Echa Przeszłości

Promocje Rady Naukowej Dyscypliny Historia UWM w Olsztynie w roku 2023

Krzysztof Łożyński — 2023-12-11

An introduction to Michele Savonarola’s (1385–1446) treatise entitled Ad mulieres ferrarienses de regimine pregnantium et noviter natorum usque ad septennium

Anna Głusiuk — 2023-12-11

Traktat Ad mulieres Ferrarienses de regimine pregnantium et noviter natorum usque adseptennium autorstwa Michała Savonaroli jest jednym z ważniejszych dzieł piętnastowiecznej Italii o tematyceginekologiczno-położniczo-pediatrycznej. Nowością traktatu – oprócz tego, że w jednym miejscupodano szczegółowe informacje na temat ciąży, stylu życia kobiety ciężarnej, porodu, opieki nadmatką i dzieckiem od narodzin do ukończenia przez nie siódmego roku życia – jest użyty w nim językoraz adresaci. Savonarola, widząc niedostateczną wiedzę ówczesnych kobiet, napisał dla nich traktatw sposób przystępny, językiem na co dzień przez nie używanym. Ad mulieres ferrarienses de regiminepregnantium jest swoistym „przewodnikiem”, który miał dostarczyć niezbędnej wiedzy oraz wpłynąć nazmniejszenie śmiertelności wśród ciężarnych, jak i nowo narodzonych dzieci.

Nieudana wyprawa Augusta II przeciwko Turcji w 1698 roku. Stosunek prymasa Michała Radziejowskiego do wydarzeń kampanii podhajeckiej i antysaskiego tumultu w Brzeżanach

Rafał Kowalski — 2023-12-11

W artykule przedstawiono okoliczności, które doprowadziły do niepowodzenia wyprawy wojennej Augusta II przeciwko Turcji w 1698 r. Po zakończeniu kampanii w obozie armii koronnej pod Brzeżanami wybuchł tumult o wyraźnie antysaskim charakterze. Inicjatorem zajścia, które nieomal doprowadziło do starcia zbrojnego między wojskiem koronnym a saskim, był starosta krasnostawski Michał Potocki, syn hetmana polnego koronnego Szczęsnego Kazimierza Potockiego. August II był przekonany, że Potocki dopuścił się obrazy majestatu, a całe wydarzenie stanowiło zalążek buntu poddanych przeciwko jego władzy. W wyniku zajścia w niełaskę królewską popadł nie tylko inicjator tumultu starosta krasnostawski, ale również inni przedstawiciele familii Potockich. W opracowaniu przedstawiono także
stosunek prymasa Michała Radziejowskiego do opisanych wydarzeń. Opozycyjnie nastawiony do króla
Radziejowski podejmował niejednokrotnie starania w celu polubownego zakończenia „sprawy Michała Potockiego”.

Między szlachecką demokracją, rosyjskim samodzierżawiem a unicką duchowością – szkoła bazylianów w Humaniu

Igor Krywoszeja — 2023-12-11

Przedmiotem artykułu jest próba ukazania dziejów szkoły bazyliańskiej w Humaniuw kontekście zaszłych na terenach południowo-wschodniej Rzeczypospolitej końca XVIII i początkuXIX w. przemian społeczno-politycznych. Autorzy dowodzą, iż system edukacyjny bazylianów był przezkilka stuleci nierozerwalnie związany z interakcją polskich i rusko-ukraińskich oraz katolickich i prawosławnychelementów kulturowych. Doprowadziła ona do ukształtowania w mentalności unitów przekonaniao istnieniu w ramach Rzeczypospolitej jedności narodowej (łączącej Polaków i Rusinów orazLitwinów) i konfesyjnej (katolicy obydwu obrządków). Jedności tej zagrażali prawosławni stanowiącywroga zewnętrznego (Moskwa) i wewnętrznego (Kozacy, duchowni prawosławni Rzeczypospolitej). Ideajedności metaforyzowała wszelkie myślenie/działanie bazyliańskich zakonników, zarówno ich teologię,historiografię, jak i pedagogikę. To właśnie humańska szkoła, jako jedna z najsłynniejszych na prawobrzeżnejUkrainie, wpisała się we wszelkie przemiany targające organizmem upadłej Rzeczypospolitej.Po pierwszym etapie działalności szkoły i przerwie wynikającej z krwawych wydarzeń humańskich1768 r. nastąpił znaczny jej rozkwit, trwający praktycznie do jej zamknięcia przez władze rosyjskiejw 1834 r.

Between cooperation and conflict : Mykhailo Hrushevskyi through the eyes of Polish intellectuals of the late 19th and early 20th centuries

Vitalii Telvak — 2023-12-11

This article reconstructs Polish intellectuals’ interpretations of M. Hrushevskyi’s multifaceted activities in the late 19th and early 20th centuries. The evolution of Polish scholars’ attitudes towards Hrushevskyi;s concepts was examined in two main periods. The first period (late 1890s) was predominantly scientific, and it centered primarily on finding the most acceptable solutions to the presented issues. The second period (early 20th century) brought a substantial radicalization of Ukrainian and Polish national movements and led to the deterioration of Polish-Ukrainian relations in Eastern Galicia and the politicization of the historiographic discourse. At the same time, Polish scholars began to associate Hrushevskyi’s historiographic concepts with the conceptual framework of Ukrainian historical research during that period. The politicization of the Ukrainian-Polish historiographical discourse in the early 20th century reflected the general tension in the relations between the two neighboring nations on the eve of World War I. A dialogue metamorphosed into a monologue with the sole purpose of accumulating national grievances, which significantly obstructed the path to mutual understanding, as illustrated by the tragic events in our shared history in the first half of the 20th century.

Identification of captured soldiers of the tsarist army based on nationality in Austria-Hungary, 1915: separation of Ukrainians

Andriy Kudriachenko — 2023-12-11

The article summarizes the process of identifying and separating Ukrainians from tsarist army soldiers who were captured by the Austrian-Hungarian forces. In 1915, such efforts were initiated by members of the Union for the Liberation of Ukraine (ULU) who surveyed camp inmates and compiled a list of prisoners willing to move to a Ukrainian camp in Freistadt. The procedure was complex because many inmates supported the imperial ideology, including the Black Hundreds and Little Russians who exerted psychological pressure on the prisoners and attempted to prevent communication between the Ukrainians and the ULU envoys. The compiled lists of Ukrainian nationals laid long-lasting foundations for the ULU’s efforts to unite Ukrainians and establish a community of Ukrainian activists, albeit a small one, who were willing to risk their lives and carry out the difficult task of spreading national liberation ideas not only in POW camps, but also on Ukrainian lands in Russia. Owing to the ULU’s efforts, Ukrainian prisoners were transferred to the camp in Freistadt which was the center of Ukrainian life in 1915–1918.

Education between “class” and “nation”: the influence of the theory of class struggle on Ukrainian educational historiography (1920s–1980s)

Mykola Haliv — 2023-12-11

The article examines the introduction of the theory of class struggle to the Ukrainian historical narrative (on the example of studies on the history of education) which evolved in the totalitarian conditions of the USSR. Class struggle was considered the essence of and the driving force behind history; therefore, the historical development of education was regarded as an area where the interests of progressive and reactionary classes were manifested. By relying on the theory of class struggle, scholars attempted to describe the national character of the development of education at various historical stages, which led to incorrect conclusions. Historians used the “progressive class” concept in studies on the development of education. In biographical research, historians examined the worldview, ideas and activities of education advocates based on their social class. Under the influence of the theory of class struggle, historians developed the concept of education as a tool for class struggle. Class theories led to the emergence of the myth that the ruling classes have no interest in educating the “working people”.

Reemigracja z Francji do Polski w latach 1934–1936. Zarys problemu

Anna Ambrochowicz-Gajownik — 2023-12-11

Państwo francuskie, na skutek konsekwencji kryzysu ekonomicznego, chcąc chronić rynek i zapewnić własnym obywatelom możliwość zatrudnienia, zmuszone było do wydalenia obcokrajowców, w tym Polaków. Masowe zwolnienia doprowadziły do reemigracji Polaków z Francji do ziemi ojczystej. Wówczas państwo polskie znalazło się w trudnym położeniu. Reemigranci odznaczali się różnym statusem materialnym. Większość liczyła na pomoc państwa. Wśród nich znalazły się osoby o poglądach lewicowo-komunistycznych. W latach 1931–1935 powróciło z Francji ponad 117 000 osób, zaś w okresie od stycznia do lipca 1936 r. – 18 286 Polaków. Najwięcej powróciło z 5 województw: łódzkiego, lwowskiego, krakowskiego, kieleckiego, poznańskiego.

Administracja wyznaniowa wobec starań diecezji warmińskiej o budowę kościoła – Pomnika Tysiąclecia w Elblągu w latach 1965–1976

Andrzej Krupa — 2023-12-11

W 1965 r. episkopat Polski wystąpił z inicjatywą budowy kościołów – pomników tysiąclecia państwowości polskiej. We wniosku dotyczącym diecezji warmińskiej rządca diecezji bp Tomasz Wilczyński wskazał Elbląg jako miejsce budowy kościoła – Pomnika Tysiąclecia. Administracja wyznaniowa województwa gdańskiego, a także istniejącego od połowy 1975 r. województwa elbląskiego nie wyraziła na to zgody. Odrzucono uzasadnienie inwestycji koniecznością zaspokojenia potrzeb religijnych w rozwijającym się mieście. Negatywne decyzje uzasadniano ograniczeniami materiałowymi i wykonawczymi. Zwlekano równocześnie z udzieleniem odpowiedzi. W 1970 r. dostrzeżono możliwość nierozpatrywania wniosku ze względu na domniemane braki formalne. Gdańska administracja wyznaniowa jednocześnie nie powiadomiła o ich stwierdzeniu wnioskodawcy. Budowę kościoła ostatecznie zablokowano, wykorzystując dokumenty planistyczne z zakresu rozwoju gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego.

Was America close to victory in Vietnam? The 1969 crisis of the Communist Insurgents from the perspective of the Military Attaché’s Office at the Embassy of the Polish People’s Republic in Hanoi

Przemysław Benken — 2023-12-11

This article discusses the difficulties that were encountered by the National Liberation Front (NLF) of Southern Vietnam in 1969 after the fiasco of the communist Tet Offensive of 1968. These problems were analyzed based on an analysis of the reports forwarded by the Military Attaché’s Office at the Embassy of the Polish People’s Republic (PPR) in Hanoi to the Second Department of the General Staff of the Polish Army. These issues have not been extensively examined in the literature, and the cited reports, despite their considerable value, were not accessible to English-speaking historians. The debate on whether the military failure and the propaganda success of the Tet Offensive presented Saigon and Washington with an opportunity to win the war, an opportunity that was wasted for political reasons, still continues in the historiography of the Second Indochina War. The analyzed source materials indicate that by 1969, the situation in the Republic of Vietnam (RV) had improved to an extent which enabled the US to cede responsibility for the war to the Army of the RV and to gradually remove its troops from South Vietnam. Nonetheless, the social and political situation in the RV and the US prevented Saigon from stabilizing the situation in South Vietnam, and it forced the US to rapidly retreat from Indochina. As a result, South Vietnam’s military advantage over communist insurgents proved to be a fleeting success, and it did not change the final outcome of the conflict.

The contribution of public organizations to the creation of the Ukrainian National Army (1989–1991)

Vadym Mashtalir — 2023-12-11

This study describes the main processes that took place during 1989–1991 in Ukraine during the creation of the Ukrainian armed forces. The role of the People’s Movement of Ukraine and political parties, in particular the Ukrainian Republican Party, Party of Greens of Ukraine, Ukrainian People’s Democratic Party, and the Democratic Party of Ukraine, in the formation of the Ukrainian army and the influence of these organizations on the processes that contributed to the formation of the Ukrainian armed forces are discussed. The articles published in democratic, central and republican press at the time were analyzed. The study also examines the way in which the events surrounding the creation of the Ukrainian armed forces were portrayed in the media (press). Military issues and the solutions proposed by the Ukrainian military committee (Kharkiv) at the meeting of Democratic Forces (Lviv) and the Second Conference of the People’s Movement of Ukraine were described. The article highlights the achievements of the scientific and theoretical conference of 2–3 February 1991, the Military Board of the People’s Movement of Ukraine, and the First Congress of Officers – citizens of Ukraine (including the most interesting proposals for the formation of the Ukrainian army, as well as other concepts that differed from the recommendations made during the Congress) and their impact on the formation of the Ukrainian National Army.

Medal Jean Emmanuela Giliberta w zbiorach Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu

Piotr Daszkiewicz — 2023-12-11

W 1782 r. w Wilnie Jean-Emmanuel Gilibert padł ofiarą próby otrucia. Wybitny przyrodnik i przyjaciel króla został uratowany przez swojego studenta Onufrego Orłowskiego, który, w porę ostrzeżony, wylał zatrutą kawę. Stanisław August Poniatowski uczcił to wydarzenie pamiątkowym medalem. Medal ku czci Orłowskiego jest wielką rzadkością w muzealnych zbiorach. Prowadzone w Paryżu i Lyonie, rodzinnym mieście Giliberta, w okresie międzywojennym poszukiwania nie dały rezultatu. Znane były jedynie dwa egzemplarze w kolekcji numizmatyczna Emeryka Huttena-Czapskiego w Krakowie. Ostatnio medal został odnaleziony także w zbiorach Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu. Artykuł przedstawia historię medalu i hipotezy jego pochodzenia w paryskim muzeum.