Echa Przeszłości

Listy Oktawiusza Radoszkowskiego do Józefa Gałęzowskiego w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu – interesujący przyczynek do biografii carskiego generała i przyrodnika

Piotr Daszkiewicz — 2025-09-09

artykule przedstawiono dwa listy Oktawiusza Radoszkowskiego, carskiego generała i wybitnego entomologa, do Józefa Gałęzowskiego, działacza emigracyjnego w Paryżu i prezesa Muzeum Polskiego w Rapperswillu. Listy są przechowywane w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Stanowią nieznany dotychczas cenny przyczynek biograficzny Radoszkowskiego. Oprócz przedstawienia dorobku naukowego zawierają anegdotyczne informacje o sprawach banalnych interesujących adresata, jak wizyta jego żony w Paryżu, wartość akcji Kanału Panamskiego, poszukiwanie lekarza stosującego nową wówczas metodę elektroterapii. Są one niewątpliwie cennymi dokumentami epoki i codziennych spraw.

Szesnasto- i siedemnastowieczne wyobrażenia snu wiecznego na przykładzie kaplicy grobowej biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego w Pułtusku i nagrobków rodziny Kryskich w Drobinie

Paulina Biernacka — 2025-09-09

Wzniesione w latach 1553–1554 pułtuskie mauzoleum biskupa przedstawia niezwykły obraz snu opracowanego przez fundatora, gdzie punktem wyjścia rozważań jest budząca się ze snu postać zmarłego oczekująca na zmartwychwstanie. Wnętrze kaplicy stanowi triumf prawdziwej wiary, jednak kilka istotnych elementów dekoracji wskazuje na sprawne balansowanie między sprawami duchowymi a świeckimi. Całkiem odmienne wyobrażenie o śnie wiecznym prezentują nagrobki rodu Kryskich. Artykuł przedstawia zatem dwie różne koncepcje snu wiecznego – pełnego wiary, nadziei oraz politycznych akcentów snu płockiego duchownego, a także wizję snu ambitnego rodu na Mazowszu na przełomie XVI/XVII w. Jednocześnie autorka artykułu próbuje zinterpretować wybrane elementy polichromii kaplicy biskupa Noskowskiego w kontekście jego światopoglądu oraz ówczesnych wydarzeń politycznych.

Jeszcze o myśliwskiej pasji i łowach Władysława IV Wazy

Artur Goszczyński — 2025-09-09

Myślistwo było ulubioną rozrywką Władysława IV. Wyjazdy na polowania bynajmniej nie były jednak dlań wyłącznie formą odpoczynku, ale stanowiły również przestrzeń budowania relacji dyplomatycznych i demonstracji prestiżu. W tekście poruszono kwestię preferencji króla w zakresie terenów łowieckich oraz zwierzyny, na którą się zasadzał, towarzyszących mu gości oraz świty, a także przebiegu polowań. Odniesiono się także do niebezpieczeństw towarzyszącym królewskim polowaniom oraz ich wpływu na stan zdrowia monarchy, który mimo pogarszającej się kondycji fizycznej i zaleceń lekarskich kontynuował intensywne łowy.

„Za młodzi na sen, za starzy na grzech”? Odpoczynek przy trunku w świetle siedemnastowiecznych szlacheckich pamiętników

Emil Kalinowski — 2025-09-09

Artykuł analizuje spożywanie alkoholu wśród siedemnastowiecznej szlachty polskiej na podstawie wybranych pamiętników. Picie alkoholu pełniło wiele różnych funkcji: towarzyszyło posiłkom, było wyznacznikiem statusu społecznego, służyło do budowania relacji społeczno-towarzyskich, zawierania interesów, ale też – jak wierzono – miało działanie prozdrowotne i pomagało zapomnieć o troskach. Najpopularniejszymi trunkami opisywanymi przez pamiętnikarzy były piwo, wino, miód pitny i wódka. Postawy wybranych memuarystów wobec picia trunków znacznie się różniły, co mogło wynikać z wielu uwarunkowań, m.in. ich miejsca w strukturze społecznej czy wychowania. Szlachcice o wyższym statusie społeczno-majątkowym zazwyczaj byli bardziej powściągliwi w spożywaniu trunków. Wydaje się, że z czasem (druga połowa XVII w.) społeczna tolerancja w kwestii upijania się wzrastała.

Zmęczenie i odpoczynek w życiu codziennym podróżnika na przykładzie diariusza drogi Aleksandra Janusza Zasławskiego-Ostrogskiego (1667–1669)

Adam Kucharski — 2025-09-09

W przebiegu podróży edukacyjnych XVII w. główną rolę odgrywała nauka oraz szeroko pojęta aktywność peregrynantów. Naturalnym skutkiem takich długotrwałych, bo trwających statystycznie ok. dwa lata lub dłużej, wyjazdów było oczywiście nawarstwiające się zmęczenie i konieczny do normalnego, efektywnego funkcjonowania odpoczynek. Należy tu uwzględnić również długą trasę do pokonania z terenów Rzeczypospolitej na zachód i południe Europy. W XVII w. za sprawą badań Galileusza zmęczenie stało się również przedmiotem naukowej analizy. Dokumentem pozwalającym badać natężenie tych zjawisk oraz sposób ich relacjonowania jest m.in. dziennik podróży młodego magnata Aleksandra Janusza Zasławskiego-Ostrogskiego (1667–1669), spisywany przez jego guwernera księdza Kazimierza Jana Wojsznarowicza. Itinerarium podróżne obejmowało kilka krajów europejskich: Niemcy, Niderlandy Północne i Południowe, Francję, Włochy oraz Austrię i Czechy. Zapisy diariuszowe ujawniają przede wszystkim kilka rodzajów odpoczynku, wynikających ze specyfiki forsownego pokonywania drogi oraz dłuższych pobytów stacjonarnych, głównie w dużych miastach (Amsterdam, Antwerpia, Paryż, Rzym). Odpoczynek podróżnych miał formę zarówno bierną, jak i czynną. Samo zmęczenie jest mniej eksponowane przez autora dziennika podróży niż sytuacje odpoczynku, a nawet relaksu. Natomiast można wnioskować o jego uciążliwości, biorąc pod uwagę takie czynniki, jak długość, a w zasadzie krótkość odpoczynku nocnego i snu na codziennych etapach podróży i postoju, zły stan traktów drogowych czy szybkie tempo jazdy.

Sen, odpoczynek i organizacja czasu wolnego peregrynantów z Rzeczypospolitej w świetle instrukcji rodzicielskich z XVI–XVIII wieku

Marcin Broniarczyk — 2025-09-09

Niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy w instrukcjach rodzicielskich z XVI–XVIII w. możemy znaleźć wzmianki na temat snu, odpoczynku i czasu wolnego. Bliższa analiza tytułowych zagadnień prowadzi do wniosku, że owszem znajdowały one tam swoje miejsce. Wprawdzie znacznie więcej poświęcano zaleceniom dotyczącym nauki i przedmiotom, które należało zgłębiać, w dalszej kolejności poznawaniu kultury i obyczajów odwiedzanych krajów, ale w większości z nich zwracano uwagę w organizacji dnia na sen i odpoczynek. Dostrzegano jego ważną rolę w utrzymaniu dobrego zdrowia i efektywnym uczeniu się. Zalecano przeważnie osiem godzin snu, co uznawano za czas optymalny dla regeneracji organizmu, zgodny zresztą z dzisiejszą wiedzą medyczną.

Uwagi o skuteczności akcji antykomunistycznej w okupowanej Polsce na łamach pisma specjalistycznego „Komunizm a Polska” (listopad 1943 r.)

Karol Sacewicz — 2025-09-09

Akcja antykomunistyczna prowadzona przez Polskie Państwo Podziemne miała za zadanie zabezpieczyć polską rację stanu przed działaniami wywrotowymi i agenturalnymi Polskiej Partii Robotniczej, w ogóle elementów komunistycznych. Pod koniec 1943 r. zastanawiano się na łamach konspiracyjnej prasy, czy podejmowane dotychczas działania są właściwe, czy dobrze zdefiniowano przeciwnika i jego cele, a przede wszystkim czy można mówić o konsolidacji narodowej i politycznej wobec realnego zagrożenia, jakim był sowiecko-komunistyczny imperializm. Niniejszy tekst przybliża pewien fragment tej publicystycznej dyskusji, pokazując, jak na wspomniane kwestie zapatrywał się jeden z miesięczników podziemnych ukazujący się pod tytułem „Komunizm a Polska”. Artykuł jest również próbą udzielenia odpowiedzi na jeszcze jedno pytanie: czy redakcja pisma podnosiła słuszne zarzuty, kierowała trafne uwagi odnośnie do stanu polskiej akcji antykomunistycznej, czy też dokonywała koniunkturalnych i politycznych ocen, ataków, niejako wywarzając już otwarte drzwi na odcinku akcji przeciwkomunistycznej

Socrealizm w odbudowie Warszawy w świetle tygodnika „Stolica” (1949–1956)

Patryk Zieliński — 2025-09-09

Okres realizmu socjalistycznego pozostawił trwałe ślady w warszawskiej architekturze. Interesującą perspektywę na architekturę lat 1949–1956 w stolicy oraz to, jak się zmieniała ocena nowego stylu, dostarczają artykuły ukazujące się w tygodniku „Stolica” wydawanym w latach 1946– 1989 i skoncentrowanym w pełni na sprawach stolicy Polski. Zamieszczone na łamach pisma informacje ukazują stosunek ówczesnej koncesjonowanej prasy do celowości wprowadzenia socrealizmu w Polsce, prezentują także to, w jaki sposób opisywano nową architekturę, czym miała się charakteryzować, oraz, pod koniec okresu stalinowskiego, przedstawiają jej krytykę.

Aktywność społeczna i enkapsulacja na przykładzie Warmińsko-Mazurskiego Towarzystwa Kulturalno-Społecznego (1957–1963)

Małgorzata Gałęziowska — 2025-09-09

Celem tekstu jest prezentacja procesu wygaszania potencjalnego konfliktu między zinstytucjonalizowaną aktywnością społeczną a organizacją państwową. Proces ten przybrał formę enkapsulacji, czyli zamykania aktywności w ciasnej klatce wymagań, zasad i regulacji (według Amitai’a Etzioniego). Przykładem służy Warmińsko-Mazurskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, działające w latach 1957–1963 na Warmii i Mazurach. Narzędziami wygaszania były interpretacje przepisów dotyczące działalności gospodarczej, zarzut zaniechania działalności kulturalnej oraz wstrzymanie dotacji z funduszy publicznych. Istotny kontekst tego procesu tworzy pozorna wolność obywatelska i ekonomiczna oraz skomplikowane stosunki narodowościowe w tym regionie.

Bohdan Hawrylyshyn and the Club of Rome

Petro Havrylyshyn — 2025-09-09

The article is dedicated to the famous Ukrainian economist Bohdan Hawrylyshyn and his scientific and social achievements, in particular during his membership in the Club of Rome. Hawrylyshyn joined the Club of Rome in 1972 and remained its only Ukrainian member for many years. As an active member of the club, Hawrylyshyn was able to significantly broaden his horizons and reevaluate his views, including on Polish-Ukrainian relations and economic cooperation. Hawrylyshyn’s magnum opus, Towards More Effective Societies: Road Maps to the Future, was published in 1980, and it elaborates on the author’s concept of improving the effectiveness of societies in various countries of the world. During his membership in the Club of Rome, Hawrylyshyn was able to acquire many contacts as well as considerable experience and prestige, which helped him solicit international support for Ukraine at the turn of the 20th and 21st centuries. Hawrylyshyn takes partial credit for the establishment of the International Renaissance Foundation in Kyiv, which was founded by George Soros in 1990 and headed by Hawrylyshyn as the Chairman of the Executive Board. The source materials for the article include archival documents, scientific studies, and memoirs.

The Kennedy–Khrushchev Vienna Summit (1961) in the perception of the US Secretary of State, Dean Rusk and the Head of the USSR Department of the US and Canada, Anatoly Dobrynin

Mateusz Bogdanowicz — 2025-09-09

J.F. Kennedy’s presidency witnessed a series of confrontations between the USA and the USSR, which began during the Vienna Summit. Nikita Khrushchev saw JFK as a political dilettante and was hoping to test the American President during negotiations. The Vienna summit did not bring any meaningful results because the meeting was informal and the delegates had completely different goals. Khrushchev focused on the German Democratic Republic and the division of Berlin, whereas JFK was more concerned with the crisis in Laos and the nuclear test ban treaty. Kennedy did not yield under pressure from Khrushchev, but overestimated the Soviet leader’s threats of war. Khrushchev’s strategy backfired because Soviet threats intensified America’s preparations for war on a scale that – by 1988 – had bankrupted the USSR. From a historical perspective, America’s priorities were misplaced because the Cold War came to an end in Europe, and the compromise regarding Laos and the nuclear treaty proved to be short-lived. Before the Vienna summit, the USA had approved the Yalta agreements and was unwilling to change the existing balance of power in Europe. The memoirs of the US Secretary of State Dean Rusk and Soviet delegation adviser Anatoly Dobrynin confirm these observations. Their accounts differ with regard to the meeting agenda and the progress made in the negotiations. Rusk and Dobrynin were highly competent and skilled diplomats, but they did not play a major role during the summit. Both delegations would have been well-served by more extensive consultations between their respective leaders and advisors. The analysis of the diplomats’ memoirs provides valuable insights into JFK’s and Khrushchev’s decision-making styles. The memoirs prove that individuals play a crucial role in politics and that their decisions can have a profound impact on global affairs.

Nowa rzeczywistość czy także nowa świadomość? O wartościach kadry LWP

Marian Kasperski — 2025-09-09

Zawód oficera Ludowego Wojska Polskiego oraz armii okresu PRL budzi wiele emocji, bardzo często skrajnych. Artykuł podejmuje próbę pokazania, jakie przedsięwzięcia czyniono w okresie PRL, by ukształtować kadry LWP odpowiednio do przyjętych założeń oraz na ile te zabiegi okazały się skuteczne. Znajdziemy tu zarys założeń ideologicznych, prezentację dokumentów deontologicznych oraz wyniki badań empirycznych prowadzonych w środowisku wojskowym, ukazujących stan świadomości zawodowej kadry przełomu PRL i III RP. Autor założył, że zmiany poglądów, a szczególnie postaw nie przebiegają rewolucyjnie, tym samym poglądy pierwszej dekady III RP można potraktować jako odzwierciedlenie skuteczności oddziaływań poprzedniego okresu.

Pokoleniowe doświadczenie historii – przyczynek do dyskusji nad metodologią i filozofią historii

Marcin Pietrzak — 2025-09-09

W niniejszym artykule zanalizowano pokoleniowe doświadczenie historii i jego wkład w metodologię i filozofię historii. Przedstawiono koncepcję biografii pokoleniowej, która łączy perspektywę biograficzną i społeczno-historyczną, aby opowiedzieć historię z punktu widzenia zbiorowego doświadczenia. Zbadano rolę zmiany i rytmu pokoleniowego w badaniach historycznych oraz wpływ dynamiki pokoleniowej na proces historyczny. Sugeruje się, że pokoleniowe doświadczenie historii zapewnia świeżą perspektywę dla nauk historycznych poprzez połączenie obiektywnych, subiektywnych i intersubiektywnych perspektyw historii. Autor analizuje również czynniki, które kształtują zbiorową osobowość pokolenia, w tym wpływ znaczących wydarzeń i relacji między rodzicami a ich potomstwem. Sugeruje się, że dynamika zmian pokoleniowych ma stabilizujący wpływ na proces historyczny, generując cykle archetypowych ekspresji psychologicznych i stosunkowo samodzielnych narracji historycznych.