Forum Teologiczne

GENEZA ŹRÓDEŁ WARMIŃSKICH: KS. MARIAN BORZYSZKOWSKI, HISTORIA FILOZOFII W SYSTEMIE HEGLA

Katarzyna Parzych-Blakiewicz, Marian Borzyszkowski — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

W materiale jest zaprezentowany tekst pracy seminaryjnej, dostępnej w formie maszynopisu w bibliotece WSDMW „Hosianum” w Olsztynie, nr sygn.: C 1905, nr ewidencyjny: 1004/82. Wprowadzono zmiany obejmujące korektę redakcyjną. Pominięto informacje o paginacji. Praca jest podzielona na sześć części: 1) Bibliografia: Źródła i literatura pomocnicza; 2) Wstęp; 3) I: Charakterystyka filozofii Hegla; 4) II: Historia filozofii; 5) III. Zakończenie; 6) Spis treści (tu pozostawiono informację o oryginalnej paginacji).

OMÓWIENIA I SPRAWOZDANIA

Sławomir Ropiak, Maria Piechocka-Kłos, Ewelina M. Mączka, Sylwia Mikołajczak — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

ESPIRITUALIDAD INDÍGENA Y SUS MANIFESTACIONES EN LA VIDA DE LAS FAMILIAS ANDINAS

Ryszard Hajduk, Carlos Alberto Leaño Velasquez — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

En tiempos caracterizados por la pluralización e individualización en el ámbito religioso, en América del Sur está surgiendo el interés por las costumbres precolombinas. Los teólogos latinoamericanos reconocen el valor de la espiritualidad de los pueblos andinos, que hace referencia a creencias y tradiciones precristianas. Este artículo presenta los rasgos característicos de la espiritualidad de los habitantes de los Andes y sus manifestaciones en la vida familiar. Esto se logra analizando el contenido de las investigaciones científicas de eruditos en estudios religiosos y teólogos sudamericanos. Sus observaciones ayudan a buscar respuestas a la pregunta de si las creencias tradicionales andinas son consistentes con la fe cristiana.

POJĘCIE „ATMOSFERY” JAKO PERSPEKTYWA DUCHOWEGO OTWARCIA WSPÓŁCZESNEJ RODZINY

Łukasz Bernard Sawicki — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Niniejszy tekst jest próbą zastosowania ostatnio analizowanego w pewnych kręgach filozoficznych pojęcia „atmosfery” do pastoralnie rozumianej duchowości. W tym celu pierwsza część tekstu przedstawi ogólny zarys rozumienia samego pojęcia „atmosfery”. Na tej podstawie w części drugiej ukazane zostaną te aspekty owego pojęcia, które mogą być przydatne w opisie doświadczenia duchowego. W ostatniej, trzeciej części zaproponowane zostaną możliwości i perspektywy wykorzystania duchowego „potencjału” pojęcia „atmosfery” w doświadczaniu i kształtowaniu duchowych przeżyć rodziny – zarówno w aspekcie egzystencjalnym, jak i teologicznym czy pastoralnym.

PERSPECTIVAS DE DESARROLLO DE LA ESPIRITUALIDAD ECOLÓGICA CRISTIANA

Jarosław Babinski — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Una consecuencia de la popularización del pensamiento proecológico es la demanda de construcción de una espiritualidad ecológica. En este contexto aparecen varios proyectos, construidos con referencia a diversos conceptos filosóficos y religiosos. La espiritualidad cristiana ecológica postulada por el Papa Francisco parece ser una propuesta valiosa, interesante y atractiva. Importante en su construcción es la preocupación por crear una visión integral de la misma, teniendo en cuenta la especificidad de los planteamientos cristianos. Estos son:

el lugar distinguido del hombre entre las criaturas, del que se deriva la responsabilidad y el cuidado del mundo
la naturaleza trinitaria de Dios que fundamenta la dialógica y la relacionalidad entre Dios, el hombre y el mundo creado
el simbolismo de la liturgia cristiana, que muestra la comunión del mundo natural y la realidad sobrenatural
el valor ejemplar de la vida de los santos en la experiencia de lo Sagrado en la naturaleza y su contemplación como forma de descubrir a Dios.

„NIC BYŁ, NIC NIE MIAŁ I NIC NIE MÓGŁ”. WOKÓŁ ASCETYCZNO-MISTYCZNEGO TRAKTATU O GRUNCIE POKORY ZWANYM NIC STEFANA KUCHARSKIEGO

Ireneusz Szczukowski — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Celem niniejszego szkicu jest ukazanie najważniejszych wątków zarówno ideowych, jak i wyobrażeniowych, które zostały zawarte w dziełku "O gruncie pokory zwanym Nic" Stefana Kucharskiego. Polski karmelita, posiłkując się znanymi tekstami np. dziełami św. Jana od Krzyża), przede wszystkim koncentruje się na ukazaniu bytu człowieka jako całkowicie zależnego od Boga, które łączy z ascetyczną ideą samoprzezwyciężenia i pokory, o czym nie tylko mówił Kucharski w swych pismach, ale co zostało ukazane w przekazach hagiograficznych, eksponujących naoczny wymiar postulowanych wskazówek dotyczących dążenia do chrześcijańskiej doskonałości.

ŚWIĘTE MISTYCZKI W POLSKOJĘZYCZNYCH PIEŚNIACH LITURGICZNYCH WEDŁUG ŚPIEWNIKA KOŚCIELNEGO PO 2020 ROKU

Sławomir Ropiak — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

W ogólnopolskim wydaniu Śpiewnika Kościelnego ks. J. Siedleckiego znalazło się dziewięć pieśni zadedykowanych ośmiu świętym mistyczkom Kościoła rzymskokatolickiego. Są to: Ozdobo Sieny, ŚK, s. 635; O święta Rito, ŚK, s. 656; Święta Brygido przesławna, ŚK, s. 691; Trzymając lampę płonącą, ŚK, s. 733; Bóg otoczył tak Faustynę, ŚK, s. 755; Święta Małgorzato, powiernico Pana, ŚK, s. 758; Tereso, zwiastunko, ŚK, s. 759; Żyjąc, Tereso, umierasz, ŚK, s. 760; Przed Niepokalaną klęczysz, ŚK, s. 790. Wspólnym motywem we wszystkich pieśniach jest podkreślana wyjątkowa miłość mistyczek do Pana Jezusa, ożywiająca wiarę modlących się katolików i pobudzająca ich do większej gorliwości religijnej. Częstym motywem jest wspominanie męki Pana Jezusa, którą głęboko przeżywają mistyczki. Dzięki tym treściom wzmacniany jest ofiarny charakter Eucharystii, będący fundamentem dojrzałej duchowości.

IMAGE OF MARY OF BETHANY AN INSPIRATION FOR MYSTICISM

Aleksandra Nalewaj — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

The purpose of this article is to attempt to interpret Mary's gesture at the feast in Bethany, that is, anointing Jesus' feet with precious nard and rubbing them with her hair (Jn 12:3). The act of Martha's sister and Lazarus is logically incomprehensible; moreover, it breaks the conventions of the time. In the following steps, we will discuss the closer and further context of the pericope Jn 12:1-11, followed by the ritual of anointing in the ancient world. Analysing the Johannine text from an exegetical and theological angle will allow us to reveal Mary's role in the narrative as servant and disciple. Recognising the bridal metaphor in Jn 12:1-11 brings out the meaningful depth of the text. The image of the contemplative and generous Mary, symbolising the Church as the bride of Christ, is an inspiration for mysticism.

ŚWIĘTA MARIA EGIPCJANKA – PROSTYTUTKA, PUSTELNICA, MISTYCZKA

Bazyli Degórski — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Żywot św. Marii Egipcjanki, którego autorstwo początkowo przypisywano Sofroniuszowi z Jerozolimy, powstał pomiędzy 354 a 431 r. Od VI w. żywot Świętej ukazywali mnisi wschodni. Na Zachodzie jej dzieje stały się znane dzięki tłumaczeniu Vita S. Mariae Aegyptiacae na łacinę, przez Pawła Diakona.

Początkowo Maria Egipcjanka z upodobaniem prowadziła lubieżne życie. Dzięki współpracy z łaską i chęcią zmiany życia prostytutka rozpoczęła wielce surowe pustelnicze życie, opłakując przez 47 lat swe dawne, grzeszne postępowanie. Wielką pomocą w tym surowym życiu i w zwalczaniu cielesnych pokus była dla pokutnicy Bogurodzica. Maria stała się także wzorem dla św. Zozyma, który stał się świadkiem jej świętości osiągniętej na pustyni, a także udzielonej pustelnicy przez Boga łaski stanów mistycznych: daru proroctwa oraz lewitacji.

Historię Marii Egipcjanki można zaliczyć do jednego z żywotów matek pustyni, albowiem ta święta odzwierciedla świadectwo ascetycznej drogi, to znaczy: całkowitego porzucenia świata na rzecz odosobnienia na pustyni. Niektórzy badacze uważają, że dzieło Vita S. Mariae Aegyptiacae zostało napisane na wzór Hieronimowej Vita S. Pauli monachi Thebaei.

W żeńskiej tradycji monastycznej Maria Egipcjanka była bardzo obecna, ale wydaje się, na podstawie istniejących manuskryptów, że była bardziej znana w klasztorach męskich. Postać świętej ladacznicy-pustelnicy podkreśla niezależność kobiety: jest ona nauczycielką, prorokinią, mistyczką, która poucza mnicha-kapłana i która przewyższa mężczyznę w chrześcijańskiej doskonałości.

WIZJE ŚW. PERPETUY W ŚWIETLE WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEGO TEKSTU PASSIO SANCTARUM PERPETUAE ET FELICITATIS. PRZYCZYNEK DO BADAŃ HAGIOLOGICZNYCH

Maria Piechocka-Kłos — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Celem niniejszej publikacji jest ukazanie wizji św. Perpetuy z Kartaginy, jako przyczynku do dalszych badań hagiologicznych nad doświadczeniem wiary chrześcijańskiej, zwłaszcza w formie przeżyć mistycznych. Perpetuę, wraz z Felicytą, wspomina się w kalendarzu liturgicznym Kościoła katolickiego w dniu 7 marca. W pierwszej części publikacji jest wyjaśnione rozumienie pojęcia „wizji” oraz opisane życie św. Perpetuy na podstawie treści dzieła Passio Sanctarum Perpetuae et Felicitatis. W kolejnych częściach są omówione cztery wizje Świętej, doznane przed męczeńską śmiercią. Wizja pierwsza opisuje drogę Perpetuy po drabinie symbolizującej męczeństwo, na końcu której w niebiańskim ogrodzie spotyka człowieka ubranego w pasterskie ubranie, mówiącego do niej „Dobrze, że przyszłaś, dziecko”. W drugiej i trzeciej wizji, Perpetua widzi swojego zmarłego brata Dinokratesa, zaś w ostatniej toczy zwycięską walkę na arenie z szatanem w postaci Egipcjanina. Opisane w utworze dzieje św. Perpetuy stanowią jeden z najbardziej poruszających wzorów męczeństwa z czasów panowania Septymiusza Sewera. Ten unikalny w literaturze chrześcijańskiej utwór, przedstawia cenne dla współczesnych hagiologów informacje o przeżyciach religijnych samych męczenników. Wizje św. Perpetuy jawią się jako zrąb mistyki, którą można uznać za formę komunikacji o chrześcijańskiej wartości życia ludzkiego.

ŚWIĘTA KLARA Z ASYŻU: „PASCHALNA” BIOGRAFIA „EUCHARYSTYCZNEJ” KOBIETY

Luciana Mirri — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Artykuł jest przyczynkiem do badań hagiologicznych w zakresie poszukiwania odpowiedzi na pytanie o specyfikę doświadczenia mistycznego. Jest opracowaniem teologiczno-hagiograficznym, dostarcza bowiem danych biograficznych, które stanowią źródło do dalszych badań hagiologicznych w różnych aspektach. Źródła franciszkańskie ukazują Świętą Klarę jako „kobietę eucharystyczną”, której życie można nazwać egzystencją paschalną. Tym obrazem jest ukazany charyzmat franciszkański, skupiony na misterium Wcielenia i Zmartwychwstania. Osiągnięciem badań przyczynkowych, ukazanych w artykule, jest wskazanie korelacji między dziejami życia człowieka świątobliwego a teologią będącą refleksją nad ogółem wydarzeń i sytuacji, w których Bóg objawia swoje misterium i wprowadza w nie człowieka.

SANTA MACRINA: TRA FILOSOFIA CRISTIANA E AMORE MISTICO

Roberta Franchi — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

La Vita di Macrina, scritta da Gregorio di Nissa, è una biografia filosofica che presenta la realizzazione del percorso verso la santità di una donna esemplare: Macrina. Attraverso la scelta di una vita filosofica, Macrina è giunta alla vita angelica (βίος ἀγγελικός), superando le debolezze della natura femminile, mentre grazie alla contemplazione è diventata simile agli angeli, entrando a far parte schiere angeliche. Durante tutto questo percorso, le esperienze vissute da Macrina sono state essenziali all’incontro finale con Cristo: l’ascesi filosofica conduce all’ascesi mistica. Questo aspetto emerge molto bene nella descrizione della morte di Macrina. In questa occasione, Macrina manifesta il suo divino e puro amore per lo Sposo invisibile, così che l’ascesi filosofica assume adesso un volto: il volto di Cristo. L’anima di Macrina è stata colta dall’impulso appassionato di avvicinarsi a Dio, e non ha mai cessato di tendere verso colui che è sempre stato davanti a lei: il Cristo Sposo. Macrina ha crocifisso le sue passioni per crocifiggere se stessa con Cristo. Questa doppia crocifissione ha portato al rifiuto delle passioni del saeculum, per aspirare all’amore divino.

BLESSED MARCELINA DAROWSKA – A NOTABLE EXAMPLE OF POLISH MYSTICISM OF THE 19TH CENTURY

Marek Chmielewski — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Blessed Marcelina Darowska (1827–1911), founder of the Congregation of the Sisters of the Immaculate Conception, stands out from the numerous Polish mystics of the 19th century primarily because of her rich experience of mystical life and the original theory of mysticism (mystology) contained in her writings. She left a two-volume ascetic-mystical treatise, spiritual notes (“Diary”), many letters to spiritual directors and some sisters, as well as texts of retreats that she preached to students and various people. She created her own mystical language.
As an outstanding representative of 19th-century Polish mysticism, she stands out from other trends in mystical life, including: healthy patriotism, Marian piety with particular emphasis on the title of Mary Queen of Poland, apostolate in the education of girls and women, and the development of various forms of folk piety that strengthen National identity.
It had a wide impact on Polish, Belarusian and Ukrainian society, mainly through educational institutions for girls. She also maintained active contacts, including: with Saint archbishop Józef Bilczewski, Saint archbishop Szczęsny Feliński and other outstanding personalities of the spiritual and social life of those times.

HILARIA GŁÓWCZYŃSKA. MISTICA DELL’INTERCESSIONE

Zdzisław J. Kijas — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

L’articolo analizza l’esperienza mistica della poco conosciuta Serva di Dio Suor Hilaria Główczyńska (8 maggio 1888–17 settembre 1939), membro della Congregazione delle Piccole Suore del Cuore Immacolato di Maria (honoratki).
Dopo una breve introduzione biografica, l’articolo descrive l’inizio delle esperienze mistiche di Suor Główczyńska e il “Diario spirituale” in cui registrava le comunicazioni interiori con Gesù. In seguito l’articolo esamina più da vicino le parole di Gesù rivolte a suor Hilaria. Si sofferma su un lungo elenco di intenzioni (richieste), con cui Cristo si confronta con la Serva di Dio, chiedendole la preghiera e varie forme di sacrificio, digiuno o mortificazione, che lei dovrebbe offrire per la conversione dei peccatori, delle persone affette da vizi o da varie dipendenze. Gesù chiede a suor Hilaria di intercedere per coloro che si sono indeboliti nel loro zelo al servizio di Dio o che si sono addirittura allontanati dal cammino della loro vocazione (cf. Mons. Kowalski).
L’articolo analizza le esperienze spirituali di suor Hilaria e descrive questo tipo di mistica come “mistica dell’intercessione”. Si tratta di una certa novità rispetto alle esperienze mistiche conosciute in precedenza, soprattutto quelle polacche. Gesù non solo si rivela come un Dio pieno di amore misericordioso, ma anche come un Dio profondamente coinvolto nella vita di ogni persona che chiama per nome.

A WOMAN UNITED WITH THE SACRIFICE OF CHRIST – BLESSED KLEMENSA STASZEWSKA OSU (1890–1943)

Anna Emmanuela Klich — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

The aim of this article is to examine the charism of Blessed Klemensa Staszewska, with which she was endowed by God, and its relevance to all believers. The sources of this study are her “spiritual notes”, written at the instruction of her spiritual director, and her letters. The first stage of the study examines how Blessed Klemensa, accepting her Ursuline vocation, experienced the desire for a spousal bond with Jesus and to give to Him alone all that she is and all that she possesses. In the second part of the article, a study is carried out on the spiritual desire expressed by Blessed Klemensa in her plan of life, written on the day of her perpetual vows to unite herself to the Sacrifice of Christ and to His intentions and the inner disposition with which He offered Himself on the Cross. Here it was important to examine how Blessed Klemensa experienced all the tribulations and difficulties of life in union with Jesus. This dimension of her spiritual life can be regarded as prophetic for both consecrated and lay persons, because it concerns the universal priesthood resulting from baptismal consecration, which seems to be underestimated in Christian spirituality today. In the fourth and final part of the article, it is shown how Blessed Klemensa combined a deep spiritual life with her ministry of caring for children and the formation of young people. She maintained this life amidst her duties and responsibility for the Ursuline community throughout the hardships of World War II and when, after helping with heroic courage those sought by the Gestapo, she endured the cruelty of the concentration camp.

EL LIDERAZGO EN LA IGLESIA

Martín Carbajo Núñez — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Este artículo presenta tres modelos de liderazgo (1ª parte) y analiza las características que debe tener en la Iglesia (2ª parte) y en la familia cristiana (4ª parte). En la tercera parte, se presenta a Francisco de Asís como modelo e inspirador del liderazgo cristiano. Más que un maestro, el líder de la comunidad cristiana debe ser un testigo humilde y compasivo que «colabora en el flujo de gracia, que intuye hacia dónde lleva el Espíritu». Ejerce su liderazgo como servicio generoso, imitando al Verbo encarnado, «que no vino para ser servido, sino para servir» (Mt 20,28). Debe tener la capacidad de inspirar a otros y guiarlos al discernimiento, la creatividad y el compromiso entusiasta en la vida común. El sínodo 2021–2024 ha subrayado la importancia de la escucha, la colaboración y la toma de decisiones colegial y participativa.

UWARUNKOWANIA INSTYTUCJONALNE I NORMATYWNE TWORZENIA POKOI DO MODLITWY DLA MUZUŁMANÓW NA POLSKICH UCZELNIACH

Katarzyna Górak-Sosnowska, Ewa Jastrzębska — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Przestrzenie dla osób ze szczególnymi potrzebami, wynikającymi z neuroróżnorodności czy odmienności kulturowej, w tym religijnej, mają na uczelniach zachodnich długą tradycję. Są to pomieszczenia do wyciszenia, medytacji czy modlitwy. Uwzględnienie szczególnych potrzeb coraz liczniejszych grup studentów stanowi realizację zasady równych szans na uczelniach. Celem artykułu jest ocena możliwości odmawiania modlitwy przez studiujących na polskich uczelniach muzułmanów oraz diagnoza w jaki sposób polskie uczelnie ustosunkowują się do postulatów dotyczących pokoi do modlitwy i w jaki kontekst wpisywane są te postulaty. Na potrzeby artykułu przeprowadzono dwuetapowe badanie jakościowe. Najpierw w badaniu eksploracyjnym zidentyfikowano polskie uczelnie, na których funkcjonują pomieszczenia dla osób ze szczególnymi potrzebami, następnie z przedstawicielami tych uczelni przeprowadzono częściowo ustrukturyzowane indywidualne wywiady pogłębione. Przeprowadzone badanie pozwoliło stwierdzić, że na większości polskich uczelni nie ma ani miejsc kultu jednej religii ani wspólnych przestrzeni służących celom religijnym. Droga do utworzenia pokoju ciszy czy pokoju medytacji na polskich uczelniach prowadzi zaczyna się najczęściej od zrozumienia i wyjścia naprzeciw potrzebom osób z niepełnosprawnościami, a w dalszej kolejności – osób neuroatypowych. Duże znaczenie w tym kontekście odgrywają dobre praktyki uczelni zagranicznych. Jeżeli chodzi o pokoje do modlitwy dla muzułmanów, to poza dwoma przypadkami, na uczelniach nikt nie podnosił takiej kwestii.

PROWADZENIE BIZNESU Z PERSPEKTYWY TAOIZMU

Julitta Koćwin — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

W artykule omówiono filozofię taoizmu pod kątem jej wpływu na etykę i podstawy prowadzenia biznesu jak i na rozwój gospodarczy, wykorzystując jako przykład dwie gospodarki: Hongkongu i Tajwanu. W artykule starano się znaleźć odpowiedź na pytanie jaka jest rola wartości taoizmu w biznesie i jaki mają one wpływ na rozwój przedsiębiorstwa i gospodarki? W tym celu wyjaśniono podstawowe idee taoizmu, które obejmują zasady Tao, Te i Wu-wei oraz jego podstawowe wartości. Konstatacja w jaki sposób taoizm wpływa na biznes, została dokonana poprzez analizę na ile zasady taoistycznej doktryny Tao odzwierciedlają się w działalności biznesowej współczesnej organizacji oraz jaki wpływ ma zarządzanie Wu-wei na sukces przedsiębiorstwa. Główny wniosek z badań sprowadza się do tego, że taoizm jest filozofią, która inspiruje ludzi do ciężkiej pracy, kształtuje określone postawy człowieka, który jest tolerancyjny, pracowity i przedsiębiorczy, stawiającego dobro wspólnoty ponad profity jednostki, co jest jednym z kluczowych czynników odnoszenia sukcesów w biznesie.

WYBRANE MOTYWY CHRYSTOLOGICZNE W EXPOSITIO SYMBOLI APOSTOLORUM JANA Z KWIDZYNA

Przemysław Artemiuk — Tue, 12 Nov 2024 00:00:00 +0000

Expositio Symboli Apostolorum to dzieło Jana z Kwidzyna stanowiące wyjątkowe źródło późnośredniowiecznej teologii. Celem niniejszego artykułu jest odnalezienie kluczowych motywów chrystologicznych zawartych w „Wykładzie Symbolu Apostolskiego”, ich prezentacja i analiza. Sformułowane w ostatniej części artykułu wnioski są próbą scharakteryzowania chrystologii uprawianej przez Jana z Kwidzyna ze szczególnym odniesieniem do jej współczesnej postaci fundamentalnoteologicznej.

Chrystologia Jana z Kwidzyna jest uwarunkowana tematyką Credo. Poszczególne artykuły stanowią ramy dla prowadzonych przez kwidzyńskiego teologa analiz, przybierających postać uzasadnienia bądź apologii. Wydobywając z komentarzy wątki chrystologiczne, nietrudno zauważyć, jak różni się wykład mistrza Jana od współczesnej chrystologii zarówno dogmatycznej, jak i fundamentalnej. Średniowieczny teolog prowadzi bowiem analizy chrystologiczne na marginesie komentarzy. Dlatego chrystologia ta nie ma postaci całościowej, ale jest skoncentrowana na motywach obecnych w „Wyznaniu wiary”.

Motywy chrystologiczne obecne w Expositio Symboli Apostolorum Jana z Kwidzyna pozwalają zdefiniować tę postać chrystologii jako głęboko biblijną, integralną, sięgająca do metody scholastycznej, przywołującą takich doktorów Kościoła jak św. Augustyn czy św. Tomasz, a także posiadającą wyraźną orientację soteriologiczną.