Przegląd Psychologiczny

Zawadzka, E., Filipiak, S. (red.). (2022). Wielowymiarowość funkcji wykonawczych – perspektywa rozwojowa i kliniczna. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, ss. 270

2024-06-13T19:46:59+00:00

Abstrakt

Wprowadzenie

2024-06-13T19:56:28+00:00

Abstrakt

Metafory i podobieństwa w interpretacji osób z uszkodzeniami móżdżku

2023-11-12T18:59:48+00:00

Cel pracy: Móżdżek współuczestniczy zarówno w koordynacji czynności ruchowych, jak i regulacji procesów psychicznych. Objawy uszkodzenia móżdżku należą do zróżnicowanych, relatywnie mało swoistych i trudnych do usystematyzowania. Celem badań eksploracyjnych była neuropsychologiczna diagnostyka hipotetycznych zaburzeń wybranych procesów (meta)językowych i poznawczych, zaangażowanych w rozwiązywanie problemów zawierających metafory i podobieństwa. Charakterystyka zaburzeń uwzględniała ich epidemiologię, nasilenie, kliniczną specyfikę oraz związek ze zmiennymi socjodemograficznymi.

Metoda: W badaniach wzięło udział 25 dorosłych z izolowanym uszkodzeniem móżdżku, najczęściej naczyniopochodnym. Posłużono się trzema testami: podtestem Podobieństw ze Skali WAIS-R (PL) oraz dwoma testami przetwarzania metafor, pochodzącymi z Baterii do badania funkcji językowych i komunikacyjnych prawej półkuli mózgu (RHLB-PL), tj. Testem metafor pisanych (TMP) i Testem wyjaśnień metafor pisanych (TWMP). Na wstępie obliczono wartości średnie i odchylenia standardowe dla całej grupy. Ponadto, na podstawie danych i norm zamieszczonych w podręcznikach testowych, osobno oceniono wyniki każdego pacjenta. Zamieniano kolejno indywidualne wyniki surowe na wyniki przeliczone, wyrażone w centylach (Podobieństwa) albo w skali stenowej (Testy metafor). Dzięki tej transformacji każdy wynik indywidualny w danym teście sklasyfikowano jako prawidłowy przeciętny albo niski (poniżej przeciętnej), względnie wysoki (ponadprzeciętny).

Wyniki: Wykonanie Podobieństw w całej grupie osiągnęło poziom poniżej przeciętnej, przy czym istotne problemy z rozwiązaniem podtestu (<25 centyla) miało 9 badanych. Kolejnych 7 chorych uzyskało zaledwie 8 punktów przeliczonych, interpretowanych jako pogranicze normy. Z kolei wyniki pacjentów w TWMP osiągnęły wartość w przedziale 5–6 stena. Aczkolwiek wykonanie TWMP w grupie ogólnie nie odbiegało od normy, blisko połowa badanych uzyskała wynik, który nie przekroczył 4 stena. Dla porównania, średni wynik w TMP był relatywnie wysoki. Wynik niski (<4 stena) uzyskało tylko 4 chorych. Szacunkowa analiza profilowa przeprowadzona na podstawie wzorca wszystkich wyników testowych (wyrażonych dychotomicznie jako: wynik [ponad]przeciętny lub niski) ukazała ich intra- oraz interindywidualne zróżnicowanie, którego kliniczną ilustracją były heterogeniczne, często wybiórcze zaburzenia zbadanych funkcji. Korelatami socjodemograficznymi wyników testowych okazały się wiek i wykształcenie.

Konkluzje: U większości chorych stwierdzono rozmaicie nasilone deficyty poznawcze w postaci zaburzeń rozwiązywania problemów zawierających metafory i podobieństwa. Charakterystyczna była przewaga zaburzeń procesów samodzielnego myślenia asocjacyjnego, w tym wnioskowania przez analogię oraz interpretacji i werbalizacji pojęć, nad ogólnie prawidłowym stanem samej wiedzy językowej, także w zakresie znaczeń figuratywnych.

Dynamika zmian poziomu funkcjonowania poznawczego wśród pacjentów po infekcji SARS-CoV-2 – propozycja zdalnej oceny neuropsychologicznej w badaniu podłużnym

2024-02-02T05:44:02+00:00

Cel: Celem przeprowadzonego badania podłużnego była ocena funkcjonowania poznawczego osób, które chorowały na COVID-19, określenie dynamiki zmian obserwowanych w tym zakresie na przestrzeni 3‒4 miesięcy, porównanie wyników pacjentów z wynikami grupy kontrolnej oraz weryfikacja przydatności nowej metody zdalnej oceny neuropsychologicznej.

Metoda: Przeprowadzono badanie podłużne z wykorzystaniem narzędzia do telefonicznej oceny neuropsychologicznej Brief Test of Adult Cognition by Telephone (BTACT), które na potrzeby badania przetłumaczono na język polski. Badanie objęło osoby po infekcji SARS-CoV-2 (grupa COVID(+) oraz osoby z grupy kontrolnej (COVID(‒). Obie grupy zostały przebadane dwukrotnie, w odstępie 3‒4 miesięcy. Badanie prowadzono od lipca 2020 do stycznia 2022 roku.

Wyniki: Przeprowadzono porównania danych z wykorzystaniem analizy wariancji dla pomiarów powtarzanych w schemacie mieszanym. W porównaniu z grupą COVID(‒) grupa COVID(+) uzyskała istotnie niższe wyniki w pierwszym i w drugim pomiarze Testu powtarzania liczb wspak oraz w pierwszym pomiarze w Teście ciągu liczb. Dodatkowo zaobserwowano poprawę w wynikach uzyskiwanych przez grupę COVID(+) w drugim pomiarze w porównaniu z pierwszym pomiarem w: Teście 15 słów Reya, zarówno w warunku natychmiastowego, jak i odroczonego odtworzenia; Teście powtarzania liczb wspak, Teście ciągu liczb oraz w Teście liczenia wspak.

Konkluzja: Uzyskane wyniki wskazują na obniżenie funkcji pamięci roboczej oraz wnioskowania indukcyjnego u osób z grupy COVID(+) w porównaniu z grupą COVID(‒). Dodatkowo przeprowadzone badanie wskazuje na przydatność BTACT w śledzeniu zmiany poziomu funkcjonowania poznawczego w czasie u osób po infekcji SARS-CoV-2. Szczególnie pomocne w monitorowaniu wspomnianych zmian wydają się testy służące ocenie pamięci operacyjnej (Test 15 słów Reya, Test powtarzania liczb wspak) oraz test wnioskowania indukcyjnego (Test ciągu liczb).

Pamięć prospektywna osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego

2024-02-01T13:25:56+00:00

Cel: Sprawność układu oddechowego warunkuje dobrą kondycję fizyczną człowieka i prawidłową pracę mózgu. Niewydolność tego układu wiąże się z procesami fizjologicznego starzenia się organizmu bądź też przewlekłymi chorobami, takimi jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Ograniczenie transportu tlenu do mózgu w bezpośredni sposób obniża sprawność umysłową. Pamięć prospektywna (prospective memory, PM) to zespół procesów lub zdolności umożliwiających formułowanie celów i zamiarów, przechowywanie ich oraz realizację w przyszłości. Głównym celem badań było określenie ogólnej charakterystyki funkcjonowania PM u osób z wybranymi chorobami układu oddechowego. Założono, że rodzaj choroby i stopień niewydolności oddechowej wpływają na funkcje psychiczne.

Metoda: W badaniach wzięło udział 116 dorosłych osób (średni wiek = 52,4 roku; SD = 6,41) ze zdiagnozowaną astmą oskrzelową (N = 30) i POChP (N = 32). Uczestniczyły w nich także osoby z grup kontrolnych – pacjenci z alergicznym nieżytem nosa (N = 27) i osoby zdrowe (N = 27). Nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic międzygrupowych pod względem wykształcenia oraz wieku badanych osób. Zastosowano następujące metody: Prospektywno-retrospektywny kwestionariusz pamięci, Test figury złożonej Reya-Osterrietha, Powtarzanie cyfr z WAIS-R, Test łączenia punktów, Inwentarz depresji Becka oraz zadanie eksperymentalno-kliniczne bazujące na The Cambridge Prospective Memory Test (CAMPROMPT).

Wyniki: Osoby chore na POChP w porównaniu z grupami kontrolnymi i pacjentami z astmą uzyskały niższe wyniki właściwie we wszystkich testach badających funkcjonowanie poznawcze, w tym PM. Wykazano, że poziom wydolności oddechowej jest najsilniejszym predyktorem dysfunkcji PM u pacjentów z POChP oraz z astmą.

Konkluzja: Niewydolność oddechowa niesie ze sobą ryzyko pojawienia się poważnych zaburzeń poznawczych, które są związane ze wskaźnikami oddechowymi. Od pacjentów ze zdiagnozowaną astmą lub POChP wymaga się czynnego udziału w terapii, łącznie z przewidywaniem sytuacji, które mogą prowadzić do tzw. zaostrzeń. Natomiast otrzymane wyniki sugerują, że osoby z POChP mogą nie radzić sobie z narzuconymi im wymaganiami terapeutycznymi.

Aktywność fizyczna a funkcjonowanie poznawcze osób w średniej i późnej dorosłości – wyniki badania wstępnego

2023-08-19T14:12:26+00:00

Cele: Cele badania obejmowały scharakteryzowanie aktywności fizycznej (AF) osób w średnim i późnym wieku dorosłym oraz odpowiedź na pytanie, czy częstotliwość ich AF i poziom funkcjonowania poznawczego są ze sobą powiązane.

Metoda: Badanie miało charakter przekrojowy z udziałem 52 kobiet i 30 mężczyzn w wieku od 50 do 80 lat. Do oceny funkcji poznawczych wykorzystano podtesty ze Skal inteligencji Wechslera dla dorosłych wersja zrewidowana – renormalizacja WAIS-R(PL): Powtarzanie cyfr, Układanie klocków i Symbole cyfr, a także Kolorowy test połączeń (CTT) i zadanie Sześcian Linka. Aktywność fizyczną mierzono za pomocą Międzynarodowego kwestionariusza aktywności fizycznej – wersja długa (IPAQ-LF) oraz krokomierza, który badani nosili przez tydzień. Związki między funkcjonowaniem poznawczym i AF oszacowano za pomocą korelacji nieparametrycznych. Ponadto porównano funkcjonowanie poznawcze i AF u osób zdrowych, osób z jedną chorobą przewlekłą i osób z dwiema lub więcej chorobami przewlekłymi.

Wyniki: Wyniki ujawniły nieliczne niskie korelacje pomiędzy funkcjonowaniem poznawczym i AF. Chodzenie mierzone krokomierzem było u uczestników badania na poziomie przeciętnym, a AF deklarowana w kwestionariuszu IPAQ-LF była bardzo wysoka. Większa deklarowana AF umiarkowana i intensywna korelowała z wyższym wykonaniem zadań Układanie klocków i Sześcian Linka. Wyższa deklarowana AF w czasie wolnym korelowała z lepszym wykonaniem CTT. Więcej AF w pracy korelowało z wyższymi wynikami w większości zadań. Aktywność mierzona liczbą kroków nie korelowała z poziomem funkcjonowania poznawczego. Większa liczba kroków korelowała z krótszym czasem spędzonym nieaktywnie w IPAQ-LF. Ponadto osoby zdrowsze lepiej wykonały zadania poznawcze i przeszły więcej kroków niż osoby z chorobami przewlekłymi.

Konkluzja: Badania dostarczyły istotnej wiedzy na temat AF osób w średniej i starszej dorosłości. Badania poszerzyły wiedzę o związkach pomiędzy AF w środowisku rzeczywistym i funkcjonowaniem poznawczym tych osób.

Zespół apatii w chorobach neurologicznych – stan wiedzy i aktualne kierunki badań

2023-11-28T16:47:51+00:00

Cel: Apatia bywa wskazywana jako symptom w różnych jednostkach chorobowych m.in. na gruncie psychiatrii, jednak od kilku dekad wyodrębnia się ją także jako niezależny syndrom towarzyszący wielu schorzeniom neurologicznym. Choć nadal pomijany w obowiązujących klasyfikacjach medycznych, zespół apatii stanowi przedmiot licznych analiz teoretycznych i klinicznych. Upowszechnienie wiedzy na jego temat wśród klinicystów – w tym możliwości jego rozpoznawania i różnicowania, zwłaszcza od depresji – ma podstawowe znaczenie dla efektywności oddziaływań terapeutycznych. Praca prezentuje proponowane w literaturze definicje oraz kryteria diagnostyczne zespołu apatii. Przedstawia dane dotyczące jego częstości w różnych schorzeniach, związków z patologią mózgu oraz szeregiem zmiennych klinicznych.

Tezy: Współczesne koncepcje podkreślają syndromiczny charakter, wielowymiarowość zespołu apatii oraz powiązania z szeroko rozumianymi funkcjami płatów czołowych. Domeny funkcjonowania, w których mogą być ujawniane objawy apatii, obejmują sferę poznawczą, emocjonalną, interakcje społeczne oraz zachowanie (inicjowanie i podtrzymywanie dowolnej celowej aktywności). Wskazuje się na relatywną niezależność zespołu od depresji, podkreśla znaczenie jako czynnika prognostycznego rozwoju otępień, związek z jakością życia, efektywnością rehabilitacji oraz psychologicznym obciążeniem opiekunów. Poszukując mózgowego podłoża apatii rozpatruje się szereg częściowo nakładających się procesów oraz znaczącą rolę jąder podstawy i wybranych obszarów kory przedczołowej.

Konkluzja: Dla wystąpienia symptomów apatii kluczowa może być dysfunkcja dowolnego ogniwa złożonych obwodów przedczołowo-podkorowych, czym tłumaczy się wysoką częstość omawianego zespołu w chorobach mózgu, zwłaszcza przebiegających z uszkodzeniami jąder podstawy i/lub kory przedczołowej. Zróżnicowanie nasilenia symptomów w poszczególnych domenach oraz powtarzalność profilów nieprawidłowości obserwowana zależnie od analizowanej jednostki chorobowej i/lub lokalizacji patologii mózgu skłaniają do poszukiwania podtypów zespołu apatii.