Studia Prawnoustrojowe

Sprawozdanie z XXIII Dorocznej Konferencji Naukowej Stowarzyszenia Edukacji Administracji Publicznej „Człowiek – wspólnota – społeczeństwo w centrum działania administracji publicznej”, Konary, 4–6 czerwca 2024 r.

Paweł Śwital — 2025-03-10

Sprawozdanie z XXIII Dorocznej Konferencji Naukowej Stowarzyszenia Edukacji Administracji Publicznej „Człowiek – wspólnota – społeczeństwo w centrum działania administracji publicznej”, Konary, 4–6 czerwca 2024 r.

Problem zła w myśli Hannah Arendt i Emmanuela Lévinasa

Malgorzata Augustyniak — 2025-03-10

Zasadniczym celem artykułu jest omówienie pojęć, za pomocą których Hannah Arendt i Emmanuel Lévinas zmierzali do uchwycenia specyfiki wyrządzanego przez ludzi zła. U Arendt jest to kategoria „banalności zła”, u Lévinasa „Twarz Innego”. Podstawowym kontekstem rozważań autorów są zbrodnie, do jakich doszło podczas II wojny światowej. Stanowią one punkt wyjścia do głębszej analizy przyczyn zaniku indywidualnej odpowiedzialności za „wspólny świat”. W warstwie komparatystycznej artykuł pokazuje podobieństwa i różnice między wskazanymi myślicielami.

Tym, co w pierwszym rzędzie łączy Arendt i Lévinasa jest zwrócenie uwagi na konsekwencje zaniechania indywidualnej refleksji aksjologicznej. Brak tej refleksji prowadzi do bezkrytycznego podporządkowania się prawu stanowionemu. Zasadnicza różnica między omawianymi autorami opiera się na w tym, że w ujęciu Arendt główną przyczyną zła jest zaniechanie relacji z samym sobą. Z kolei Lévinas główną przyczynę zła widział w zerwaniu relacji z tym, co symbolicznie nazwał Twarzą Innego. Autentyczność tej relacji podkreśla znaczenie etyki, w której na plan pierwszy wychodzi troska o innych, zwłaszcza tych dotkniętych jakąś niedolą.

The right to complain about mistreatment during criminal interviews and interrogations: Lithuanian, Polish, and Serbian law and practice

Anželika Banevičienė — 2025-03-10

Opracowane pod auspicjami ONZ Zasady skutecznego przeprowadzania przesłuchań i wywiadów na potrzeby śledztw z 2021 r., znane również jako Zasady Mendeza, promują alternatywne podejście do przesłuchań i ogólnie, wywiadów przeprowadzanych przez funkcjonariuszy publicznych. Zasady Mendeza podkreślają konieczność unikania stosowania przymusu, manipulacji psychologicznej oraz wszelkich innych form traktowania, które nie są zgodne z powszechnie uznawanymi prawami człowieka i gwarancjami procesowymi. Badania pokazują, że stosowanie przymusu lub manipulacji podczas przesłuchań w postępowaniu karnym może prowadzić do fałszywego przyznania się do winy, podważa wiarygodność ustaleń faktycznych i w konsekwencji może prowadzić do pomyłek wymiaru sprawiedliwości. Zasada 5 odnosi się do odpowiedzialności instytucjonalnej jako zabezpieczenia przed stosowaniem niewłaściwych metod przesłuchania, takich jak przymusowe, manipulacyjne lub skierowane na uzyskanie przyznania się do winy taktyki. Zasada ta podkreśla znaczenie przejrzystych, poufnych i skutecznych mechanizmów składania i rozpatrywania skarg na złe traktowanie podczas przesłuchania. Autorzy analizują procedury rozpatrywania skarg funkcjonujące w postępowaniu karnym Litwy, Serbii i Polski i dotyczące nadużyć podczas przesłuchań osób pełnoletnich. Celem artykułu jest ocena, na ile skuteczne są istniejące mechanizmy prawne oraz na ile są one zgodne z wymogami i standardami Zasad Mendeza. Porównując procedury rozpatrywania skarg w tych trzech krajach, autorzy identyfikują zarówno cechy wspólne, jak i rozbieżności, proponują zmiany, które mają wzmocnić odpowiedzialność instytucjonalną w poszczególnych krajach oraz dostosować mechanizm rozpatrzenia skarg do wymogów zawartych w Zasadach Mendeza.

Instrumenty podatkowe wspierające podejmowanie działań innowacyjnych

Ewelina Bobrus-Nowińska — 2025-03-10

Celem artykułu jest analiza w jaki sposób instytucje prawa podatkowego wpływają na podejmowanie przez podatników działań o charakterze innowacyjnym. W tym zakresie widoczne są pozafiskalne funkcje systemu podatkowego, który łagodzi reżim prawny odnośnie do podmiotów przyczyniających się do rozwoju szeroko pojętej działalności innowacyjnej. Szczególną uwagę warto zwrócić na instytucje funkcjonujące w podatkach dochodowych, których ideą jest stymulacja działań polegających na tworzeniu lub wdrażaniu nowych rozwiązań. Preferencjami, które realizują wskazany powyżej cel jest ulga badawczo-rozwojowa, IP BOX, ulga na ekspansję, na prototyp oraz na robotyzację. Analizie zostały poddane wskazane powyżej preferencje pod kątem zasad ich funkcjonowania oraz stopnia ich wykorzystania w praktyce. Przeprowadzone badania pozwoliły na przyjęcie wniosków, iż cele, które leżały u podstaw wprowadzenia ich do sytemu prawa podatkowego nie zostały w pełni zrealizowane. Część obwarowań wprowadzonych przez ustawodawcę oraz ograniczenia kreowane przez same organy podatkowe, znacząco ogranicza skuteczność tych instrumentów wsparcia. Jako metodę badawczą obrano metodę dogmatycznoprawną, której istota polega na ustaleniu treści obowiązującego prawa, jego analizie, wykładni, egzegezie. Podstawowymi źródłami poddanymi badaniom są źródła statystyczne uzyskane w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej od Ministra Finansów obejmujące dane na dzień 20.08.2024 roku, krajowe akty prawa powszechnie obowiązującego, orzecznictwo oraz interpretacje indywidualne przepisów prawa podatkowego.

„Nowa” karnoprawna ochrona zdrowia ludzkiego przed narażeniem na zakażenie biologicznym czynnikiem chorobotwórczym (art. 161 Kodeksu karnego). Uwagi po 27 latach obowiązywania Kodeksu karnego z 6 czerwca 1997 r.

Sebastian Czechowicz — 2025-03-10

Szerzenie się chorób zakaźnych stanowi olbrzymie wyzwanie legislacyjne dla każdego ustawodawcy. Najczęściej w zakresie prawa administracyjnego. Jednakże w prawie karnym można napotkać szereg regulacji odnoszących się do ochrony życia i zdrowia ludzkiego przed wspomnianym zjawiskiem. Jednym z takich przypadków jest artykuł 161 Kodeksu karnego, penalizujący narażenie na zakażenie biologicznym czynnikiem chorobotwórczym wywołującym chorobę zakaźną, chorobę weneryczną, ciężką chorobę nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu. Przepis ten istniał w różnych formach w Kodeksach karnych z 1932 r. i 1969 r. W aktualnie obowiązującym Kodeksie karnym z 1997 r. tytułowy przepis pozostawał bez zmian, a zakres penalizacji wspomnianych zachowań doczekał się ponownego zainteresowania ustawodawcy dopiero w 2020 roku, po wybuchu światowej pandemii COVID-19. Wydaje się jednak, że znowelizowany przepis art. 161 k.k. nie zaspokaja narosłych od lat wątpliwości, co do jego funkcjonowania w systemie prawa karnego. W publikacji zaprezentowano rys historyczny kształtowania się tytułowej regulacji opatrzony poglądami doktryny prawa karnego. Na tej płaszczyźnie wykazano nieścisłości związane z praktycznym zastosowaniem regulacji art. 161 k.k. Ponadto, skonfrontowano poglądy doktryny prawa karnego i wyprowadzono postulaty de lege ferenda co do dalszego jego funkcjonowania. Zasadniczym celem artykułu jest ustalenie zasadności istnienia art. 161 k.k. w Kodeksie karnym w konfrontacji z ratio legis wynikającym z przekonania polskiego ustawodawcy co do kryminalizacji zachowań polegających na umyślnym narażeniu na zakażenie biologicznym czynnikiem chorobotwórczym wywołującym chorobę zakaźną. Cel naukowy pracy koreluje także z silną społeczną potrzebą właściwej ochrony zdrowia jednostki i zdrowia publicznego przez zagrożeniami związanymi z szerzeniem się chorób zakaźnych.

Handel dziką fauną w Unii Europejskiej – wybrane aspekty prawno-kryminologiczne

Diana Dajnowicz-Piesiecka — 2025-03-10

Handel dziką fauną w Unii Europejskiej stanowi poważne wyzwanie w ochronie środowiska i bioróżnorodności. Obejmuje nielegalny obrót żywymi zwierzętami oraz ich częściami, co prowadzi do zagrożenia wyginięciem wielu gatunków. Mimo unijnych regulacji prawnych, problem pozostaje wyzwaniem dla organów ścigania w krajach członkowskich. Celem artykułu jest analiza wybranych aspektów prawnych i kryminologicznych tego zjawiska, w tym unijnych przepisów, skali procederu oraz metod wykrywania przestępstw. Przedstawiono również kwestie związane z egzekwowaniem prawa i przeciwdziałaniem nielegalnemu handlowi dziką fauną. Uwzględniono także międzynarodowy kontekst problemu, podkreślając rolę UE jako zarówno rynku docelowego, jak i szlaku tranzytowego. Z badań wynika, że liczba przejęć nielegalnych towarów w UE wzrosła, osiągając szczyt w 2019 roku, z dominacją produktów medycznych (pochodzenia zwierzęcego i roślinnego). Wzrost handlu online, w tym w darknecie, dodatkowo komplikuje walkę z przestępczością. Aby skutecznie przeciwdziałać temu procederowi, konieczne są lepsze narzędzia monitorowania, intensyfikacja działań kontrolnych oraz skuteczniejsze egzekwowanie przepisów.

Notion of hybrid weapon in hybrid conflict – legal assessment of Russian Federation’s use of energy weapon against European allies of Ukraine

Radosław Fordoński — 2025-03-10

Federacja Rosyjska używa eksportu gazu ziemnego jako broni od 1990 roku, w latach 2021-22 w celu szantażu energetycznego europejskich członków Grupy Kontaktowej ds. Obrony Ukrainy. Celem badawczym pracy jest ocena prawna rosyjskiego instrumentu szantażu energetycznego z perspektywy definicji broni w prawie konfliktów zbrojnych i prawie o użyciu siły w stosunkach międzynarodowych. Przeprowadzone badania wprowadzają koncepcje konfliktu hybrydowego broni hybrydowej oraz broni energetycznej. Będący formą pośrednią między zagrożeniami hybrydowymi a wojną hybrydową, konflikt hybrydowy jest formułą realizacji celów politycznych wojny za pomocą kognitywnego mechanizmu zakłóceń i manipulacji, zastępującym użycie siły zbrojnej. W efekcie konflikt hybrydowy nie jest konfliktem zbrojnym w rozumieniu prawa międzynarodowego. Broń hybrydowa, która jest niewojskowym instrumentem manipulacji kosztami przeciwnika w grze interesów ekonomicznych, nie stanowi broni w rozumieniu prawa konfliktów zbrojnych ani groźby użycia siły, zakazanej na podstawie art. 2(4) Karty Narodów Zjednoczonych. Sklasyfikowana jako ingerencja hybrydowa, stanowi natomiast naruszenie zasad suwerennej równości państwa oraz nieingerencji w sprawy wewnętrzne i zewnętrzne państwa. Artykuł analizuje użycie broni energetycznej przez Federację Rosyjską, definiując to pojęcie jako instrument kontroli poprzez wpływ ekonomiczny realizowany za pomocą korupcji strategicznej i szantażu.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej funkcjonariusza państwowego za użycie środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej na granicy państwowej RP – zarys problematyki

Kamil Frąckowiak — 2025-03-10

W opracowaniu omówiono przesłanki stosowania nowej instytucji prawa karnego jaką jest wyłączenie odpowiedzialności karnej funkcjonariusza państwowego za użycie środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej na granicy państwowej RP ujęte w art. 10a ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. Celem artykułu jest dokonanie oceny prawidłowości ustalenia przez ustawodawcę, że w przepisie art. 10a u.o.ś.p. mamy do czynienia z kontratypami, czyli okolicznościami wyłączającymi bezprawność. Alternatywna możliwość to uznanie, że w swej istocie wprowadzona przez ustawodawcę nowa instytucja stanowi okoliczność wyłączającą winę sprawcy. Autor skłania się ku tej drugiej możliwości.

Skargi obywateli na rozstrzygnięcia lokalne organów samorządowych. Zagadnienia wybrane

Ewelina Gębka — 2025-03-10

Niniejszy artykuł ukierunkowany jest na przedstawienie zagadnienia skargi obywatelskiej do sądu administracyjnego. Prawo do wniesienia tego środka prawnego przewidują przepisy wszystkich trzech ustaw regulujących ustrój samorządu terytorialnego, tj. art. 101 ustawy o samorządzie gminnym, art. 87 ustawy o samorządzie powiatowym i art. 90 ustawy o samorządzie województwa. Celem artykułu jest analiza i ocena regulacji prawnych dotyczących tej instytucji oraz ukazanie korzyści płynących z jej zastosowania, w szczególności tego, że za jej pośrednictwem obywatele mają możliwość partycypowania w samorządowych procesach decyzyjnych. W artykule przedstawiono zakres podmiotowy skargi obywatelskiej, zakres przedmiotowy skargi, a także skutek zastosowania tego środka prawnego, a ponadto wskazano możliwe problemy związane ze stosowaniem tej instytucji prawnej. W pracy przeanalizowano także orzecznictwo sądów administracyjnych ukształtowane na tle wyżej wymienionych przepisów. Analiza orzecznictwa dotyczącego rozpatrywania przez sądy skarg obywatelskich wykazała, że wprawdzie podstawą zaskarżenia może być w nich naruszenie partykularnego interesu skarżącego, to jednak argumentacja zgłaszanych zastrzeżeń (zarówno skarżących, jak i sądu) bardzo często odwołuje się do prawnych aspektów o znaczeniu ogólnym, a zwłaszcza do granic, w jakich muszą się mieścić organy samorządowe korzystające z udzielonych im upoważnień do podejmowania rozstrzygnięć w poszczególnych typach spraw. Tym samym – na skutek tych skarg – sądy administracyjne wyznaczają organom samorządowym te granice i wpływają na treść przyszłych rozstrzygnięć oraz procedurę ich podejmowania. Na tej zaś podstawie sformułowano wniosek, że skargi te należy traktować jako przejaw wpływu obywateli na rozstrzygnięcia organów samorządowych.

Gwarancje prawne udziału obywateli w posiedzeniach organów kolegialnych samorządu terytorialnego

Emilia Gulińska — 2025-03-10

Celem artykułu jest analiza uwarunkowań prawnych kształtujących udział obywateli w sesjach organu stanowiącego samorządu terytorialnego. Wstęp na posiedzenia organów kolegialnych samorządu terytorialnego jest jednym z instrumentów kontroli społecznej, przysługujący obywatelom celem monitorowania działań podejmowanych przez organy stanowiące samorządu terytorialnego. Aktualnie obowiązujące przepisy prawne zapewniają udział obywateli w sesjach rad czy sejmików, niemniej jednak różnorodność rozwiązań statutowych stawia pod znakiem zapytania zasadę równości wobec prawa, wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP, gdyż część statutów jednostek samorządu terytorialnego, jak domniemywam nie tylko powiatu radomskiego, daje mieszkańcom możliwość zabrania głosu podczas sesji organu stanowiącego. Nie do końca także tą różnorodność regulacji statutowych można traktować jako zarzut, ponieważ statut jako akt prawa miejscowego obowiązuje na obszarze organów, które go ustanowiły, zatem postulatem de lege ferenda jest wprowadzanie reguł porządkujących udział mieszkańców w sesjach organów stanowiących w taki sposób, aby z jednej strony pobudzać aktywność obywateli, a z drugiej strony nie pozbawić organów stanowiących ich decyzyjności.

Koncepcje nieistnienia i nieważności aktów administracyjnych na tle ich filozoficznoprawnych założeń

Marcin Kamiński — 2025-03-10

Celem artykułu jest zbadanie podstaw filozoficzno-prawnych i przesłanek fundamentalnych koncepcji nieistnienia i nieważności aktów administracyjnych. Analiza obejmuje zasadnicze zagadnienia wyjściowe stanowiące podstawę do konstruowania pojęć nieistnienia i nieważności w prawie administracyjnym, w tym przede wszystkim obowiązywania systemu prawnego i jego elementów, obowiązywania formalnego i materialnego (treściowego) aktów administracyjnych oraz obowiązywania norm prawa administracyjnego i aktów ich konkretyzacji. Efektem przeprowadzonych rozważań teoretycznych są wnioski dotyczące założeń filozoficzno-prawnych koncepcji nieistnienia formalnoprawnego i nieważności materialnoprawnej aktu administracyjnego. Rozróżnienie między formalnym nieistnieniem a materialną nieważnością aktu administracyjnego jest uzasadnione w świetle koncepcji reguł konstytutywnych i aktów konwencjonalnych oraz dualistycznego podziału norm prawnych na pierwotne i wtórne.

Odpowiedzialność spadkobierców koniecznych za długi spadkowe – uwagi de lege ferenda

Anna Kledyńska — 2025-03-10

W artykule omówiona została odpowiedzialność spadkobierców koniecznych za długi spadkowe. Do spadkobierców koniecznych zaliczamy gminę ostatniego miejsca zamieszkania albo Skarb Państwa (gdy nie jest możliwe ustalenie ostatniego miejsca spadkodawcy na terenie Rzeczpospolitej Polskiej albo gdy ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą). Podmioty te dziedziczą spadek z mocy ustawy w sytuacji gdy brak jest innych spadkobierców ustawowych. Cechą charakterystyczną, kształtującą sytuację spadkobierców koniecznych jest to, że dziedziczą one spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Nie składają oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. To powoduje, że od chwili dziedziczenia podmioty te opowiadają za długi spadkowe całym swoim majątkiem, jednak z ograniczeniem odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku. Taka sytuacja stawia w uprzywilejowanej sytuacji wierzycieli spadku, jednak nie jest korzystna dla spadkobierców koniecznych, w szczególności dla gminy, która dochodzi do dziedziczenia w pierwszej kolejności. Dodać należy, że zazwyczaj spadki dziedziczone przez gminy nie niosą za sobą znaczących wartości majątkowych, natomiast często w ich skład wchodzą długi po zmarłym spadkodawcy. Wierzyciele nie czekając na spieniężenie majątku spadkowego, zaspokajają swoje roszczenia wprost z majątku należącego do gminy, zazwyczaj ze środków finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych tych podmiotów.

Celem artykułu jest przedstawienie poglądów doktryny oraz rozwiązań legislacyjnych, które zmierzają do poprawy sytuacji spadkobierców koniecznych. Ocena obowiązujących regulacji prawnych wskazuje, że interesy tych spadkobierców nie są dostatecznie chronione. Podjęte rozważania prowadzą do wniosku, że rozwiązaniem pojawiających się problemów mogłoby być przywrócenie do polskiego porządku prawnego instytucji likwidacji spadku.

European Central Bank’s climate change mandate

Tomasz Knepka — 2025-03-10

Zmiany klimatu stanowią obecnie jedno z głównych zagrożeń współczesnego Świata. W walce z tym zagrożeniem potrzebna jest zintegrowana aktywność rządów i organów legislacyjnych wszystkich państw na wszystkich kontynentach. Banki centralne mają również w tej „walce” do odegrania swoją rolę - w ramach polityki pieniężnej i nadzorczej - jak to jest w przypadku tytułowego Europejskiego Banku Centralnego (ECB). Aktywność instytucji publicznych w niwelowaniu negatywnych skutków wynikających ze zmian klimatu musi odbywać się w ramach demokratycznych zasad, zgodnie z obowiązującym prawem. Podobnie jest z bankami centralnymi, których działalność musi mieścić się w ramach przyznanych im mandatów. Celem artykułu jest analiza regulacji prawnych w obszarze mandatu ECB w zakresie polityki pieniężnej oraz nadzorczej w odniesieniu do wyzwań stojących przed owym bankiem w związku ze zmianami wynikającymi ze zmian klimatu. W toku eksploracji regulacji prawna Unii Europejskiej oraz studiów literaturowych – szczególnie opracowań zagranicznych Autor postawił tezę, w świetle której EBC posiada wystarczające umocowanie prawne do przeciwdziałania negatywnym skutkom wynikającym ze zmian klimatu. Na poparcie powyższej tezy Autor wskazał m.in. następujące wnioski: interpretacja mandatu EBC określonego w TFUE powinna odbywać się w odniesieniu do wykładni celowościowej prawa UE, takie ujęcie pozwala na odkodowanie z regulacji unijnych drugorzędnego – istotnego – celu EBC w kontekście niwelowania negatywnych skutków wynikających ze zmian klimatu za pomocą wspierania polityki gospodarczej w kierunku celu do jakiego UE została powołana. Ponadto jak pokazały wyroki TSUE z ostatnich lat, w których zarzucano EBC wykraczanie poza swój podstawowy mandat – bank ten ma znaczną swobodę w interpretowaniu swojej legitymacji – nawet przy autonomicznym wykorzystaniu wykładni rozszerzającej - co w konsekwencji pozwala na aktywność w odniesieniu do zmian klimatu.

Seniorzy jako osoby zagrożone wykluczeniem społecznym na przykładzie małych miast. Wybrane problemy prawne, kryminologiczne i wiktymologiczne

Monika Kotowska — 2025-03-10

Globalny proces starzenia się społeczeństwa obserwowany na całym świecie przenosi się również do Polski. W Polsce z roku na rok przybywa osób, które ukończyły 65 rok życia. Celem niniejszego artykułu jest zbadanie zagrożenia zjawiskiem wykluczenia społecznego osób starszych, mieszkających w małych miastach. Zaprezentowano w nim wyniki badań własnych z udziałem 81 seniorów. Badania przeprowadzono za pomocą sondażu diagnostycznego. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety.

Napady na taksówkarzy w Polsce – sprawcy, ofiary, modus operandi

Katarzyna Laskowska — 2025-03-10

Napady na taksówkarzy stanowią mało zbadany problem kryminologiczny w Polsce. Społeczeństwo jako użytkownik taksówek nie zawsze uświadamia sobie jakie zagrożenia niesie wykonywanie tego zawodu. Celem niniejszego opracowania jest ukazanie kryminologiczno-wiktymologicznych problemów napadów na kierowców taksówek. Nastąpi to poprzez zaprezentowanie cech demograficzno-społecznych sprawców i ofiar oraz metod dokonywania napadów. Postawiona na potrzeby prowadzonych analiz hipoteza badawcza: „Wykonywanie zawodu kierowcy taksówki stwarza szereg zagrożeń dla jego bezpieczeństwa” w toku badań została potwierdzona. Ustalono zagrożenia w postaci kontaktu z nietrzeźwymi, nieraz agresywnymi pasażerami, nie zawsze chętnymi do zapłaty za kurs, traktującymi taksówkarza jako łatwy łup ze względu na posiadanie gotówki. Zastosowano metodę analizy dokumentów, tj. informacji zawartych na stronie internetowej Komendy Głównej Policji w części „Aktualności” w zakładce pn.: „Napady na taksówkarzy”.

Procedura zwrotu zobowiązanemu lub wierzycielowi kosztów egzekucyjnych przewidziana art. 64cd ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

Tomasz Majer — 2025-03-10

Prowadzenie postępowania egzekucyjnego wiąże się kosztami, którymi co do zasady obciążany jest zobowiązany. Jeśli jednak wszczęcie lub prowadzenie postępowania egzekucyjnego było niezgodne z prawem, niezasadne jest również pobieranie kosztów takiego postępowania, a ciężary już wyegzekwowane winny być zwrócone. Ustawodawca wobec niedostatecznej regulacji dotyczącej procedury zwrotu pobranych kosztów egzekucyjnych zdecydował się na uzupełnienie ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji o art. 64cd. Nowy przepis stanowi rozszerzenie dotychczasowej regulacji zawartej w art. 64c § 3 ustawy w kwestii możliwości zwrotu kosztów egzekucyjnych. Celem niniejszego artykułu, było w pierwszej kolejności omówienie aktualnej procedury zwrotu kosztów egzekucyjnych jak również obciążenia wierzyciela zwróconymi zobowiązanemu kosztami egzekucyjnym. Kolejnym, nie mniej istotnym, celem autora było wykazanie, że procedura zwrotu kosztów egzekucyjnych i ewentualnego obciążenia, wierzyciela zwróconymi zobowiązanemu kosztami egzekucyjnymi są odrębne i niezależne od siebie. Autor dążył również do wykazania, że różny jest krąg podmiotów uprawnionych do zaskarżania rozstrzygnięć w obu postępowaniach. W przypadku postanowienia o zwrocie lub odmowie zwrotu kosztów postępowania egzekucyjnego, uprawniony do wniesienia zażalenia jest tylko beneficjent zwrotu, odpowiednio zobowiązany lub wierzyciel. Na postanowienie w sprawie obciążenia wierzyciela zwróconymi zobowiązanemu kosztami tylko wierzycielowi przysługuje zażalenie. Postawione wyżej tezy udało się potwierdzić, a podstawowym wnioskiem autora jest konieczność stosowania wykładni zwężająca art. 64cd § 6.

Rola soft law w zakresie MDR na przykładzie tzw. objaśnień podatkowych. Analiza prawno-porównawcza

Michał Mariański — 2025-03-10

Dyrektywa Rady (UE) 2018/822 z dnia 25 maja 2018, zwana Dyrektywą DAC6, wprowadziła do europejskich porządków prawnych szereg nowych obowiązków informacyjnych, celem ograniczenia potencjalnie agresywnego planowania podatkowego. W związku z powyższym podczas implementacji do krajowych porządków prawnych ww. Dyrektywy powstało wiele niejasnych kwestii, których rozstrzygniecie możliwe było również za pośrednictwem tzw. soft law. Celem niniejszego artykułu, w którym autorzy posługują się metodą dogmatyczną, historyczno-opisową oraz przede wszystkim metodą porównawczą, jest sprawdzenie, czy soft law pełnią istotną rolę w zakresie doprecyzowywania kwestii odnoszących się do tzw. MDR. Autorzy analizując sposób wprowadzenia i zakres tzw. objaśnień podatkowych zarówno w prawie polskim jak i w prawie francuskim, wyprowadzają szereg wniosków w omawianym zakresie. Wykazane w pracy różnice pomiędzy sposobem wprowadzenia i aktualizacji owych wyjaśnień, stanowią praktyczną wskazówkę dla ustawodawcy w kontekście dalszego rozwoju regulacji schematów podatkowych.

Nieodpłatne poradnictwo prawne w Ukrainie. Zarys problematyki

Jerzy Nikołajew — 2025-03-10

W ukraińskim porządku prawnym wprowadzono w formie ustawy możliwość korzystania głównie przez obywateli tego państwa z nieodpłatnej pomocy prawnej. Rozwiązanie przyjęte w Ukrainie odpowiada standardom demokratycznego państwa prawnego i potrzebie ochrony prawnej osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej. Jednak przepisy prawa ukraińskiego nie rozszerzyły zakresu tej pomocy i nie skorzystały na wzór innych państw (np. Polski) z objęcia pomocą np. psychologiczną czy socjalną. Nie zmienia to faktu, że należy z uznaniem potraktować przepisy ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, zwłaszcza w kontekście aneksji Krymu oraz wojny rosyjsko-ukraińskiej. Celem niniejszych rozważań jest przedstawienie w zarysie zakresu pomocy prawnej oraz podmiotów i świadczeniobiorców pomocy prawnej realizowanej nieodpłatnie.

European Climate Law – the „butterfly effect” approach

Marcin Pchałek — 2025-03-10

Zmiany w systemach klimatycznych obecnie zachodzą zgodnie z zasadami deterministycznego chaosu. Zasady te, znane również jako "Efekt Motyla", opierają się na wrażliwości na warunki początkowe w dynamicznych i nieliniowych zjawiskach ekologicznych i atmosferycznych. Kilka miesięcy przed ratyfikacją przez UE Porozumienia Paryskiego, jej instytucje zawarły Porozumienie w sprawie lepszego stosowania prawa. Celem tego porozumienia jest ocena istniejących regulacji w kontekście podstawowych zasad demokratycznego państwa prawa. Zgromadzone i różnorodne akty prawne wprowadzone w ramach polityki klimatycznej UE od kwietnia 2016 roku wywołały efekt motyla – tym razem jednak w ramach unijnego porządku prawnego. W artykule argumentuje się, że unijny ustawodawca nie podjął próby osiągnięcia przejrzystości legislacyjnej, czego na pewno nie zapewnił rzekomo ramowy akt, jakim jest Europejskie Prawo Klimatyczne. W rezultacie system normatywny polityki klimatycznej UE stanowi przykład skrajnie zdezintegrowanego systemu, pozbawionego spójnych ram terminologicznych, standardów jakości klimatu czy instytucji pozwoleń emisyjnych rozumianych doktrynalnie. Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie deficytów systemu prawa klimatycznego, który zmierza do daleko idącej dezintegracji aksjologicznej i systemowej, kosztem ukierunkowania wyłącznie na realizację celów klimatycznych. Autorzy pragną przy tym zreferować obecny kształt przepisów prawnych regulujących istotny obszar polityki klimatycznej z uwzględnieniem założeń systemu, który ta regulacja winna tworzyć. W ramach tej analizy uwzględnione zostaną także aksjologiczne aspekty polityki klimatycznej, w tym zorientowane na realizację zasad spójności, proporcjonalności i pewności prawa. Metody badawcze zastosowane w pracy to analiza dogmatyczna i komparatystyczna.

Ograniczenia w procesie inwestycyjno - budowlanym wynikające z ustanowienia na terenie działki użytków ekologicznych albo zespołów przyrodniczo-krajobrazowych

Piotr Ruczkowski — 2025-03-10

Celem niniejszego opracowania jest identyfikacja, analiza oraz określenie zakresu możliwych ograniczeń w procesie inwestycyjno-budowlanym, wynikających z ustanowienia użytku ekologicznego oraz zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Zarówno użytki ekologiczne, jak i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe zaliczane są do tzw. obiektowych (indywidualnych) prawnych form ochrony przyrody, co nie wyklucza zakwalifikowania tych form odpowiednio do obszarów specjalnych o charakterze ekologicznym bądź ekologiczno-krajobrazowym. Użytki ekologiczne ustanawiane są w drodze uchwały rady gminy w celu ochrony ekosystemów istotnych dla zachowania bioróżnorodności, natomiast zespoły przyrodniczo-krajobrazowe z uwagi na cenne walory widokowe i estetyczne krajobrazu. Ustanowienie na terenie działki użytku ekologicznego albo zespołu przyrodniczo-krajobrazowego wiąże się z różnymi zakazami mogącymi w sposób istotny wpływać na proces inwestycyjno-budowlany, dlatego powinny spełniać wszystkie wymagania dotyczące ochrony praw inwestora, w tym dotyczące adekwatności wprowadzanych ograniczeń do celu, jakiemu mają służyć. W tym przypadku konieczne jest słuszne i racjonalne wyważenie interesu publicznego (dobra ogółu), którego przejawem jest ustanowienie użytku ekologicznego bądź zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, oraz interesu inwestora, którego celem jest prowadzenie procesu inwestycyjno-budowlanego.

Prawo do bycia offline z perspektywy obowiązków pracodawcy

Katarzyna Sakowska — 2025-03-10

Postęp technologiczny, idący w parze z cyfryzacją i rozwojem sztucznej inteligencji, miał znaczący wpływ na prawo pracy, umożliwiając pracę z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie, w wielu zawodach i sektorach gospodarki. Elastyczna organizacja czasu pracy nabrała znaczenia w szczególności w czasie pandemii COVID – 19. Możliwość pracy z dowolnego miejsca niesie za sobą wiele korzyści, pracownicy mogą łatwiej łączyć życie zawodowego z życiem rodzinnym czy skrócić (lub całkowicie wyeliminować) czas dojazdów do zakładu pracy. Z drugiej jednak strony, zauważa się także skutki negatywne, m.in. wydłużenie czasu pracy, zwiększoną dostępność poza godzinami pracy czy też intensyfikację pracy. Powszechne wykorzystanie narzędzi cyfrowych do celów zawodowych spowodowało powstanie kultury pracownika ciągle dostępnego. Pojawił się problem związany z odłączeniem od narzędzi cyfrowych poza czasem pracy (prawo do bycia offline). Celem artykułu jest weryfikacja, czy aktualnie obowiązujące ustawodawstwo na szczeblu unijnym oraz krajowym, zapewnia właściwy poziom ochrony czasu pracy pracowników, a także wskazanie obowiązków pracodawcy w tym zakresie. Aktualnie obowiązujące przepisy prawne w tej dziedzinie można uznać za wystarczające, problemem jest natomiast egzekwowanie ich przestrzegania. Dlatego zwrócenie szczególnej uwagi na ten problem na poziomie europejskim jest bez wątpienia niezbędne, zwłaszcza w kontekście współczesnych realiów społecznych.

Sztuczna inteligencja a dobrostan człowieka i ochrona praw podstawowych – rozważania na gruncie aktu w sprawie sztucznej inteligencji

Dominika Skoczylas — 2025-03-10

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające zharmonizowane przepisy dotyczące sztucznej inteligencji (tzw. akt w sprawie sztucznej inteligencji) ma zagwarantować prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku, umożliwić szerokie zastosowanie systemów sztucznej inteligencji, wzmocnić innowacyjność, a co za tym idzie przyczynić się do rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej. Z drugiej zaś, na co wskazują cele szczegółowe wniosku zawierającego projekt przedmiotowego rozporządzenia, ma zapewnić, aby cyt. „systemy sztucznej inteligencji wprowadzane do obrotu w Unii i znajdujące się w użyciu były bezpieczne i zgodne z obowiązującym prawem w obszarze praw podstawowych oraz z unijnymi wartościami”. Przyjęcie unijnych rozwiązań normatywnych w materii sztucznej inteligencji budzi pewne obawy na płaszczyźnie prawnej, technologicznej i społecznej – w tym zakresie, szczególnie w aspekcie ochrony praw podstawowych. Celem artykułu jest wskazanie w jaki sposób rozwój systemów sztucznej inteligencji oddziałuje na aktualną politykę Unii Europejskiej. Kluczowe jest określenie wpływu sztucznej inteligencji na tzw. dobrostan człowieka. Należy zaznaczyć, że wdrażając nowe przepisy w zakresie SI, prawodawca UE jest zobowiązany do poszanowania zasad zawartych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Istotne są takie zagadnienia jak zapewnienie prywatności i ochrony danych, czy niedyskryminacja. Przedmiotem artykułu jest wskazanie pozytywnych i negatywnych aspektów związanych z wdrożeniem aktu w sprawie sztucznej inteligencji w kontekście ochrony praw podstawowych obywateli UE. Na tle dokonanej analizy należy potwierdzić, że Akt w sprawie sztucznej inteligencji wpisuje się w trend aktualnych rozważań na temat powszechnego, bezpiecznego, a także etycznego wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji. Zaznaczono, że ocena zasadności wprowadzonych rozwiązań będzie możliwa dopiero po pewnym czasie obowiązywania aktu. Należy spodziewać się, że z uwagi na postęp technologiczny, zmiany natury organizacyjno-prawnej będą nieuniknione. Jednocześnie trzeba podkreślić, że kluczowe znaczenie będą miały działania suwerennych państw narodowych w zakresie krajowych koncepcji i strategii wykorzystania SI, które powinny uwzględniać dobrostan człowieka i ochronę praw podstawowych.

„Wywłaszczenie estetyczne” – dopuszczalność i postulaty de lege ferenda

Jaroslaw Stasiak — 2025-03-10

Artykuł ma na celu omówić możliwości prawne działań władz publicznych, w szczególności samorządu gminnego podejmowanych w trosce o estetykę terenu, nad którym przysługuje mu jurysdykcja w ramach aktualnego stanu prawnego. Definiuje również potrzebę troski o estetykę terenów jako nowe oczekiwanie znaczącej części obywateli skierowane do administracji. Wskazuje narzędzia prawne za pomocą których opisane oczekiwanie może zostać zrealizowane i możliwości działania w ramach przepisów zapewniających bezpieczeństwo osób i budynków. Konkluzję stanowi stwierdzenie o braku możliwości działań w stosunku do terenów niezabudowanych. Zawiera zatem również postulaty de lege ferenda by wyposażyć administrację publiczną w skuteczniejsze środki prawne działania, które nie naruszałyby jednak wartości chronionych przez akty rangi ponadustawowej.

Obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich w świetle art. 72 ust. 1 Konstytucji RP

Katarzyna Szwed — 2025-03-10

Celem publikacji jest omówienie obowiązujących od 15 lutego 2024 r. nowych rozwiązań prawnych służących ochronie dzieci przed krzywdzeniem tj. standardów ochrony małoletnich. Na mocy znowelizowanej ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich na podmioty świadczące usługi na rzecz dzieci nałożono szereg nowych obowiązków. Zgodnie z wolą ustawodawcy ich wdrożenie ma przeciwdziałać stosowaniu różnych form przemocy wobec dzieci. Nowelizację należy rozpatrywać w świetle art. 72 ust. 1 Konstytucji RP, który nakłada na organy władzy publicznej obowiązek ochrony praw dziecka, w tym nade wszystko przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Efektywność przyjętych rozwiązań prawnych będzie zależna od ich zastosowania w praktyce, choć już na tym etapie widoczne są rozbieżności interpretacyjne przepisów. W publikacji wykorzystano metodę dogmatyczno-prawną do omówienia przyjętych przepisów.

Czyn ciągły a zbieg wykroczeń. Relacja przepisów art. 12 § 2 Kodeksu karnego i art. 10a Kodeksu wykroczeń

Igor Zgoliński — 2025-03-10

Artykuł stanowi analizę zbiegu wykroczeń, który został ujęty w ramy przestępstwa ciągłego w art. 12 § 2 Kodeksu karnego oraz jego relację względem mechanizmu redukcyjnego sankcji penalnych, jaki przewiduje art. 10a Kodeksu wykroczeń. Obydwa rozwiązania prawne poddano stosownej wykładni z uwzględnieniem zakazu ne bis in idem i podobieństwa z idealnym zbiegiem funkcjonującym w Kodeksie karnym skarbowym. Konkluzją artykułu jest teza, że wcześniejsze osądzenie czynu jako pojedynczego wykroczenia, względnie zakończenie postępowania wykroczeniowego poprzez przyjęcie przez sprawcę mandatu nie stanowią przeszkód skazania w warunkach z art. 12 § 2 k.k.

Przesłanki i tryb dochodzenia roszczenia o wypłatę świadczenia z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy

Jakub Jan Zięty — 2025-03-10

Świadczenie z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy przebywającym na terytorium RP w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy było jednym z rodzajów wsparcia jakie przewidują przepisy ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Ustawodawca poza art. 13 u.p.o.u. oraz rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie maksymalnej wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy oraz warunków przyznawania tego świadczenia i przedłużania jego wypłaty nie wskazał reguł szczegółowych rozstrzygania spełnienia przez wnioskodawcę warunków przyznania świadczenia. Artykuł analizuje przesłanki wypłaty świadczenia oraz okresu. Dodatkowo wskazano charakter prawny samego świadczenia a także kognicję sadów powszechnych i sądów administracyjnych do rozpoznawania wniosku o wypłatę świadczenia. Sądy powszechne są właściwe wyłącznie w zakresie rozpoznawania sporów wynikłych z odmowy wypłaty świadczenia. Pozostałe spory będą musiały być poddane kognicji sadów administracyjnych.

Zasada terytorialności na tle możliwości wykonywania zadań przez jednostkę samorządu terytorialnego na terytorium innej jednostki samorządu terytorialnego

Kamila Żmuda-Matan — 2025-03-10

Czy uzasadniona jest teza, że jednostka samorządu terytorialnego może realizować zadania tylko na swoim terenie? Czy w realizacji podstawowego celu istnienia jednostki samorządu terytorialnego, czyli zaspokajania zbiorowych potrzeb danej wspólnoty, istotnym determinantem jest miejsce osiągnięcia tego celu? Czy jednostka samorządu terytorialnego ma prawną możliwość prowadzenia swoich jednostek organizacyjnych na terytorium innej jednostki samorządu terytorialnego? Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego gwarantuje zarówno Konstytucja RP, Europejska Karta Samorządu Lokalnego, jak i ustawy samorządowe. Przepisy prawa nie wskazują wprost, że jednostka samorządu terytorialnego realizuje swoje zadania wyłącznie w ramach swoich granic administracyjnych. W artykule zagadnienie samodzielności jednostek samorządu terytorialnego zostanie omówione w kontekście sposobu i miejsca realizowania powierzonych zadań. Głównym celem artykułu jest odpowiedź na pytanie czy zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa jednostka samorządu terytorialnego może realizować swoje zadania wyłącznie w ramach swoich granic administracyjnych. Analiza objęta opracowaniem odnosi się w szczególności do ustalenia hierarchii zasad: terytorialności działania jednostek samorządu terytorialnego oraz celowości i zadaniowości. Wytyczony cel implikował potrzebę wykorzystania dogmatycznej metody badawczej, a także analizy prawnej aktów prawa powszechnie obowiązującego i opartego na nich orzecznictwa. Podsumowując analizę, należałoby uznać, że bezsprzecznie wykonywanie władzy publicznej przez jednostkę samorządu terytorialnego, winno być realizowane z uwzględnieniem prymatu zasady terytorialności. Powyższe nie oznacza jednak przyjęcia, że jednostka samorządu terytorialnego nie może realizować swoich zadań własnych poza jej granicami administracyjnymi oraz że siedziba jednostki organizacyjnej musi się znajdować wyłącznie na obszarze jednostki samorządu terytorialnego.

Rola administracji publicznej w zapewnianiu bezpieczeństwa żywności – wybrane aspekty prawne

Monika Żuchowska-Grzywacz — 2025-03-10

Bezpieczeństwo żywności jest priorytetem współczesnej polityki zdrowia publicznego i gospodarki, mającym bezpośredni wpływ na zdrowie społeczeństwa, stabilność ekonomiczną oraz zaufanie do instytucji państwowych i rynku spożywczego. W tym kontekście, rola organów administracji publicznej jest nieoceniona. Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie jakie są zadania i zakres odpowiedzialności instytucji rządowych w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa żywności, obejmujące monitorowanie i kontrolę produktów spożywczych, wdrażanie i egzekwowanie przepisów oraz reagowanie na zagrożenia związane z żywnością. Przedstawione zostało również znaczenie współpracy międzynarodowej w tworzeniu globalnych standardów bezpieczeństwa żywności oraz wpływ edukacji publicznej na podnoszenie świadomości konsumentów. Efektywne działania administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa żywności nie tylko chronią zdrowie publiczne, ale także wzmacniają zaufanie obywateli do rynku spożywczego i instytucji państwowych. W artykule podkreślono konieczność ciągłego doskonalenia systemów nadzoru i regulacji w odpowiedzi na dynamicznie zmieniające się wyzwania w obszarze bezpieczeństwa żywności. Z uwagi na przeglądowy charakter opracowania wykorzystano metodę opisowa oraz krytyczną analizę przepisów, raportów zawierających wyniki badań naukowych, monografii i artykułów o charakterze naukowym.