Kilka słów o formie orzeczeń w przedmiocie naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz forum właściwym do ich wydania w polskim postępowaniu karnym
Abstract
Obowiązek naprawienia szkody może zostać nałożony na sprawcę wyłącznie na podstawie odpowiedniego orzeczenia i stanowi jego integralną część. W zależności od tego, w jakim charakterze jest on in concreto stosowany, tj. czy jako środek kompensacyjny, czy jako warunek probacyjny, a niekiedy również w zależności od procesowego zaawansowania sprawy lub różnych możliwych do zastosowania sposobów zakończenia postępowania w konkretnym przypadku, orzeczenie zasądzające go może być wydane na rozprawie lub na posiedzeniu . Aktualnie instytucja ta może być orzekana zarówno na wniosek, jak i z urzędu. W niektórych przypadkach ma ona charakter fakultatywny, a czasami obligatoryjny. Oprócz możliwości orzekania takiego obowiązku w charakterze środka kompensacyjnego (na podstawie art. 46 k.k.) może być on również zasądzony jako środek probacyjny. Celem niniejszej publikacji jest zwrócenie uwagi na pewne istotne kwestie związane z forum oraz formą rozstrzygnięć zapadających w przedmiocie kompensacji szkód i krzywd w toku procesu karnego. Obecnie instytucja ta posiada bardziej cywilistyczny charakter, ale nadal pełni ona w pewnym stopniu m.in. funkcję penalną (wychowawczą) . Jednak niezależnie od tego, w jakim charakterze sąd w konkretnej sprawie taki obowiązek naprawienia szkody zastosuje, to w wyroku powinien on określić jego zakres (w całości czy w części), wskazać wysokość wyrządzonej przez sprawcę szkody lub krzywdy oraz sposób ich rekompensaty. Regułą powinno być zobowiązanie sprawcy przestępstwa do kompensacji szkody w całości (art. 361 k.c.). Trzeba przy tym zauważyć, że w Kodeksie karnym nie ma w zasadzie żadnego przepisu, który regulowałby zasady orzekania o naprawieniu szkody w prawie karnym (art. 46 k.k.) odsyła tylko do przepisów prawa cywilnego) w związku z tym zastosowanie mają tutaj aktualnie takie przepisy prawa cywilnego jak, np. art. 361 k.c., 362 k.c., 363 k.c., 440 k.c. itp.
Keywords:
prawo karne, obowiązek naprawienia szkody, kompensacja, konsensualizm, szkoda, 46 k.k., warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie wykonania karyReferences
Literatura Google Scholar
Bróżek P., Utracone korzyści (lucrum cessans) i tzw. szkoda ewentualna w prawie karnym, „Przegląd Sądowy” 2020, nr 11–12. Google Scholar
Bróżek P., O problemie orzekania nawiązki „zamiast” obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 46 § 2 Kodeksu karnego), „Przegląd Sądowy” 2021, nr 3. Google Scholar
Cieślak M., Pierwszoinstancyjna procedura warunkowego umorzenia postępowania, „Nowe Prawo” 1971, nr 4. Google Scholar
Domański W., Umorzenie konsensualne (art. 59a k.k.). Wystąpienie podczas III Krakowskiego Forum Karnistycznego, „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, R. XIX. Google Scholar
Gensikowski P., Charakter prawny obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w świetle projektów nowelizacji Kodeksu karnego, [w:] D. Kala, I. Zgoliński (red.), Reforma prawa karnego materialnego i procesowego 2015 roku: Google Scholar
wybrane zagadnienia, Warszawa 2015. Google Scholar
Gensikowski P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2006 r., „Palestra” 2008, z. 3–4. Google Scholar
Gostyński Z., Karnoprawny obowiązek naprawienia szkody, Katowice 1984. Google Scholar
Gostyński Z., Obowiązek naprawienia szkody w nowym ustawodawstwie karnym, Kraków 1999, s. 124. Google Scholar
Grajewski J., Paprzycki L., Płachta M., Kodeks postępowania karnego, t. 1: Komentarz do art. 1–424 k.p.k., Kraków 2003. Google Scholar
Grajewski J., Węzłowe problemy postępowania karnego, „Przegląd Sądowy” 1996, nr 6. Google Scholar
Grzegorz M., O rozumieniu pojęcia szkody na gruncie prawa karnego, „Prokuratura i Prawo” 2020, nr 2. Google Scholar
Kaftal A., Glosa do uchwały SN z dnia 6 czerwca 1967 r., VI KZP 10/67, „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1968, nr 9. Google Scholar
Kardas P., Zarządzanie konfliktem. Dlaczego w prawie karnym potrzebne jest umorzenie kompensacyjne?, Kraków 2019. Google Scholar
Konarska-Wrzosek V., Dyrektywy wyboru kary w polskim ustawodawstwie karnym, Toruń 2002. Google Scholar
Koper R., Warunki umorzenia postępowania w trybie art. 59a k.k., „Ius Novum” 2014, nr 3. Google Scholar
Kozioł T., Warunkowe umorzenie postępowania karnego, Warszawa 2009. Google Scholar
Kulesza C., Obowiązek naprawienia szkody a reguła onus probandi, [w:] Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak (red.), Karnomaterialne i procesowe aspekty naprawienia szkody: w świetle kodyfikacji karnych z 1997 r. i propozycji ich zmian, Warszawa 2010. Google Scholar
Lach A,, Umorzenie postępowania karnego na podstawie art. 59a k.k., „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 1–2. Google Scholar
Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010. Google Scholar
Marek A., Warunkowe umorzenie postępowania, Warszawa 1973. Google Scholar
Muszyńska A., Łucarz K., Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem – uwagi na tle nowelizacji kodeksu karnego z dnia 20 lutego 2015 r., „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2015, nr 3. Google Scholar
Oleksy K., Charakter prawny obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem a przedmiot i paradygmat procesu karnego, „Prokuratura i Prawo” 2019, nr 5. Google Scholar
Paluszkiewicz H., Warunkowe umorzenie postępowania karnego w toku rozprawy głównej – uwagi de lege ferenda, „Palestra” 1996, nr 5–6. Google Scholar
Pilch A., Umorzenie kompensacyjne w trybie art. 59a k.k. – wybrane zagadnienia, „Palestra” 2015, nr 7–8. Google Scholar
Sakowicz A., Opinia prawna na temat projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 207. Google Scholar
Sienkiewicz Z., [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2012. Google Scholar
Stefański R.A., Umorzenie restytucyjne – odstępstwo od zasady legalizmu, [w:] B. Dudzik, J. Koskowski, I. Nowikowski (red.), Zasada legalizmu w procesie karnym, t. 1, Lublin 2015. Google Scholar
Stefański R.A., Zabłocki S. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1: Komentarz do art. 1–166, Warszawa 2017. Google Scholar
Szpunar A., Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998. Google Scholar
Uzasadnienie rządowego projektu Kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. Kodeks postępowania karnego. Kodeks karny wykonawczy. Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997. Google Scholar
Walczyński I., Charakter prawny środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody, 2020, Lex. Google Scholar
Wróbel W., Umorzenie kompensacyjne z art. 59a kk – problemy do rozstrzygnięcia, „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2015, nr 2. Google Scholar
Zalewski W., Środki karne, [w:] M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część ogólna, t. 2: Komentarz do artykułów 32–116, Warszawa 2011. Google Scholar
Akty prawne Google Scholar
Ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17, poz. 155). Google Scholar
Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 206, poz. 1589). Google Scholar
Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U z 2013 r., poz. 1247). Google Scholar
Uchwała SN z dnia 22 grudnia 1994 r., sygn. akt II KRN 234/94, „Wokanda” 1995, nr 5, poz. 13. Google Scholar
Orzecznictwo Google Scholar
Wyrok SN z 4 marca 2005 r., sygn. akt WK 3/05, Orzecznictwo Sądu Najwyższego (Izba Karna i Wojskowa) 2005, nr 1, poz. 496. Google Scholar
Wyrok SN z 23 listopada 2006 r., sygn. akt I KK 328/06, OSNKW 2007, nr 2, poz. 20. Google Scholar
Wyrok SA w Warszawie z 14 kwietnia 2016 r., sygn. akt I ACa 950/15, Lex nr 2044269. Google Scholar
Wyrok SA w Katowicach z 23 marca 2017 r., sygn. akt II AKa 55/17, Lex nr 2310575. Google Scholar
Wyrok SN z 10 sierpnia 2017 r., sygn. akt II CSK 844/16, Lex nr 2360531. Google Scholar
Wyrok SN z 12 kwietnia 2018 r., sygn. akt III KK 128/18, Lex nr 2490903. Google Scholar
Wyrok SA w Gdańsku z 26 kwietnia 2018 r., sygn. akt II AKa 325/17, Lex nr 2634965. Google Scholar
Wyrok SA w Warszawie z 16 listopada 2018 r., sygn. akt II AKa 395/18, Lex nr 2601088. Google Scholar
Wyrok SA w Białymstoku z 22 stycznia 2020 r., sygn. akt I ACa 436/19, Lex nr 2946526. Google Scholar
