O jednostkach co z tym fantem zrobić i coś z tym fantem zrobić – zagadnienia leksykalne
Abstract
Analizowane jednostki są nierównorzędne pod względem obecności w słownikach i frekwencji tekstowych. Zebrano 24 opisy jednostki z co i tylko 5 opisów jednostki z coś (stosunek 4,8 : 1), a w podkorpusach zrównoważonych NKJP i KWJP w sumie naliczono 225 (178 i 47) użyć jednostki z co i tylko 50 (42 i 8) użyć jednostki z coś (stosunek 4,5 : 1). Na podstawie zapisów hasłowych i danych korpusowych omówiono ich wariantywność strukturalnoleksykalną, dotyczącą zwłaszcza komponentu czasownikowego. Zdecydowanie dominują warianty z segmentem zrobić, dlatego przyjęto je jako umowne nazwy obu jednostek. Przeprowadzono analizę zebranych definicji (23 jednostki z co i 4 jednostki z coś). Cechą większości z nich jest zestawianie komponentów synonimicznych: fraz pytajnych lub pytajnozależnych w przypadku jednostki z co, grup bezokolicznikowych w przypadku jednostki z coś; definicje tego typu (tzw. wielokrotne) są krytykowane pod względem metodologicznym. Narzuca się więc pytanie, na ile możliwe jest poprawne logicznie definiowanie związków o ograniczonej asumaryczności funkcjonalnej (frazemów) i prostym (poza fantem) składzie leksykalnym. Autor skłania się ku paradoksalnym definicjom „redukcyjnym”: co z tym fantem zrobić ‘co z tym zrobić’; coś z tym fantem zrobić ‘coś z tym zrobić’. Hasłować i definiować można także wyrażenie z tym fantem jako minimalną jednostkę frazeologiczną. Mimo uwikłania frazeologicznego najbardziej naturalne wydaje się jednak odpowiednie definiowanie samego wyrazu fant: ‘coś, co stanowi problem’ (znaczenie nienotowane w słownikach, oprócz dawnego SW). Dwóm fantowym frazemom zostanie poświęcony jeszcze jeden artykuł (Wojdak, w druku).
Schlagworte:
frazem, wariantywność strukturalnoleksykalna, definiowanie, definicje wielokrotne/synonimiczne, minimalna jednostka frazeologicznaLiteraturhinweise
Bańko M. (2001): O definicjach wielokrotnych krytycznie. [W:] tenże: Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym. Warszawa, s. 103–110. Google Scholar
Bednarek A., Grochowski M. (1997): Zadania z semantyki językoznawczej. Toruń (wyd. 2). Google Scholar
Chlebda W. (2012): Frazematyka. [W:] Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 335–342. Google Scholar
Domańska-Kubiak I. (2004): Zakątek pamięci: życie w XIX-wiecznych dworkach kresowych. Warszawa. Google Scholar
Dziamska-Lenart G. (2011): Leksykograficzne rozwiązania problemu wielokształtności związków frazeologicznych. [W:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii. Red. P. Fliciński. Poznań, s. 55–79. Google Scholar
Gołębiowski Ł. (1831): Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko prowincyach: umieszczony tu kulig czyli szlichtada, łowy, maszkary, muzyka, tańce, reduty, zapusty, ognie sztuczne, rusałki, sobótki i.t.p. Nakładem autora. Druk N. Glücksberga. Warszawa. . Google Scholar
Kosek I. (2011): Wariantywność zwrotów frazeologicznych a granice jednostki leksykalnej. [W:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Wariantywność we frazeologii. Red. P. Fliciński. Poznań, s. 9–22. Google Scholar
Lewicki A.M. (1976/2003): Wprowadzenie do frazeologii syntaktycznej. Teoria zwrotu frazeologicznego. Katowice. [Przedruk w:] Lewicki 2003: 9–152. Google Scholar
Lewicki A.M. (1980/2003): O minimalnych jednostkach frazeologicznych. „Slavica Slovaca” 15/1, s. 69–74. [Przedruk w:] Lewicki 2003: 195–203. Google Scholar
Lewicki A.M. (1981/2003): Derywacja frazeologiczna – najwyższy współcześnie stopień abstrakcji w poznaniu zasobu frazeologicznego języka. [W:] Pojęcie derywacji w lingwistyce. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 71–89. [Przedruk w:] Lewicki 2003: 214–231. Google Scholar
Lewicki A.M. (1982/2003): Problemy metodologiczne wariantywności związków frazeologicznych. [W:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych. Red. A.M. Lewicki. Lublin, s. 33–47. [Przedruk w:] Lewicki 2003: 204–213. Google Scholar
Lewicki A.M. (2001): Uwagi wstępne o frazach. „Prace Filologiczne” XLVI, s. 389–402. Google Scholar
Lewicki A.M. (2003): Studia z teorii frazeologii. Łask. Google Scholar
Lewicki A.M., Pajdzińska A. (2012): Frazeologia. [W:] Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 315–333. Google Scholar
Lewicki A.M., Rejakowa B. (1985/2003): Pojęcie rodziny frazeologicznej. „Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej” II, s. 95–105. [Przedruk w:] Lewicki 2003: 232–244. Google Scholar
Przybylska R., Żmigrodzki P., Węgrzynek K. (2013): Zasady opisu związków frazeologicznych w Wielkim słowniku języka polskiego PWN. [W:] Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Między teorią a praktyką frazeograficzną. Red. G. Dziamska-Lenart. Poznań, s. 17–27. Google Scholar
Wojdak P. (2025a): Wyraz fant i jego rodzina w dawnej i współczesnej polszczyźnie. „Język Polski” CV, z. 1, s. 23–35 (materiały dodatkowe: https://jezykpolski.pl/index.php/jp/article/view/986).
Crossref
Google Scholar
Wojdak P. (2025b): Semantyka wyrazu fant we współczesnej polszczyźnie ogólnej. Jedność w różnorodności? „Język Polski” CV, z. 2, s. 21–29.
Crossref
Google Scholar
Wojdak P.: O jednostkach co z tym fantem zrobić i coś z tym fantem zrobić – zagadnienia gramatyczne i tekstowe. „Prace Językoznawcze” (w druku). Google Scholar
