O kilku polskich nazwach alkoholu
Jarosław Pacuła
Akademia Techniczno-Humanistyczna, Bielsko-BiałaAbstract
The focus of the article is a diachronic analysis of the meanings of a few
Polish names of alcohol: wódka (vodka), gorzałka (booze) and likwor (liqueur).
As the author points out, any interpretations of old texts containing these names
need to be based on the considerations of the senses each of them had at that
time – lack of such an attitude can cause misinterpretations.
Schlagworte:
językoznawstwo diachroniczne, semantyka, leksykologia, nazewnictwo alkoholuLiteraturhinweise
Bacler B., Drobnik J. (2009): Rośliny lecznicze w osiemnastowiecznym polskim poradniku medycznym Google Scholar
Compendium medicum auctum. Cz. 1. „Annales Academiae Medicae Silesiensis”. T. 63, z. 1, s. 51–65. Google Scholar
Bańkowski A. (2000): Etymologiczny słownik języka polskiego. T. 1. Warszawa. Google Scholar
Biedrzycki K., Jaskółowa E., Nowak E. (2013): Świat do przeczytania. Podręcznik dla klasy I liceum i technikum. Cz. 2. Warszawa. Google Scholar
Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Brodziński K. (1869): Wykład literatury i estetyki czytany w b. Uniwersytecie Warszawskim od 1823 do 1830. „Biblioteka Warszawska”. T. 4, s. 108–130. Google Scholar
Brückner A. (1927): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Bystroń J. (1933): Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI−XVIII. T. 1. Warszawa. Google Scholar
Chemperek D., Kalbarczyk A. (2015): Zrozumieć tekst, zrozumieć człowieka 1. Podręcznik. Cz. 2. Zakres podstawowy i rozszerzony. Szkoła ponadgimnazjalna, Warszawa. Google Scholar
Chmielowski B. (1754): Nowe Ateny albo Akademia wszelkiey scyencyi pełna, na różne tytuły, iák ná classes podzielona, mądrym dla memoryału, idiotom dla náuki, politykom dla práktyki, melancholikom dla rozrywki erigowana […]. Część 3 albo Supplement. Lwów. Google Scholar
Compendium [brak informacji o autorze] (1719): Compendium medicum avctvm to jest krotkie zebranie y opisanie chorob [...] także rożnych sposobow robienia wodek, oleykow [...] na siedem traktatow rozdzielone y teraz świeżo przez tegoż authora z errorow typograficznych expurgowane [...] dla większey wygody ludzkiey przedrukowane. Częstochowa. Google Scholar
Compedium medicum [brak informacji o autorze] (1724): Compendium medicum to jest: krótkie zebranie chorób i ich istności, rożności, przyczyn, znakow, sposobow do leczenia. Także rożnych sposobow robienia wodek, oleykow, maści, plastrow, syropow, julepow, konfitur, lekarstw purgujących etc. Na sześć traktatów rozdzielone. Przez pewną osobę spisane. Zamość. Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K. (2003): Nowy słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Doroszewski W. (red.) (1958–1969): Słownik języka polskiego. T. I–XI. Warszawa. Google Scholar
Dubisz S. (red.) (2003): Uniwersalny słownik języka polskiego. T. 1–4. Warszawa. Google Scholar
Falimierz S. (1534): O ziolach y o moczy gich, o paleniu wodek z zioł, o oleykach przyprawianiu, o rzeczach zamorskich, o zwierzętach, o ptaczech, i o rybach, o kamieniu drogim, o urynie, o pulsie, i o innych znamionach, o rodzeniu dziatek, o nauce gwiazdeczne, o stawianiu baniek i o puszczaniu krwi, o rządzeniu czasu powietrza morowego, o lekarstwach doświadczonych na wiele niemocy, o nauce barwierskiej. Kraków. Google Scholar
Gall Anonim (1989): Kronika Polska. Tłum. R. Grodecki. Opr. M. Plezia. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Gloger Z. (1900): Encyklopedia staropolska. T. I. Warszawa. Google Scholar
Gloger Z. (1985): Encyklopedia staropolska. T. II. Warszawa. Google Scholar
Jagodyński S.S. (2016): Votum chłopa Rusina. [W:] tegoż: Dworzanki. Opr. R. Krzywy. Warszawa. Google Scholar
Jelonek J.J. (1747): Medyk domowy Samuela Beimlera Doktora Kurfalskiego y Germersheimskiego Fizyka, Nauczaiący Domowemi y mało kosztuiącemi lekarstwy, Leczyć Choroby, I owszem zdrowie zachowywać, wszystkim osobliwie tym potrzebny, ktorzy od Medykow są odlegli; a prędkiego ratunku potrzebuiący, Zniemieckiego na Polski Język przetłumaczony, y roznemi bardzo gruntownemi annotacyami objasniony. Leszno. Google Scholar
Jędrzejko E. (2007): Na frasunek dobry trunek (a uczonym z ksiąg ratunek!?). Frazeologia biesiadna w językowym obrazie polskiej kultury narodowej. [W:] Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków. Red. W. Chlebda. Opole, s. 247–265. Google Scholar
Karłowicz J., Kryński A.A., Niedźwiedzki W. (red.) (1900–1927): Słownik języka polskiego. T. I–VIII. Warszawa. Google Scholar
Kleiner J. (1954): Pierwszy cykl Satyr Krasickiego. Wrocław. Google Scholar
Krasicki I. (1830a): Pijaństwo. [W:] Dzieła Krasickiego. Dziesięć tomów w jednym. Paryż. Google Scholar
Krasicki I. (1830b): Pan Podstoli. [W:] Dzieła Krasickiego. Dziesięć tomów w jednym. Paryż. Google Scholar
Krasicki I. (1830c): Jagnie i wilki. [W:] Dzieła Krasickiego. Dziesięć tomów w jednym. Paryż. Google Scholar
Krasnowolski A., Niedźwiedzki W. (red.) (1920): Słownik staropolski M. Arcta. Warszawa. Google Scholar
Krótki Z. (2016): Alkohol w leksyce staro- i średniopolskiej. „Prace Językoznawcze”. T. XVIII, nr 2, s. 83–100. Google Scholar
Łozińscy M.J. (2012): Historia polskiego smaku. Kuchnia, stół, obyczaje. Warszawa. Google Scholar
Mayenowa M.R., Pepłowski F. i in. (red.) (1966–): Słownik polszczyzny XVI wieku. T. 1– Wrocław–Warszawa. Google Scholar
Pasek J.Ch. (1929): Pamiętniki. Kraków. Google Scholar
Pastuchowa M. (2009): Ukryte dziedzictwo. Ślady dawnej leksyki w słownictwie współczesnej polszczyzny. Katowice. Google Scholar
Perzyna L. (1789). Porządek życia w czerstwości zdrowia w długie prowadzący lata. Ze wszystkich dzieł P. Tyssota w jedno zebrany. Supraśl. Google Scholar
Piątkowski A. (1809). Gorzelnik i piwowar doskonały czyli Sztuka pędzenia wodki i likworów, tudzież warzenia piwa podług naynowszych odkryciów w fizyce, chemii i technologii w trzech częściach wydana. Cz. 1. O pędzeniu wódki prostéy. Kraków. Google Scholar
Pieśń [brak informacji o autorze] (1543): Pieśń o tym szlachetnym trunku, który po łacinie zową Aqua vitae, a po polsku Gorzałe wino, na ty Mięsopusty. Cyt. wg: Rurale iudicium Tho iest Ludycie wiesne Na ten nowy Rok 1544. Przez chwalebnego pana Macieia Zaicowicza w Byſinie podgornego proroka ſłożone. Kraków. Google Scholar
Potański J. (1614): Wódka albo gorzałka [b.m.w.] 1614. Cyt. za: K. Estreicher (1913): Bibliografia polska. T. XXV. Kraków. Google Scholar
Potański J. (1614): Wódka albo gorzałka [b.m.w.]. Cyt. za: J. Wereszczyński. (1585): Gosciniec Pewny. Niepomiernym moczygębom, a omierzłym wydmikuflom świata tego, do prawdziwego obaczenia, a zbytkow swych pohamowania. Z pisma świętego, y z rozmaitych Authorow zebrany y wydany. Kraków. Google Scholar
Potocki W. (1987): Inkaust do głowy należy. [W:] tegoż: Ogród nie plewiony i inne utwory z lat 1677–1695. Opr. L. Kukulski. Warszawa. Google Scholar
Powodowski H. (1578): Korab Zewnętrznego Potopu, ktorym przez obżarstwo a opilstwo, a zthąd przez insze sprosne grzechy, wielka część Krześciaństwa duchownie zatonęła […]. Kraków. Cyt. za: W.A. Maciejowski (1842): Polska aż do pierwszéj połowy XVII wieku, pod względem obyczajów i zwyczajów w czterech częściach opisana. T. 3. Petersburg–Warszawa. Google Scholar
Przymuszała L. (2013): Śląska leksyka i frazeologia o tematyce bachicznej. Cz. II. „Rozprawy Komisji Językowej WTN”. T. XL. Red. J. Miodek, W. Wysoczański. Wrocław, s. 91–107. Google Scholar
Samsonowicz H. (1954): Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVII w. Warszawa. Google Scholar
Siennik M. (1568): Herbarz to iest Ziół tutecznych, postronnych y zamorskich opisanie, co za moc maią, a iako ich używać tak ku przestrzeżeniu zdrowia ludzkiego, iako ku uzdrowieniu rozmaitych chorob […]. Kraków. Google Scholar
Sirenius S. (1613): Zielnik Herbarzem z ięzyka Łacinskiego zowią. To iest Opisanie własne imion, kształtu, przyrodzenia, skutkow, y mocy Zioł wszelakich […]. Kraków. Google Scholar
Sygit B. (1996): Potajemne gorzelnictwo (przed, w okresie reglamentacji i obecnie). Studium z dziedziny kryminologii i polityki kryminalnej. Bydgoszcz. Google Scholar
Urbańczyk S. (red.) (1953–2002): Słownik staropolski. T. 1–11. Kraków. Google Scholar
Wyczawski H.E. (1964): Studia nad wewnętrznymi dziejami kościelnymi w Małopolsce na schyłku XVI wieku. „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik Prawno-Historyczny”. T. 7, nr 3–4. Google Scholar
Zawacki T. (1616): Memoriale oeconomicum. Cyt. za: J. Rostafiński (1891): Teodora Zawackiego Memoriale oeconomicum, 1616. Kraków. Google Scholar
Zdanowicz A., Bohusz-Szyszko M. i in. (red.) (1861): Słownik języka polskiego […]. Wilno. Google Scholar
Zieleniewski M. (1845): O przesądach lekarskich ludu naszego. Kraków. Google Scholar
Akademia Techniczno-Humanistyczna, Bielsko-Biała