O możliwości zastosowania wybranych narzędzi etnolingwistyki w analizie tekstu prawnego
Piotr Pieprzyca
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowiehttps://orcid.org/0000-0001-8833-3085
Abstrakt
W niniejszym artykule autor rozważa możliwość zastosowania kilku wybranych narzędzi etnolingwistycznych w badaniach tekstów prawnych. Zaproponowana metoda ma umożliwić wydobycie społecznie wyznawanych wartości, które są w nich zakodowane. Akt normatywny tworzy prawnotekstowy obraz świata, czyli zespół sądów odnoszących się do norm i reguł postępowania w danym społeczeństwie, o charakterze antropocentrycznym, widziany z perspektywy prawodawcy. Zawarta w tekstach prawnych interpretacja pojęć mających istotne znaczenie prawne możliwa jest do ustalenia poprzez sformułowanie definicji prawnokognitywnej, obejmującej charakterystykę danego pojęcia i związane z tym reguły postępowania. Jej podstawową fasetą, wynikającą z funkcji tekstu prawnego jest deontyczność, czyli odnoszące się do pojęcia nakazy, zakazy i dozwolenia. Integralnymi składnikami tej definicji są stereotypy prawnojęzykowe, stanowiące konwencjonalne wyobrażenie przedmiotu w tekście prawnym. Stereotypy te mają charakter obrazów, wzorów i wyobrażeń ideologicznych; odmiany te mogą również współwystępować ze sobą. Ustalenie treści stereotypów prawnojęzykowych odbywa się poprzez całościową analizę aktu normatywnego, z uwzględnieniem wszelkiego rodzaju przepisów prawnych, odnoszących się do danego pojęcia.
Słowa kluczowe:
juryslingwistyka, język prawny, etnolingwistyka, obraz świata w tekście prawnym, definicja kognitywnaBibliografia
Abramowicz M. (1989): Incipit tekstu w kontekście kulturowym na przykładzie poezji starofrancuskiej. „Etnolingwistyka” 2, s. 39–48. Google Scholar
Abramowicz M., Bartmiński J. (1996): Francuski „peuple” i polski „lud”. Dwa pojęcia – dwa paradygmaty językowo-kulturowe. „Etnolingwistyka” 8, s. 41–56. Google Scholar
Bartmiński J. (2002): Lubelska etnolingwistyka. „Analecta” 11/1–2(21–22), s. 29–42. Google Scholar
Bartmiński J. (2006): Językowe podstawy obrazu świata. Lublin. Google Scholar
Bartmiński J. (2008): Etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa, lingwistyka antropologiczna? [W:] „Język a Kultura”. T. 20: Tom jubileuszowy. Red. A. Dąbrowska. Wrocław, s. 15–33. Google Scholar
Bartmiński J. (2009): Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin. Google Scholar
Bartmiński J. (2010): Pojęcie „językowy obraz świata” i sposoby jego operacjonalizacji. [W:] Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa? Red. P. Czapliński, A. Legeżyńska, M. Telicki. Poznań, s. 155–178. Google Scholar
Bartmiński J. (red.) (1996): Słownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1: Kosmos. Lublin. Google Scholar
Bartmiński J. (red.) (2015): Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 1–5. Lublin. Google Scholar
Bartmiński J., Sandomirskaja I., Telija V. (1999): Ojczyzna w polskim i rosyjskim językowym obrazie świata. „Etnolingwistyka” 11, s. 25–49. Google Scholar
Bielińska-Gardziel I. (2003): Techniki operowania stereotypem w reklamie. „Etnolingwistyka” 15, s. 165–186. Google Scholar
Bielińska-Gardziel I. (2009): Rodzina i jej profile we współczesnej polszczyźnie. „Etnolingwistyka” 21, s. 121–138. Google Scholar
Chauvin T., Stawecki T., Winczorek P. (2021): Wstęp do prawoznawstwa. Warszawa. Google Scholar
Gębka-Wolak M., Moroz A. (2019): Jednostka tekstu prawnego w ujęciu teoretycznym i praktycznym. Toruń.
Crossref
Google Scholar
Gizbert Studnicki T. (1992): Język prawny a obraz świata. [W:] Prawo w zmieniającym się społeczeństwie. Księga jubileuszowa prof. Marii Boruckiej-Arctowej. Red. G. Skąpska, J. Czapska, K. Daniel, J. Górski, K. Pałecki. Kraków, s. 149–161. Google Scholar
Kielak O. (2020): Zwierzęta domowe w języku i kulturze. Studium etnolingwistyczne. Lublin. Google Scholar
Mikołajczuk A. (1996): Kognitywny obraz GNIEWU we współczesnej polszczyźnie. „Etnolingwistyka” 8, s. 131–145. Google Scholar
Niebrzegowska-Bartmińska S. (2020): Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce. Lublin. Google Scholar
Nowak P., Olejnik K. (2001): Współcześni czarnoksiężnicy – magia i rytuał w tekstach politycznych. „Etnolingwistyka” 13, s. 27–48. Google Scholar
Nowak-Korcz P. (2013): Wybrane cechy polskiego i francuskiego języka prawa zobowiązań umownych – charakterystyka cech umów odnoszących się do rzeczy. „Comparative Legilinguistics” 14, s. 47–116.
Crossref
Google Scholar
Piasecka A. (2011): Kilka uwag o antropocentryzmie i dydaktyzmie jako wykładnikach relacji homo–animal (na podstawie polskich i rosyjskich frazeologizmów z nazwami wybranych zwierząt gospodarskich). „Poznańskie Studia Slawistyczne” 21, s. 53–74.
Crossref
Google Scholar
Pieciul-Kamińska E. (2018): Nijakość w języku i neutralność w literaturze jako sygnał odmienności kulturowej. „Etnolingwistyka” 30, s. 113–132.
Crossref
Google Scholar
Pieprzyca P. (2017): Le préambule de la constitution comme un exemple d’un texte de droit. „Comparative Legilinguistics” 30, s. 51–66.
Crossref
Google Scholar
Pieprzyca P. (2024): Image jurilinguistique des animaux dans les codes civils français et polonais. „International Journal for the Semiotics of Law – Revue internationale de Sémiotique juridique”, , dostęp: 16.06.2024.
Crossref
Google Scholar
Słownik języka polskiego PWN, , dostęp: 16.06.2024. Google Scholar
Tokarski R. (1999): Językowy obraz świata w metaforach potocznych. [W:] Językowy obraz świata. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 65–81. Google Scholar
Tokarski R. (2016): Od językowego obrazu świata do obrazów świata w języku. „Język Polski” XCVI, nr 2, s. 28–37.
Crossref
Google Scholar
Wróblewski B. (1948): Język prawny i język prawniczy. Kraków. Google Scholar
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie kwalifikacji rolniczych posiadanych przez osoby wykonujące działalność rolniczą (Dz.U. z 2012 r. poz. 109 ze zm.). Google Scholar
Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 423). Google Scholar
Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2022 poz. 1394 ze zm.). Google Scholar
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1580). Google Scholar
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.). Google Scholar
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809). Google Scholar
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1080). Google Scholar
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 17). Google Scholar
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 499). Google Scholar
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 581). Google Scholar
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
https://orcid.org/0000-0001-8833-3085