Wariantywne wyrażenie dziesiąta, dziewiąta, siódma, piąta itp. woda na, po kisielu w słownikach i w tekstach

Jolanta Ignatowicz-Skowrońska

doi:10.31648/pj.8711

Wariantywne wyrażenie dziesiąta, dziewiąta, siódma, piąta itp. woda na, po kisielu w słownikach i w tekstach

Jolanta Ignatowicz-Skowrońska

Uniwersytet Szczeciński

DOI: https://doi.org/10.31648/pj.8711

Abstrakt

Powodem podjęcia badań nad tytułowym wyrażeniem były dostrzeżone we współczesnych tekstach przykłady jego aktualizacji w znaczeniu nienotowanym w większości najnowszych słowników językowych. Celem prowadzenia badań była weryfikacja hipotezy, że związek we współczesnej polszczyźnie rozszerza swoją odnośność realną i nabywa nowego znaczenia, czemu służyła analiza notacji wyrażenia w zbiorach leksykograficznych i jego użyć w tekstach dawnej i współczesnej polszczyzny. Badania pokazały, że tytułowy związek niemal od początku swojego funkcjonowania w polszczyźnie używany był w dwóch odcieniach znaczeniowych: ‘bardzo daleki krewny’ i ‘luźny związek czegoś z czymś’, przy czym drugi odcień znaczeniowy, notowany w słownikach niekonsekwentnie oraz zilustrowany tylko jednym cytatem, nie został zarejestrowany w większości współczesnych zbiorów leksykograficznych. Badania pokazały też, że wyrażenie podlegało różnym modyfikacjom, w związku z czym funkcjonuje jako związek wielokształtny, którego komponenty w niektórych aktualizacjach podlegają semantyzacji. Pewne przeobrażenia postaci formalnej związku, a mianowicie wymiana w nim komponentów równokształtnych z przyimkami, komponentu „na” na komponent „po” (… woda na kisielu → … woda po kisielu), sprzyjały też powstaniu nowej motywacji związku frazeologicznego, który pojawił się w polszczyźnie jako zapożyczenie obcojęzyczne.

Słowa kluczowe:

leksykologia, frazeologia, semantyka, transformacje frazeologizmów, pochodzenie i motywacja frazeologizmów

Bibliografia

Adalberg S. (1889–1894): Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa. Google Scholar

Bańkowski A. (2000): Etymologiczny słownik języka polskiego. T. I. Warszawa. Google Scholar

Bąba S. (1989): Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny. Poznań. Google Scholar

Bąba S. (2009): Frazeologia polska. Studia i szkice. Poznań. Google Scholar

Birih A.K., Mokienko V.M., Stepanova L.I. (2005): Russkaâ frazeologiâ. Istoriko-ètimologičeskij slovar’. Moskva. Google Scholar

Grochowski M. (1982): Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne. Toruń. Google Scholar

Kisielewski J. (2014): Pierwsza woda po Kisielu. Historie rodzinne. Warszawa. Google Scholar

Kopaliński W. (1991): Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa. Google Scholar

Korab-Brzozowski F. (1896): Przysłowia polskie. Kraków. Google Scholar

Kraszewski J.I. (1847): Litwa: starożytne dzieje, ustawy, język, wiara, obyczaje, pieśni, przysłowia, podania itd. T. I: Historya do XIII wieku. Warszawa. Google Scholar

Krzyżanowski J. (1973): Mądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów polskich i diabelski tuzin. T. 2: Od klimka do postu. Warszawa. Google Scholar

Lepešaŭ I.Â. (2004): Etymalagìčny sloŭnìk frazealagìzmaŭ. Č. 1–2. Belaruskaâ Encyklapedyâ. Mìnsk. Google Scholar

Lewicki A.M. (2003): Studia z teorii frazeologii. Łask. Google Scholar

Liberek J. (1998): Innowacje frazeologiczne w powojennej fraszce polskiej. Poznań. Google Scholar

Maurizio A. (1926): Pożywienie roślinne i rolnictwo w rozwoju dziejowym z 60 rycinami. Warszawa. Google Scholar

Mickiewicz A. (1834): Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem. Paryż. Google Scholar

Mitrenga B. (2014): Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne. Katowice. Google Scholar

Młynarczyk E. (2013): Nie święci garnki lepią. Obraz rzemiosła utrwalony w polskiej frazeologii. Kraków. Google Scholar

Orzeszkowa E. (1995): Listy zebrane. T. II: Do Leopolda Méyeta. Do druku przygotował i komentarzem opatrzył Edmund Jankowski. Wrocław. Google Scholar

Pajdzińska A. (2006): Studia frazeologiczne. Łask. Google Scholar

Polański K. (red.) (1993): Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar

Przęczek-Kisielak S. (2021): O tajemniczej staropolskiej potrawie – giejślic (siódma woda po kisielu?). „Język Polski”. T. CI, z. 4, s. 60–74.
Crossref Google Scholar

Sławski F. (1952–1982): Słownik etymologiczny języka polskiego. T. I–V. Kraków. Google Scholar

Sokólska U. (2005): Leksykalno-stylistyczne cechy prozy Melchiora Wańkowicza (na materiale reportaży z lat 1961–1974). Białystok. Google Scholar

Užčenko V.D., Užčenko D.V. (1998): Frazeologıčnij slovnik ukraìnskoj movi, Kiїv. Google Scholar

Pobierz

Opublikowane

2023-03-31

Cited By /
Share

Ignatowicz-Skowrońska, J. (2023). Wariantywne wyrażenie dziesiąta, dziewiąta, siódma, piąta itp. woda na, po kisielu w słownikach i w tekstach. Prace Językoznawcze, 25(1), 75–89. https://doi.org/10.31648/pj.8711