Fonetyczno-graficzny obraz polszczyzny końca XIX stulecia zawarty w hasłach literowych słownika polsko-rosyjskiego P. Dubrowskiego
Jolanta Mędelska
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w BydgoszczyАннотация
Autorka przedstawia obraz XIX-wiecznej wymowy i pisowni polskiej wyłaniający się
ze wskazówek na temat realizacji głoskowej liter polskiego alfabetu. Te rekomendacje
fonetyczne, skierowane do Rosjan, zawarte są w artykułach hasłowych z literami w nagłówkach
zamieszczonymi w słowniku polsko-rosyjskim P. Dubrowskiego. Stwierdzono,
że opracowując zasady współczesnej sobie polskiej wymowy (rzadziej pisowni), Rosjanin
P. Dubrowski niekiedy odrzucał dane przedstawione w słownikach jednojęzycznych
i prezentował swoje stanowisko albo – wobec braku w źródłach potrzebnej informacji
– opierał się na własnych obserwacjach. Zdarzało mu się ignorować różnice artykulacyjne
między głoskami przy zgodności funkcjonalnej. Słownikarz zazwyczaj upraszczał opisy,
nie uwzględniał szczegółów i wyjątków, czasem istotnych. Prawdopodobnie celowo nie
komplikował deskrypcji, ale możliwe też, że będąc nierodzimym użytkownikiem polszczyzny,
po prostu pewnych kwestii nie dostrzegał, innych nie uważał za ważne, wiedząc
z własnego doświadczenia, że nie zaburzają procesu komunikacji. Rezultaty analizy wskazują
też, że wiele nieścisłości dostrzeżonych w opisach polskich głosek mogło wynikać ze
wschodniosłowiańskich przyzwyczajeń mownych rosyjskiego słownikarza, urodzonego
na ziemi ukraińskiej i osłuchanego z polszczyzną kresową. Zestawienie rekomendacji
P. Dubrowskiego z tendencjami rozwojowymi polszczyzny ostatniej ćwierci XIX w. zdaje
się wskazywać na przywiązanie leksykografa do starszych norm. Jednakże ten konserwatyzm
leksykografa mógł być tylko pozorny i jedynie odzwierciedlać nawyki artykulacyjne
osoby rosyjskojęzycznej.
Ключевые слова:
polska XIX-wieczna wymowa i pisownia, leksykografia dwujęzycznaБиблиографические ссылки
Bajerowa I. (1964): Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Bajerowa I. (1986): Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. T. I: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia. Katowice 1986. Google Scholar
Bogusławski A. (1978): Ilustrowany słownik rosyjsko-polski polsko-rosyjski. T. II. Warszawa. Google Scholar
Dąbrowska M. (2017): Ziemie polskie połowy XIX wieku oczyma Rosjan (Piotr Dubrowski i Michaił Glinka). „Przegląd Środkowo-Wschodni” II, s. 135–149.
Crossref
Google Scholar
Dąbrowska M. (2018): Piotra Dubrowskiego związki z Polską (z zawartości i o zawartości wybranych czasopism polskich oraz rosyjskich połowy XIX wieku). „Acta Neophilologica” XX (1), s. 155–167.
Crossref
Google Scholar
Dubrowski P. (1876): Dokładny słownik języka ruskiego i polskiego ułożony przez P. Dubrowskiego, członka-korespondenta Cesarskiej Akademii Nauk. Część polsko-ruska. Warszawa. Google Scholar
Jurkowski M. (1983): Nosówki Jana III Sobieskiego. [W:] Studia nad polszczyzną kresową. T. II. Red. J. Rieger, W. Werenicz. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 119–125. Google Scholar
Kempa A. (1995): Ocalony świadek oskarżenia („Pamiętnik Naukowo-Literacki”, oddział II, zeszyt 1). „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” VI, s. 65–75. Google Scholar
Klebanowska B., Kochański W., Markowski M. (1985): O dobrej i złej polszczyźnie. Warszawa. Google Scholar
Klemensiewicz Z. (1985): Historia języka polskiego. T. I–III. Warszawa. Google Scholar
Koneczna H. (1965): Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle innych języków słowiańskich. Warszawa. Google Scholar
Kryński A. A. (1910): Gramatyka języka polskiego. Wyd. V. Warszawa, s. 385 (pierwsze wydanie: 1897). Google Scholar
Kurzowa Z. (1985): Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Warszawa–Kraków. Google Scholar
Kurzowa Z. (1993): Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w. Warszawa–Kraków. Google Scholar
Marszałek M. (2021): Z dziejów wokabuł literowych w leksykografii polsko-rosyjskiej (na materiale ilustracyjnym XIX-wiecznego słownika Piotra Dubrowskiego). „Prace Językoznawcze” XXIII, z. 3, s. 197-213. Google Scholar
Mędelska J. (2019): Wertując słownik rosyjsko-polski P. Dubrowskiego (uwagi o XIX-wiecznym warsztacie leksykograficznym i o wizerunku ówczesnej polszczyzny). „Slavia Orientalis” 68, s. 699–719. Google Scholar
Mędelska J. (2020): XIX-wieczne ciekawostki leksykalne w słowniku rosyjsko-polskim Piotra Dubrowskiego. [W:] Wokół pewnego cytatu. Zbiór artykułów. Red. K. Wojan. Warszawa, s. 263–294. Google Scholar
Mędelska J. (2020a): O XIX-wiecznej polszczyźnie literackiej odzwierciedlonej w „Słowniku rosyjsko polskim” Piotra Dubrowskiego. Ortografia i refleksy fonetyki. [W:] Verba multiplicia, veritas una. Prace dedykowane Profesor Alicji Pihan-Kijasowej. T. 1. Red. Google Scholar
T. Lisowski, P. Michalska-Górecka, J. Migdał, A. Piotrowska-Wojaczyk, A. Sieradzki. Poznań, s. 373–404. Google Scholar
Mędelska J., Marszałek M. (2005): Za murem. Polszczyzna wydawnictw publikowanych w Republice Litewskiej w latach 1919–1940 (na tle ogólnopolskim i północnokresowym). T. I: Fonetyka i grafia. Bydgoszcz. Google Scholar
Miendelska J., Marszalek M. (2020): Bukwa kak objekt opisanija statji w dwujazycznom słowarie (na primierie Połnogo słowaria polskago i russkago jazyka P. P. Dubrowskogo) (w druku). Google Scholar
Ostaszewska D., Tambor J. (2000): Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Stieber Z. (1966): Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Wawrzyńczyk J. (1995): Piotr Dubrowski i jego Dokładny słownik języka ruskiego i polskiego z 1877 roku. „Opuscula Polonica et Russica” III, s. 95–99. Google Scholar
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
