Problem realności psychologicznej metafor konceptualnych
Aleksander Kiklewicz
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieАннотация
Autor omawia dyskusyjne zagadnienie współczesnej semantyki kognitywnej, jakim jest
kwestia realności psychologicznej procedur eksplikacyjnych, stosowanych w ramach
zaproponowanej przez G. Lakoffa i M. Johnsona teorii metafor konceptualnych. Przytacza
się argumenty, które ukazują spekulatywny, niereprezentacyjny charakter takich procedur
w odniesieniu do wielu metafor językowych. Dowodem na to jest przeprowadzony przez
autora eksperyment psycholingwistyczny. Wyniki eksperymentu wykazują, że projekcje
pojęciowe w duchu Lakoffa i Johnsona są rzadko uwzględniane przez respondentów. Autor
przedstawia alternatywną koncepcję kognitywnej interpretacji metafory, u której podstaw
leży zjawisko afordancji, tzn. wykorzystanie nominacji wtórnych w celu wypełnienia luk
nazwowych, a także w celu ułatwienia procesu mentalnego przetwarzania informacji
semantycznej za pośrednictwem konceptów z podstawowego poziomu kategoryzacji.
Ключевые слова:
semantyka, semantyka kognitywna, polisemia, metafora konceptualna, psycholingwistyka, eksperyment, poziomy kategoryzacjiБиблиографические ссылки
Athanasopoulos P., Samuel S., Bylund E. (2017): The psychological reality of spatio-temporal metaphors. [In:] Studies in figurative thought and language. Ed. A. Athanasiadou. Amsterdam, p. 295–321.
Crossref
Google Scholar
Apresjan V.Y., Apresjan Y.D. (1993): Metafora v semantičeskom predstavlenii èmocij. „Voprosy âzykoznaniâ” 3, s. 27–35. Google Scholar
Bogusławski A., Wawrzyńczyk J. (1993): Polszczyzna, jaką znamy. Nowa sonda słownikowa. Warszawa. Google Scholar
Charteris-Black J. (2004): Corpus approaches to critical metaphor analysis. New York.
Crossref
Google Scholar
Cserép A. (2014): Conceptual Metaphor Theory: in defence or on the fence? “Argumentum” 10(2014), p. 261–288. Google Scholar
Dobrovol’skij D. (1995): Kognitive Aspekte der Idiom-Semantik. Studien zum Thesaurus deutscher Idiome. Tübingen. Google Scholar
Dobrovol’skij D. (1997): Idiome im mentalen Lexikon. Ziele und Methoden der kognitivbasierten Phraseologieforschung. Trier. Google Scholar
Dönninghaus S. (2001): Море людей и пропасть цветов. Метафоры неопределенного количества. [In:] Quantität und Graduierung in der natürlichen Sprache. Hrsg. A. Kiklewicz. München, S. 61–75. Google Scholar
Geeraets D., Grondelaers S., Dirven R. et al. (2001): Co zawierają słowa: leksykologia. [W:] Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Red. E. Tabakowska. Kraków, s. 45–69. Google Scholar
Gibbs R.W. (1990): Psycholinguistic studies on the conceptual basis of idiomacity. ,,Cognitive linguistics” 1–4, p. 417–451.
Crossref
Google Scholar
Gibbs R.W. (1995): Idiomaticity and Human Cognition. [In:] Idioms: Structural and Psychological Perspectives. Eds. M. Everaert, E.-J. van der Linden, A. Schenk et al. Hillsdale–New Jersey, p. 97–117. Google Scholar
Gibbs R.W. (1996): Why many concepts are metaphorical. “Cognition” 61, p. 309–319.
Crossref
Google Scholar
Gibbs R.W. (1997): Taking Metaphor out of our Heads and Putting into the Cultural World. [In:] Metaphor in Cognitive Linguistic. Eds. R.W. Gibbs, G.I. Steen. Amsterdam–Philadelphia, p. 145–166.
Crossref
Google Scholar
Gibbs R.W. (2003): Embodiment and linguistic meaning. “Brain and Language” 84, p. 1–15.
Crossref
Google Scholar
Gibbs R.W. (2009): Why Do Some People Dislike Conceptual Metaphor Theory. “Cognitive Semiotics” 5(1–2), p. 13–36.
Crossref
Google Scholar
Gibbs R.W. (2013): The real complexities of psycholinguistic research on metaphor. “Language Sciences” 40, p. 45–52.
Crossref
Google Scholar
Gibbs R.W., Beitel D. (1995): What proverb understanding reveals about how people think. “Psychological Bulletin” 118(1), p. 133–154.
Crossref
Google Scholar
Gibbs R.W., Matlock T. (2001): Psycholinguistic Perspectives on Polysemy. [In:] Cognitive Linguistics. Selected Papers from the Fifth International Cognitive Linguistics Conference. Eds. H. Cuyckens, B. Zawada. Amsterdam–Philadelphia, p. 213–240.
Crossref
Google Scholar
Gibbs R.W., O’Brien J. (1990): Idioms and mental imagery: The metaphorical motivation for idiomatic meaning. “Cognition” 36, p. 35–68.
Crossref
Google Scholar
Jäkel O. (2003): Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu. Kognitywno-lingwistyczna analiza metaforycznych modeli aktywności umysłowej, gospodarki i nauki. Kraków. Google Scholar
Katz A., Law A. (2010): Experimental support for conceptual metaphors with an episodic memory task. „Metaphor and Symbol” 25(4), p. 263–270.
Crossref
Google Scholar
Kiklewicz A. (2006): Kognitywna teoria metafory – zagadnienia dyskusyjne. „Przegląd Humanistyczny” L(2/395), s. 29–46. Google Scholar
Kiklewicz A. (2009): Bez metafory. Metafora w świetle semantyki intensjonalnej. „Poradnik Językowy” 4, s. 41–51. Google Scholar
Kiklewicz A. (2019): Metafory konceptualne: fenomeny umysłu czy konstrukty kognitywistyczne? Część 1. „LingVaria” XIV(2), s. 13–27.
Crossref
Google Scholar
Kiklewicz A. (2020): Metafory konceptualne: fenomeny umysłu czy konstrukty kognitywistyczne? Część 2. „LingVaria” XV(1), s. 31–46.
Crossref
Google Scholar
Kobozeva I.M. (2012): K formalʹnoj reprezentacii metafor v ramkah kognitivnogo podhoda. URL: http://www.dialog-21.ru/materials/archive.asp?id=7339&y=2002&vol=6077. Google Scholar
Kövecses Z. (2003): Metaphor and Emotion. Language, Culture, and Body in Human Feeling. Cambridge. Google Scholar
Krennmayr T. (2011): Metaphor in newspapers. Utrecht. Google Scholar
Laguta O.N. (2003): Metaforologiâ. Teoretičeskie aspekty. Novosibirsk. Google Scholar
Lakoff G., Johnson M. (1980): Metaphors We Live By. Chicago–London. Google Scholar
Leŝova L. M. (2014): Leksičeskaâ polisemiâ v kognitivnom aspekte. Moskva. Google Scholar
Maalej Z. (2014): Doing critical discourse analysis with the contemporary theory of metaphor: towards a discourse model of metaphor. [In:] Cognitive linguistics in critical discourse studies: Application and theory. Eds. C. Hart, D. Lukeš. Cambridge, p. 132–158. Google Scholar
McGlone M. S. (2007): What is the Explanatory Value of a Conceptual Metaphor? “Language & Communication” 27, p. 109–126.
Crossref
Google Scholar
Miller G.A. (1979): Images and Models, Similes and Metaphors. [In:] Metaphor and Thought. Ed. A. Ortony. Cambridge–London–New York etc., p. 202–248. Google Scholar
Murphy G.L. (1996): On metaphoric representation. “Cognition” 60, p. 173–204.
Crossref
Google Scholar
Nowakowska-Kempna I. (2000): Język ciała czy ciało w umyśle, czyli o metaforyce uczuć. [W:] „Język a Kultura”. T. 14: Uczucia w języku i tekście. Red. I. Nowakowska-Kempna, s. 25–57. Google Scholar
Nowakowska-Kempna I. (2020): Wizerunek malowany frazeologią (na przykładzie języka ukraińskiego). „Przegląd Wschodnioeuropejski” XI/2, s. 471–486.
Crossref
Google Scholar
Paavolainen T. (2011): Theatre/Ecology/Cognition Theorizing Performer-Object Interaction in Grotowski, Kantor, and Meyerhold. Tampere. Google Scholar
Piirainen E. (1998): „Bildspendbereich“ – Metapher – metaphorisches Modell. Zu einem Beschreibungsansatz der Phraseologie des westmünsterländischen Dialektes. [In:] Europhas 95. Europäische Phraseologie im Vergleich: Gemeinsames Erbe und Google Scholar
kulturelle Vielfalt. Hrsg. W. Eismann. Bochum, S. 79–692. Google Scholar
Reformatskij A.A. (1967): Vvedenie v âzykovedenie. Moskva. Google Scholar
Rice S. (1996): Prepositional Prototypes. [In:] The Construal of Space in Language in Thought. Eds. M. Pütz, R. Dirven. Berlin, p. 135–165.
Crossref
Google Scholar
Richards I.A. (1965): The Philosophy of Rhetoric. New York. Google Scholar
Ritchie L.D. (2003): “Argument is War” – Or is it a Game of Chess? Multiple Meanings in the Analysis of Im-plicit Metaphors. “Metaphor and Symbol” 18(2), p. 125–146.
Crossref
Google Scholar
Rozina R.I. (2003): Glagol’naâ metafora v literaturnom âzyke i v slènge: taksonomičeskie zameny v pozicii obʺekta. “Russkij âzyk v naučnom osveŝenii” 1, s. 68–84. Google Scholar
Stock O., Slack J., Ortony A. (1993): Building castles in the air. Some computational and theoretical issues in idiom comprehension. [In:] Idioms: Processing, structure, and interpretation. Eds. C. Cacciari, P. Tabossi. Hillsdale, p. 229–247. Google Scholar
Sweetser E.E. (1990): From etymology to pragmatics: Metaphorical and cultural aspects of semantic structure. Cambridge.
Crossref
Google Scholar
Świątek J. (1998): W świecie powszechnej metafory. Metafora językowa. Kraków. Google Scholar
Tabakowska E. (2001): Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu. Kraków. Google Scholar
Vervaeke J., Kennedy J.M. (2004): Conceptual metaphor and abstract thought. „Metaphor and symbol” 19(3), p. 213–231.
Crossref
Google Scholar
Wierzbicka A. (1999): Język – umysł – kultura. Warszawa. Google Scholar
Wierzbicka A. (2010): Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Lublin. Google Scholar
Zaliznâk A. (2000): Zametki o metafore. [In:] Slovo vtekste i v slovare. Sbornik statej k 70-letiû akademika Û.D. Apresâna. Red. L.L. Iomdin, L.P. Krysin. Moskva, s. 82–90. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie