Język polityki. Od retoryki do analizy dyskursu. Zarys problematyki
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest próba przedstawienia wzajemnych związków pomiędzy językiem a polityką. Mówienie w ujęciu socjologów języka to językowe zachowania jednostek, wynikające z sytuacji pozajęzykowych oraz właściwości ich idiolektu, ukształtowanego przez środowisko i wykształcenie. Do nazwania językowych sposobów ujmowania rzeczywistości w postaci komunikacji politycznej posługujemy się terminem ‘dyskurs’, oddającym funkcjonalny aspekt używania języka. Dyskurs w tym znaczeniu sytuuje się pomiędzy językiem a komunikacją, jest w tym ujęciu traktowany jako konkretny komunikat (w postaci ciągu zdań), w którym uwzględnia się zarówno płaszczyznę werbalną, jak również okoliczności jego powstania. Badania nad dyskursem czerpią z dorobku wielu nauk: antropologii, historii, retoryki, stylistyki, semiotyki, badań literackich, etnografii mówienia, politologii i socjologii. Badacze języka polityki proponują termin ‘socjolingwistyka’ lub ‘politolingwistyka’, mając na uwadze teksty motywowane politycznie, wytwarzane przez instytucje sprawujące władzę bądź przez organizacje (partie polityczne) dążące do zdobycia i utrzymania władzy lub do udziału w jej sprawowaniu.
Słowa kluczowe:
język polityki, dyskurs, socjologia języka, socjolingwistyka, politolingwistykaBibliografia
Arystoteles (2001). Retoryka, tłum H. Podbielski. W: Arystoteles Dzieła wszystkie, t. 6. Wyd. Nauk. PWN. Google Scholar
Bernstein, B. (1990). Odtwarzanie kultury, tłum. Z. Bokszański. PIW. Google Scholar
Bokszański, Z., Piotrowski A., Ziółkowski M. (1977). Socjologia języka. Wiedza Powszechna. Google Scholar
Bralczyk, J. (2003). O języku polskiej polityki lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Wyd. Trio. Google Scholar
Bralczyk, J. (2007). O języku propagandy i polityki. Wyd. Trio. Google Scholar
Cassirer, E. (2018). Filozofia form symbolicznych. Cz. 1. Język, tłum. P. Parszutowicz. Wyd. Marek Derewiecki. Google Scholar
Chomsky, N. (2005). O naturze i języku, tłum. J. Lang. Wyd. Axis. Google Scholar
Czerwiński, M. (2015). Kultura, dyskurs. Znak. Google Scholar
Czyżewski, M., Dunin K., Piotrowski, A. (red.), (1991). Cudze problemy. O ważności tego, co nieważne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce, Warszawa. Google Scholar
Czyżewski, M., Kowalski, S., Piotrowski, A. (red.). (1997). Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego. Aureus. Google Scholar
Czyżniewski, M. (2005). Propaganda polityczna władzy ludowej w Polsce 1944‒1956. Grado. Google Scholar
Dąbrowski, M. (2023). Naszyzm jako kategoria współczesnej polityki. W: M. Sokołowski (red.), Postpolityka, postprawda, populizm. Definiowanie (nie)oczywistych pojęć. Wyd. Adam Marszałek. Google Scholar
Dobek-Ostrowska B. (2006). Rozwój studiów nad komunikowaniem politycznym w Polsce na tle badań światowych – główne obszary badawcze i perspektywy rozwojowe. Global Media Journal – Polish Edition, 1. Spring. Google Scholar
Dobek-Ostrowska B. (2007). Komunikowanie polityczne i publiczne. Wyd. Nauk. PWN. Google Scholar
Dubisz, S. (1982). Język i styl tekstów o tematyce politycznej. Poradnik Językowy, 9. Google Scholar
Edelman, M.J. (1964). The Symbolic Uses of Politics. University of Illinois. Google Scholar
Edelman, M.J. (1977). The Political Language: Words That Succed and Policies That Fail. Academic Press New York. Google Scholar
Edelmam, M.J. (1995). From Art. To Politics. How Artistic Creations Shape Political Conceptions. University of Chicago Press. Google Scholar
Fairclough, R. (2000). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language. Routledge. Google Scholar
Fishman, J.A. (1980). Socjologia języka, tłum. U. Niklas. W: B. Stanosz (wybór i wstęp), Język w świetle nauki. Czytelnik. Google Scholar
Fowler, R. (1979). Language and Control. Routledge & Kegan Paul. Google Scholar
Głowiński, M. (red.). (1980). Socjolingwistyka i etnografia mówienia. W: Język i społeczeństwo. Czytelnik. Google Scholar
Głowiński, M. (1991). Nowomowa po polsku. Wyd. PEN. Google Scholar
Głowiński, M. (1993). Peereliada. Komentarze do słów 1976‒1981. PIW. Google Scholar
Głowiński, M. (2016). Zła mowa. Jak nie dać się propagandzie. Wielka Litera. Google Scholar
Grabias, S. (2003). Język w zachowaniach społecznych. Wyd. UMCS. Google Scholar
Grzymała-Kozłowska, A. (2004). Socjologicznie zorientowana analiza dyskursu na tle współczesnych badań nad dyskursem. Kultura i Społeczeństwo, 48 (1). Google Scholar
Handke, K. (2008). Socjologia języka. Wyd. Nauk. PWN. Google Scholar
Herder, J.G. (1987). Rozprawa o pochodzeniu języka. W: J.G. Herder, Wybór pism, tłum. B. Płaczkowska. Ossolineum. Google Scholar
Humboldt, W. (2001). Rozmaitość języków a rozwój umysłowy ludzkości, tłum. E. Kowalska. KUL. Google Scholar
Jabłońska, B. (2006). Krytyczna analiza dyskursu: refleksje teoretyczno-metodologiczne. Przegląd Socjologii Jakościowej, 2 (1). Google Scholar
Jakobson , R. (1989). W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, t.1‒2, red. M.R. Mayenowa. PIW. Google Scholar
Kochan, M. (2007). Slogany w reklamie i polityce. Wyd. Trio. Google Scholar
Korolko, M. (1998). Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Wiedza Powszechna. Google Scholar
Kosseleck, R. (2009). Dzieje pojęć: studia z semantyki i pragmatyki języka społeczno-politycznego, tłum. J. Merecki. Google Scholar
Ofic. Nauk. Elżbieta Nowakowska-Sołtan. Google Scholar
Laskowska, E. (2004). Dyskurs parlamentarny w ujęciu komunikacyjnym. Wyd. Akademii Bydgoskiej. Google Scholar
Lasswell, H.D. (1949). Language and Politics. Studies in Quantitative Semantics. New York. Google Scholar
Lazarsfeld, P. (1944). The People’s Chois: How the Voter Makes up His Mind in a Presidential Campaing. Columbia University Press. Google Scholar
Mazur, M. (2003). Propagandowy obraz świata. Polityczne kampanie prasowe w PRL 1956‒1980. Wyd. Trio. Google Scholar
Orwell, G. (1988). Rok 1984, tłum. T. Mirkowicz. PIW. Google Scholar
Ożóg, K. (2004). Język w służbie polityki. Językowy kształt kampanii wyborczych. Wyd. UR. Google Scholar
Pisarek, W. (1986). Szkic wstępu do politolingwistyki. Prace Filologiczne, XXXIII. Google Scholar
Pisarek, W. (2007). O mediach i języku. Universitas. Google Scholar
Reisigl, M. (2011). Analiza retoryki politycznej. W: R. Wodak, M. Krzyżowski (red.), Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych, tłum. D. Przepiórkowska. Łośgraf. Google Scholar
Rittel, S.J. (2003). Komunikacja polityczna. Dyskurs polityczny. Język w przestrzeni politycznej. Wyd. Akademii Świętokrzyskiej. Google Scholar
Szalkiewicz, W.K., Sokołowski, M. (2019). Logos, Ethos, Pathos III i IV RP. Dyskurs komunikacyjny polityki. Wyd. Adam Marszałek. Google Scholar
Sokołowski, M., (red.). (2009). Za kulisami spektaklu. Medialne wizerunki polityki. Wyd. Adam Marszałek. Google Scholar
Sokołowski, M. (2020). Od perswazji do propagandy. Zarys problematyki. W: M. Sokołowski, Przekonać, pozyskać, skłonić. Re-wizje. Teoretyczne i praktyczne aspekty propagandy. Wyd. Adam Marszałek. Google Scholar
Sztumski, J. (1990). Propaganda – jej problemy i metody. Wyd. UŚ. Google Scholar
Św. Augustyn (1977). Cyt. za K. Burke, Tradycyjne zasady retoryki, tłum. K. Biskupski. Pamiętnik Literacki, 2. Google Scholar
Thomson, O. (2001). Historia propagandy, tłum. S. Głąbiński. KiW. Google Scholar
Trutkowski, C. (2000). Społeczne reprezentacje polityki. Scholar. Google Scholar
Wieczorek, U. (1999). Wartościowanie. Perswazja. Język. Księgarnia Akademicka. Google Scholar
Wodak, R. (red.). (1989). Language, Power and Ideology. Studies in Political Discourse. Amsterdam and Philadelphia. Google Scholar
Wołoszyn, J.W. (red.). (2015). Propaganda w systemach demokratycznych i niedemokratycznych. Wyd. KUL. Google Scholar
Van Dijk, T.A. (2003). Dyskurs polityczny i ideologia. Etnolingwistyka: problemy języka i kultury, 15. Google Scholar
Zemszał, P. (2016). Ojciec, wódz, nauczyciel. Nominacje językowe dotyczące Stalina w sowieckim dyskursie ideologicznym w okresie powojennym. Wyd. UMK. Google Scholar
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo publikowane jest na licencji Open Access CC BY-NC-ND 3.0. (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/)
Redakcja wyraża zgodę na umieszczanie opublikowanych artykułów na stronach internetowych autorów, stronach internetowych jednostek naukowych i repozytoriów.