Samorząd terytorialny. Niezawodne i nieomylne zwierciadło demokracji
Alfred Lutrzykowski
Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławkuhttps://orcid.org/0000-0002-5766-9229
Abstrakt
Minęła 35. rocznica przywrócenia w Polsce samorządu terytorialnego, co stwarza odpowiednią perspektywę czasową spojrzenia na przyjęte w 1990 r. rozwiązania ustrojowo-prawne pod kątem ich adekwatności wobec sytuacji u progu transformacji ustrojowej, a następnie zmian dokonujących się w kolejnych dziesięcioleciach. Samorząd terytorialny jest integralnym ogniwem systemu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej, będąc jednocześnie, zdaniem autora, ważnym kryterium poziomu demokratyzmu tego systemu. Jego pozycja, zakotwiczona w Konstytucji, wzorowana na europejskich demokratycznych modelach ustrojowych, wiąże się z przekazaniem mu istotnej części zadań publicznych, które wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Realizuje on także zadania zlecone oraz zadania powierzone.
Autor przekonuje, że rozwiązania te kreują i umacniają pozycję społeczności terytorialnych, stwarzając warunki i instrumenty podmiotowej partycypacji „wspólnot samorządowych” w kierowaniu procesami rozwojowymi na poziomie lokalnym i regionalnym. Tak materializuje ich swoista suwerenność, w niczym nie naruszając konstytucyjnej zasady unitarności państwa.
Pojawiające się dysfunkcje i próby degradowania rangi samorządu terytorialnego w znacznym stopniu są pochodną błędów władz państwowych, a w ostatniej dekadzie (do jesieni 2024 r.), polityki „dobrej zmiany”, tzw. Zjednoczonej Prawicy, determinowanej koncepcjami populistycznymi i tendencjami autorytarnymi. Ważnym wątkiem społecznych dyskursów dotyczących „naprawy Samorządowej Rzeczypospolitej” są postulaty wskazujące konieczność usunięcia wypaczeń oraz przejścia do kolejnego etapu rozwoju polskiego samorządu terytorialnego. Oznacza to potrzebę podjęcia intensywnych prac nad zmianami, zarówno po stronie aparatu rządowego, jak i samorządu, które będą optymalizowały ich wzajemne relacje, służąc umacnianiu demokratyzmu systemu władzy publicznej.
Samorząd terytorialny jest obiektywnym zwierciadłem mechanizmów i zasad organizowania życia zbiorowego oraz kierowania procesami rozwojowymi współczesnego społeczeństwa, a więc i społeczności terytorialnych.
Słowa kluczowe:
demokracja, władza publiczna, decentralizacja, subsydiarność, samorząd terytorialny, zadania publiczne, dysfunkcjeBibliografia
Astramowicz-Leyk, A. Żukowski, red. nauk. (2016). Samorząd terytorialny we współczesnej Europie. Teoria i praktyka funkcjonowania. Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Google Scholar
Dolnicki, B. (2016). Samorząd terytorialny. Wolters Kluwer. Google Scholar
Garlicki, L. (2023). Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu. Wolters Kluwer. Google Scholar
Gawłowski. R. (2019). Między współpracą a przetargiem i rywalizacją. Relacje rządowo-samorządowe w systemie administracji publicznej. Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR. Google Scholar
Gawłowski, R., Makowski, K., Nowosielski, M. (2023). Samorząd terytorialny w Polsce. Ustrój, organizacja, działanie. CeDeWu. Google Scholar
Izdebski, H. (2020). Samorząd terytorialny. Pionowy podział władzy. Wolters Kluwer. Google Scholar
Kołomycew, A. (2023). Instrumenty zaangażowania obywatelskiego. Założenia teoretyczne demokracji partycypacyjnej a praktyka ich stosowania. CeDeWu. Google Scholar
Kasiński, M., [w:] Red. nauk. M. Stahl (2021). Prawo administracyjne. Pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie. Wolters Kluwer. Google Scholar
Modzelewski, W.T. (2016). Paradyplomacja regionów. Studium województw Polski wschodniej. Wydawca Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Google Scholar
Stahl, M., red. nauk. (2021). Prawo administracyjne. Pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie. Wolters Kluwer. Google Scholar
Stelmach J., Brożek B. (2006). Metody prawnicze. Logika. Analiza. Argumentacja. Hermeneutyka. Wolters Kluwer Polska. Google Scholar
Trutkowski, C., Podgórska-Rykała, J., red. nauk. (2023). Potrzeba zmian w samorządzie terytorialnym. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. Google Scholar
Wiktorowska, A., [w:] Jagielski, J., Wierzbowski, M., red. nauk. (2022). Prawo administracyjne. Wolters Kluwer. Google Scholar
Zimmermann, J. (2022). Prawo administracyjne. Wolters Kluwer. Google Scholar
Źródła prawne Google Scholar
Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. Dz.U. 1992 nr 84 poz. 426 Google Scholar
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.( Dz.U. z 16 lipca 1997 r. Nr 78, poz. 483; sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319; zm., z 2006 r. Nr 200, poz. 1471, z 2009 r., Nr 114, poz. 946) Google Scholar
Europejska Karta Samorządu Lokalnego z 15 października 1985 r. (Dz.U. 1994 Nr 124, poz. 607; sprostowanie: Dz.U. 2006 Nr 154, poz. 1107) Google Scholar
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 2024 poz. 609) Google Scholar
Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 2024 poz. 107) Google Scholar
Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 2024 poz. 566) Google Scholar
Ustawa z 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. 2018 poz. 1817) Google Scholar
Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Dz.U. 2002 nr 113 poz. 984 Google Scholar
Ustawa z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. 2023 poz. 151). Google Scholar
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy. T.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2408, z 2024 r. poz. 721. Google Scholar
Ustawa z 9 marca 2017 r. o związku metropolitalnym w województwie śląskim (Dz.U. 2022 poz. 2578) Google Scholar
Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych. Dz.U. 2018 poz. 130. Google Scholar
Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku
https://orcid.org/0000-0002-5766-9229
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo publikowane jest na licencji Open Access CC BY-NC-ND 3.0. (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/)
Redakcja wyraża zgodę na umieszczanie opublikowanych artykułów na stronach internetowych autorów, stronach internetowych jednostek naukowych i repozytoriów.