Popełnienie przestępstwa motywowanego nienawiścią z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej ofiary albo z powodu jej bezwyznaniowości jako okoliczność obciążająca w procesie wymiaru kary
Resumen
Celem artykułu jest analiza jednej z okoliczności obciążających wpływających na sądowy wymiar kary, tj. okoliczności popełnienia przestępstwa motywowanego nienawiścią z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej ofiary albo z powodu jej bezwyznaniowości. Została ona ujęta w art. 53 § 2a k.k., dodanym ustawą z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U., poz. 2600) i budzącym od samego początku kontrowersje wśród przedstawicieli doktryny. W ramach wprowadzenia przedstawiono argumentację ustawodawcy co do potrzeby zawarcia w obowiązującym Kodeksie karnym katalogu okoliczności obciążających i łagodzących, aby następnie dokonać szczegółowej analizy przedmiotowej okoliczności popełnienia przestępstwa motywowanego nienawiścią. W tym celu podjęto próbę opisania podstawowych pojęć, głównie „motywacji” i „nienawiści”, uwzględniając ich interdyscyplinarny charakter i odwołując się do poglądów środowiska psychologicznego, doktryny oraz dostępnego orzecznictwa. Zwrócono uwagę, że konstrukcja omawianej okoliczności może nie oddawać w pełni złożoności zjawiska społecznego, do którego się odnosi, a do tego zawierać się w innej okoliczności obciążającej w postaci popełnienia przestępstwa z motywacji zasługującej na szczególne potępienie. W tekście rozważono również kwestię ewentualnego zastosowania rzeczonej przesłanki przy wymiarze kary za przestępstwa należące do grupy przestępstw z nienawiści sensu stricto (tj. z art. 119 § 1, 256 i 257 k.k.). Jako że obecnie w coraz bardziej zróżnicowanym świecie obserwuje się eskalację napięć i konfliktów międzygrupowych, temat ten bynajmniej nie traci na aktualności.
Palabras clave:
okoliczności obciążające, sądowy wymiar kary, dyrektywy wymiaru kary, przestępstwo motywowane nienawiścią, przestępstwo z nienawiściCitas
Literatura Google Scholar
Aronson E., Człowiek. Istota społeczna, Warszawa 2005. Google Scholar
Berk R.A., Boyd E.A., Hamner K.M., Thinking more clearly about hate-motivated crimes, [w:] B. Perry (red), Hate and bias crime, Nowy Jork 2003. Google Scholar
Bieńkowska E., Przestępstwa z nienawiści w polskim prawie karnym (uwagi de lege lata i de lege ferenda), [w:] L. Mazowiecka (red.), Ofiary przestępstw z nienawiści, Warszawa 2013. Google Scholar
Bogacki P., Olężałek M., Kodeks karny. Komentarz do nowelizacji z 7.7.2022 r., Warszawa 2023. Google Scholar
Budyn-Kulik M., Dyrektywy wymiaru kary w państwach członkowskich Unii Europejskiej, „Prawo w Działaniu” 2017, t. 30. Google Scholar
Budyn-Kulik M., Umyślność w prawie karnym i psychologii. Teoria i praktyka sądowa, Warszawa, 2015. Google Scholar
Czerederecka A., Gierowski J.K., Jaśkiewicz-Obydzińska T., Wach E., Ekspertyza psychologiczna, [w:] M. Kała, D. Wilk, J. Wójcikiewicz, D. Zuba (red.), Ekspertyza sądowa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2023. Google Scholar
Domagała P., Jeszcze o propagowaniu faszystowskiego ustroju państwa w świetle polskiego prawa karnego (kilka uwag na marginesie artykułu prof. Witolda Kuleszy), „Państwo i Prawo” 2019, nr 5. Google Scholar
Drabik L., Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2022. Google Scholar
Duda M., Przestępstwa z nienawiści. Studium prawnokarne i kryminologiczne, Olsztyn 2016. Google Scholar
Gierowski J.K., Jaśkiewicz-Obydzińska T., Najda M., Psychologia w postępowaniu karnym, Warszawa 2010. Google Scholar
Gliszczyńska-Grabias A., Deficyty polskiego ustawodawstwa w zakresie przeciwdziałania mowie nienawiści i przestępstwom z nienawiści, „Studia Prawnicze” 2014, nr 1(197). Google Scholar
Guzik R., Populizm penalny a mowa nienawiści, czyli krytycznie o projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, „Jurysta” 2015, nr 2. Google Scholar
Lawrence F.M., Punishing hate. Bias crimes under American law, Harvard 1999. Google Scholar
Marcinkiewicz P., Motywacja sprawcy czynu zabronionego jako przesłanka odpowiedzialności karnej, „Prokuratura i Prawo” 2011, nr 5. Google Scholar
McDevitt J., Levin J., Bennett S., Hate crime offenders: an expanded typology, „Journal of Social Issues” 2002, t. 58, nr 2. Google Scholar
Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, 2024, Lex. Google Scholar
Nelson T.D., Olson M.A., The psychology of prejudice, Nowy Jork 2024. Google Scholar
Perry B., In the name of hate. Understanding hate crimes, Nowy Jork 2001. Google Scholar
Sibbitt R., The perpetrators of racist violence and harassment, [za:] E. Davis, Race hate crime and the criminal justice response, „British Journal of Community Justice” 2020, t. 16, nr 2–3. Google Scholar
Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Warszawa 2004. Google Scholar
Akty prawne Google Scholar
Decyzja ramowa Rady 2008/913/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych (Dz.U. UE L 328 z 6.12.2008). Google Scholar
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 2024 r., poz. 17). Google Scholar
Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2600). Google Scholar
Orzecznictwo Google Scholar
Postanowienie SN z 5 lutego 2007 r., sygn. akt IV KK 406/06, Legalis nr 81919. Google Scholar
Wyrok SA w Katowicach z 13 czerwca 2022 r., sygn. akt II AKa 395/21, Lex nr 3567359. Google Scholar
Wyrok SA w Szczecinie z 7 marca 2019 r., sygn. akt II AKa 231/18, Lex nr 3021580. Google Scholar
Wyrok SA we Wrocławiu z 13 czerwca 2017 r., sygn. akt II AKa 131/17, Lex nr 2329064. Google Scholar
Wyrok SA we Wrocławiu z 29 września 2004 r., sygn. akt II AKa 275/04, „Wokanda” 2005, nr 4. Google Scholar
Wyrok SA we Wrocławiu z 5 lipca 2018 r., sygn. II akt AKa 200/18, Legalis nr 1813772. Google Scholar
Wyrok SA we Wrocławiu z 7 listopada 2019 r., sygn. akt II AKa 317/19, Legalis nr 2271966. Google Scholar
Wyrok SN z 12 listopada 2002 r., sygn. akt V KKN 304/01, Lex nr 56857. Google Scholar
Wyrok SN z 14 września 2023 r., sygn. akt I KK 136/23, Legalis nr 2983547. Google Scholar
Wyrok SN z 29 kwietnia 1983 r., sygn. akt IV KR 67/83, OSNKW 1984, Nr 1, poz. 8. Google Scholar
Wyrok SN z 8 lutego 2019 r., sygn. akt IV KK 38/18, Legalis nr 1875255. Google Scholar
Źródła internetowe Google Scholar
Hate crime laws: a practical guide, https://www.osce.org/files/f/documents/1/4/523940.pdf. Google Scholar
Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=2024. Google Scholar
The Criminal Code of Finland 39/1889, https://legislationline.org/sites/default/files/documents/a4/Finland_CC_1889_am2015_en.pdf. Google Scholar
The Criminal Code of the Republic of Lithuania (Law No. VIII-1968), https://legislationline.org/sites/default/files/documents/62/Lithuania_CC_2000_am2017_en.pdf. Google Scholar
Winiewski M., Hensen K., Bilewicz M., Soral W., Świderska A., Bulska D., Mowa nienawiści, mowa pogardy. Raport z badania przemocy werbalnej wobec grup mniejszościowych, https://www.batory.org.pl/upload/files/pdf/MOWA_NIENAWISCI_MOWA_ Google Scholar
POGARDY_INTERNET.pdf. Google Scholar
