Mowa w zespole Aspergera jako rodzaj dyslektu. Poznawcze uwarunkowania dosłowności językowej

Marta Korendo

Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
https://orcid.org/0000-0003-1088-8675

Małgorzata Rutkiewicz-Hanczewska

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
https://orcid.org/0000-0002-3685-0352


Аннотация

Przedmiot artykułu stanowi opis dyslektu, za jaki autorki uważają mowę osób z zespołem Aspergera. To rodzaj biolektu, czyli odmiany językowej polszczyzny wyodrębnionej w drugiej połowie XX w. przez Aleksandra Wilkonia, a uzupełnionej trzydzieści lat później przez Edwarda Łuczyńskiego pojęciem dyslekt. Autorki przedstawiają dokładną charakterystykę tej odmiany języka, koncentrując się na wymiarach jej dosłowności, tzw. niemetaforyczności. Przedmiot artykułu stanowi także powiązanie poszczególnych cech języka u osób z zespołem Aspergera z jego poznawczymi uwarunkowaniami, mechanizmami, które prowadzą do specyficznego sposobu komunikowania, wyróżniającego się spośród nie tylko pozostałych dyslektów, lecz także i biolektów.


Ключевые слова:

zespół Aspergera, ASD, biolekt, dyslekt, dosłowność


Attwood T. (2023): Zespół Aspergera: kompletny przewodnik. Przekład A. Sawicka-Chrapkowicz. Gdańsk.   Google Scholar

Bishop D.V.M. (2014): Ten questions about terminology for children with unexplained language problems. „International Journal of Language & Communication Disorders” 49(4), s. 381–415.
Crossref   Google Scholar

Botting N., Conti-Ramsden G. (1999): Pragmatic language impairment without autism. The children in question. „Autism” 3(4), s. 371–396.
Crossref   Google Scholar

Bryńska A. (2011): Deficyty komunikacyjne w zespole Aspergera. „Psychiatria i Psychologia Kliniczna” 11(1), s. 46–50.   Google Scholar

Derogatis L.R., Sand M., Balon R., Rosen R., Parish S.J. (2016): Toward a More Evidence-Based Nosology and Nomenclature for Female Sexual Dysfunctions – Part I. „Journal of Sexual Medicine” 13(12), s. 1881–1887.
Crossref   Google Scholar

Fodor J.A. (1983): The modularity of mind. Cambridge.
Crossref   Google Scholar

Handke K. (1989): Styl kobiecy we współczesnej polszczyźnie kolokwialnej. „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 26, s. 5–24.   Google Scholar

Kasperczak M. (2004): Biolekty we współczesnej polszczyźnie, czyli o języku Marsjan i języku Wenusjanek. Na przykładzie języka studentów i studentek poznańskich uczelni wyższych. Poznań.   Google Scholar

Korendo M. (2008): Obraz świata w wypowiedziach dzieci z zespołem Aspergera. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 8, s. 197–208.   Google Scholar

Korendo M. (2013): Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera. Kraków.   Google Scholar

Korendo M. (2022): Diagnoza dymensjonalna zespołu Aspergera. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”. Vol. 8, nr 2, s. 245–257.
Crossref   Google Scholar

Korendo M., Rutkiewicz-Hanczewska M. (2024): Afazja rozwojowa (SLI/DLD) i zespół Aspergera w kontekście diagnozy: o możliwości współwystępowania zaburzeń. „Prace Językoznawcze” XXVI/4, s. 217–233.
Crossref   Google Scholar

Kurcz I. (2005): Psychologia języka i komunikacji. Wyd. nowe. Warszawa.   Google Scholar

Lipski W. (2018): Zaburzenia konotacji w schizofrenii. Lublin.   Google Scholar

Łuczyński E. (2017): Miejsce języka ludzi starszych wśród odmian współczesnej polszczyzny. [W:] Gerontologopedia. Red. W. Tłokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 108–138.   Google Scholar

Łuczyński E. (2019): Dyslekt jako swoista odmiana biolektu. „Poradnik Językowy” 761(2), s. 83–91.   Google Scholar

Orgassa A., Breunsbach K., Herrmann A., Lemmens A., Teunisse J.P. (2017): Das Social Skills Performance Assessment (SSPA) kritisch betrachtet: Bietet das SSPA einen Ansatz als potenzielles Screeninginstrument zur Erhebung pragmatischer Fähigkeiten bei Jugendlichen und Erwachsenen mit dem Asperger Syndrom? „Praxis Sprache” 3, s. 133–146.   Google Scholar

Panasiuk J. (2015): Skala do oceny profilu zaburzeń językowych w zespole Aspergera. [W:] Metody i narzędzia diagnostyczne w logopedii. Red. M. Kurowska, E. Wolańska. Warszawa, s. 155–182.   Google Scholar

Pisula E. (2001): Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja, etiologia. Warszawa.   Google Scholar

Rapin I., Allen D.A. (1983): Developmental language disorders: Nosologic consideration. [W:] Neuropsychology of Language, Reading and Spelling. Red. U. Kirk. San Diego, CA, s. 155–184.
Crossref   Google Scholar

Rutkiewicz-Hanczewska M. (2016): Neurobiologia nazywania. O anomii proprialnej i apelatywnej. Poznań.   Google Scholar

Saban-Bezalel R., Mashal N. (2019): Different Factors Predict Idiom Comprehension in Children and Adolescents with ASD and Typical Development. „Journal of Autism and Developmental Disorders” 49(12), s. 4740–4750.
Crossref   Google Scholar

Skubalanka T. (1976): Założenia analizy stylistycznej. [W:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa. Red. H. Markiewicz, J. Sławiński. Kraków, s. 250–273.   Google Scholar

Senderska J. (2019): Przyswajanie języka w zespole Aspergera. „Język Polski” 2, s. 38–51.   Google Scholar

Strelau J., Doliński D. (2021): Psychologia akademicka. Podręcznik. T. 1. Gdańsk.   Google Scholar

Styczek I. (1981): Logopedia. Warszawa.   Google Scholar

Tomasello M. (2002): Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Przekład J. Rączaszek. Warszawa.   Google Scholar

Szwajda U. (2014): O mówieniu bez komunikowania, czyli dyskurs i interakcja w autyzmie. Charakterystyka trudności. „Socjolingwistyka” XXVIII, s. 93–107.   Google Scholar

Wilkoń A. (2000): Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Wyd. drugie poprawione i uzupełnione. Katowice.   Google Scholar

Woźniak T. (2000): Zaburzenia języka w schizofrenii. Lublin.   Google Scholar

Woźniak T. (2005): Narracja w schizofrenii. Lublin.   Google Scholar

Zaśko-Zielińska M. (2009): Próba charakterystyki biolektu – język a wiek. „Studia Linguistica” XXVIII, s. 117–123.   Google Scholar


Опубликован
2025-09-30

##plugins.themes.libcom.cytowania##

Korendo, M., & Rutkiewicz-Hanczewska, M. (2025). Mowa w zespole Aspergera jako rodzaj dyslektu. Poznawcze uwarunkowania dosłowności językowej. Prace Językoznawcze, 27(3), 291–308. https://doi.org/10.31648/pj.11541

Marta Korendo 
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
https://orcid.org/0000-0003-1088-8675
Małgorzata Rutkiewicz-Hanczewska 
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
https://orcid.org/0000-0002-3685-0352