Mowa w zespole Aspergera jako rodzaj dyslektu. Poznawcze uwarunkowania dosłowności językowej
Marta Korendo
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowiehttps://orcid.org/0000-0003-1088-8675
Małgorzata Rutkiewicz-Hanczewska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniuhttps://orcid.org/0000-0002-3685-0352
Abstrakt
Przedmiot artykułu stanowi opis dyslektu, za jaki autorki uważają mowę osób z zespołem Aspergera. To rodzaj biolektu, czyli odmiany językowej polszczyzny wyodrębnionej w drugiej połowie XX w. przez Aleksandra Wilkonia, a uzupełnionej trzydzieści lat później przez Edwarda Łuczyńskiego pojęciem dyslekt. Autorki przedstawiają dokładną charakterystykę tej odmiany języka, koncentrując się na wymiarach jej dosłowności, tzw. niemetaforyczności. Przedmiot artykułu stanowi także powiązanie poszczególnych cech języka u osób z zespołem Aspergera z jego poznawczymi uwarunkowaniami, mechanizmami, które prowadzą do specyficznego sposobu komunikowania, wyróżniającego się spośród nie tylko pozostałych dyslektów, lecz także i biolektów.
Słowa kluczowe:
zespół Aspergera, ASD, biolekt, dyslekt, dosłownośćBibliografia
Attwood T. (2023): Zespół Aspergera: kompletny przewodnik. Przekład A. Sawicka-Chrapkowicz. Gdańsk. Google Scholar
Bishop D.V.M. (2014): Ten questions about terminology for children with unexplained language problems. „International Journal of Language & Communication Disorders” 49(4), s. 381–415.
Crossref
Google Scholar
Botting N., Conti-Ramsden G. (1999): Pragmatic language impairment without autism. The children in question. „Autism” 3(4), s. 371–396.
Crossref
Google Scholar
Bryńska A. (2011): Deficyty komunikacyjne w zespole Aspergera. „Psychiatria i Psychologia Kliniczna” 11(1), s. 46–50. Google Scholar
Derogatis L.R., Sand M., Balon R., Rosen R., Parish S.J. (2016): Toward a More Evidence-Based Nosology and Nomenclature for Female Sexual Dysfunctions – Part I. „Journal of Sexual Medicine” 13(12), s. 1881–1887.
Crossref
Google Scholar
Fodor J.A. (1983): The modularity of mind. Cambridge.
Crossref
Google Scholar
Handke K. (1989): Styl kobiecy we współczesnej polszczyźnie kolokwialnej. „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 26, s. 5–24. Google Scholar
Kasperczak M. (2004): Biolekty we współczesnej polszczyźnie, czyli o języku Marsjan i języku Wenusjanek. Na przykładzie języka studentów i studentek poznańskich uczelni wyższych. Poznań. Google Scholar
Korendo M. (2008): Obraz świata w wypowiedziach dzieci z zespołem Aspergera. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 8, s. 197–208. Google Scholar
Korendo M. (2013): Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera. Kraków. Google Scholar
Korendo M. (2022): Diagnoza dymensjonalna zespołu Aspergera. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”. Vol. 8, nr 2, s. 245–257.
Crossref
Google Scholar
Korendo M., Rutkiewicz-Hanczewska M. (2024): Afazja rozwojowa (SLI/DLD) i zespół Aspergera w kontekście diagnozy: o możliwości współwystępowania zaburzeń. „Prace Językoznawcze” XXVI/4, s. 217–233.
Crossref
Google Scholar
Kurcz I. (2005): Psychologia języka i komunikacji. Wyd. nowe. Warszawa. Google Scholar
Lipski W. (2018): Zaburzenia konotacji w schizofrenii. Lublin. Google Scholar
Łuczyński E. (2017): Miejsce języka ludzi starszych wśród odmian współczesnej polszczyzny. [W:] Gerontologopedia. Red. W. Tłokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 108–138. Google Scholar
Łuczyński E. (2019): Dyslekt jako swoista odmiana biolektu. „Poradnik Językowy” 761(2), s. 83–91. Google Scholar
Orgassa A., Breunsbach K., Herrmann A., Lemmens A., Teunisse J.P. (2017): Das Social Skills Performance Assessment (SSPA) kritisch betrachtet: Bietet das SSPA einen Ansatz als potenzielles Screeninginstrument zur Erhebung pragmatischer Fähigkeiten bei Jugendlichen und Erwachsenen mit dem Asperger Syndrom? „Praxis Sprache” 3, s. 133–146. Google Scholar
Panasiuk J. (2015): Skala do oceny profilu zaburzeń językowych w zespole Aspergera. [W:] Metody i narzędzia diagnostyczne w logopedii. Red. M. Kurowska, E. Wolańska. Warszawa, s. 155–182. Google Scholar
Pisula E. (2001): Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja, etiologia. Warszawa. Google Scholar
Rapin I., Allen D.A. (1983): Developmental language disorders: Nosologic consideration. [W:] Neuropsychology of Language, Reading and Spelling. Red. U. Kirk. San Diego, CA, s. 155–184.
Crossref
Google Scholar
Rutkiewicz-Hanczewska M. (2016): Neurobiologia nazywania. O anomii proprialnej i apelatywnej. Poznań. Google Scholar
Saban-Bezalel R., Mashal N. (2019): Different Factors Predict Idiom Comprehension in Children and Adolescents with ASD and Typical Development. „Journal of Autism and Developmental Disorders” 49(12), s. 4740–4750.
Crossref
Google Scholar
Skubalanka T. (1976): Założenia analizy stylistycznej. [W:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa. Red. H. Markiewicz, J. Sławiński. Kraków, s. 250–273. Google Scholar
Senderska J. (2019): Przyswajanie języka w zespole Aspergera. „Język Polski” 2, s. 38–51. Google Scholar
Strelau J., Doliński D. (2021): Psychologia akademicka. Podręcznik. T. 1. Gdańsk. Google Scholar
Styczek I. (1981): Logopedia. Warszawa. Google Scholar
Tomasello M. (2002): Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Przekład J. Rączaszek. Warszawa. Google Scholar
Szwajda U. (2014): O mówieniu bez komunikowania, czyli dyskurs i interakcja w autyzmie. Charakterystyka trudności. „Socjolingwistyka” XXVIII, s. 93–107. Google Scholar
Wilkoń A. (2000): Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Wyd. drugie poprawione i uzupełnione. Katowice. Google Scholar
Woźniak T. (2000): Zaburzenia języka w schizofrenii. Lublin. Google Scholar
Woźniak T. (2005): Narracja w schizofrenii. Lublin. Google Scholar
Zaśko-Zielińska M. (2009): Próba charakterystyki biolektu – język a wiek. „Studia Linguistica” XXVIII, s. 117–123. Google Scholar
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
https://orcid.org/0000-0003-1088-8675
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
https://orcid.org/0000-0002-3685-0352
