Scytyjskie zoonimy w leksykonie Hesychiosa

Krzysztof Tomasz Witczak

doi:10.31648/pj.8712

Scytyjskie zoonimy w leksykonie Hesychiosa

Krzysztof Tomasz Witczak

Uniwersytet Łódzki

DOI: https://doi.org/10.31648/pj.8712

Abstract

W niniejszym artykule przedyskutowano siedem scytyjskich glos zachowanych w leksykonie Hesychiosa z Aleksandrii (V–VI w. n.e.), które odnoszą się do udomowionych zwierząt lub do wschodnioeuropejskiej dzikiej fauny. Cztery spośród omówionych zoonimów mają potwierdzoną genezę scytyjską (explicite wskazaną przez greckiego leksykografa), podczas gdy dwie inne glosy (ἀρανίς · ἔλαφος „aranis – jeleń”; γοῖτα · οἶς „goita – owca”) zostały przypisane Scytom na podstawie uzasadnionego domniemania. Siódma glosa dotyczy typowo scytyjskiego napoju pozyskiwanego z mleka klaczy. Drobiazgowo przeprowadzona analiza materiału leksykalnego daje możliwość ustalenia jasnej etymologii trzech scytyjskich nazw zwierząt udomowionych: ‘owcy’ (scyt. γοῖτα < irań. *gaiθā- f. ‘stado owiec’), ‘psa’ (scyt. παγαίη < *spakai̯ā- ← irań. *śaka- m. ‘pies’) oraz ‘klaczy’ (gr. ἱππάκη f. ‘napój z mleka klaczy’ ← scyt. *appākā ← scyt. *appā- ‘klacz, kobyła’ < *aspā- < irań. *aśā- f. ‘ts.’). Ponadto grecki leksykograf z Aleksandrii odnotował scytyjskie nazwy czterech dzikich zwierząt, m.in. ‘renifera / łosia’ (scyt. τάρανδος ← ugrofi.
*ćar/ań/ta ‘renifer / łoś’), ‘jelenia’ (scyt. ἀρανίς < irań. *araniš, por. lit. elenìs, élnis m. ‘jeleń’), ‘łabędzia’ (scyt. ἄγλυ < irań. *madgu- ‘gatunek ptaka wodnego’) oraz ‘szarańczy’ (scyt. ἀδιγόρ < irań. *atahī-gar/a/-, pierw. ‘pożerający trawę’).

Schlagworte:

Europa wschodnia, języki irańskie, kontakty językowe, leksykografia komputacyjna, zapożyczenia, zoonimy

Literaturhinweise

Abaev V. I. (1958–1973–1979): Istoriko-ètimologičeskij slovar’ osetinskogo jazyka. Vol. I–III. Moskva–Leningrad. Google Scholar

Ačarian Hr. (1926): Hayeren armatakan baṙaran. Vol. I. Erevan (przedruk: Erevan 1971). Google Scholar

Adams D.Q. (1985): Designations of the Cervidae in Proto-Indo-European. „The Journal of Indo-European Studies” XIII, s. 269–281. Google Scholar

Adontz N. (1927): Tarkou chez les anciens Arméniens. „Revue des études arméniennes” VII, s. 185–194. Google Scholar

Aikio A. (2020): Uralic Etymological Dictionary. Draft version of entries A–Ć, opened for comments and discussion on , dostęp: 17.01.2020. Google Scholar

Bailey H.W. (1979): Dictionary of Khotan Saka. Cambridge. Google Scholar

Bartholomae Ch. (1904): Altiranisches Wörterbuch. Strassburg. Google Scholar

Bednarczuk L. (1996): Lenicja spółgłosek w językach irańskich. [W:] Iranica Cracoviensia, Cracow Iranian Studies in Memory of Władysław Dulęba. Ed. A. Krasnowolska. Kraków, s. 17–33. Google Scholar

Bednarczuk L. (2003): Consonant Lenition in Iranian. [W:] Iranica Selecta. Silk Road Studies (Studies in Honour of Professor Wojciech Skalmowski). Ed. A. van Tongerloo. Leuven, s. 1–13.
Crossref Google Scholar

Beekes R. (2010): Etymological Dictionary of Greek. Vol. I–II. Leiden–Boston. Google Scholar

Borger R. (1956): Die Inschriften Asarhaddons, Königs von Assyrien. Graz. Google Scholar

Brust M. (2005): Die indischen und iranischen Lehnwörter im Griechischen. Innsbruck. Google Scholar

Collinder B. (1977): Fenno-Ugric Vocabulary. An Etymological Dictionary of the Uralic Languages. Hamburg. Google Scholar

Cunningham I.C. (2018–2020): Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. I–II. Berlin–Boston. Google Scholar

Derksen R. (2008): Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. Leiden–Boston. Google Scholar

Edelman D.I. (2015): Etymological Dictionary of the Iranian Languages/Ètimologičeskij slovar’ iranskich jazykov. Vol. V. Moskva. Google Scholar

Freiman A. (1925): d > δ > l i š > l w dialektach irańskich. „Rocznik Orientalistyczny”. Vol. II, 1919–1924 (wyd. 1925), s. 120–125. Google Scholar

Greppin J.A.C. (1978): Classical and Middle Armenian Bird Names. Delmar. Google Scholar

Hammer S. (1959): Herodot, Dzieje. Z języka greckiego przełożył i opracował S. Hammer. T. I. Warszawa. Google Scholar

Hansen P.A. (2005): Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. III. Berlin–New York. Google Scholar

Hansen P.A., Cunningham I.C. (2009): Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. IV. Berlin–Boston.
Crossref Google Scholar

Horn P. (1893): Grundriß der neupersischen Etymologie. Straßburg.
Crossref Google Scholar

Hübschmann H. (1875): Über die Stellung des armenischen im Kreise der indogermanischen Sprachen. „Zeitschrift für Vergleichende Sprachforschung” XXIII, s. 5–42. Google Scholar

Hübschmann H. (1895): Persische Studien. Strassburg.
Crossref Google Scholar

Isebaert L. (1982): Encore grec τάρανδ(ρ)ος ‘renne’. „Glotta” LX, z. 1–2, s. 62–65. Google Scholar

Kent R. (1953): Old Persian (Grammar, Texts, Lexicon). New Haven. Google Scholar

Kullanda S.V. (2006): Lingua Scythica ad usum historici. [W:] Drevnosti skifskoj epochi. Zbornik statej. Ed. V.G. Petrenko, L.T. Jablonskij. Moskva, s. 194–209. Google Scholar

Lagarde P. de (1866): Gesammelte Abhandlungen. Leipzig (przedruk Osnabrück 1966). Google Scholar

Latte K. (1953–1966): Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. I–II. Hauniae. Google Scholar

Liddell H.G., Scott R. (1996): A Greek-English Lexicon. Oxford. Google Scholar

Loma A. (2000): Skythische Lehnwörter im Slavischen. Versuch einer Problemstellung. [W:] Studia Etymologica Brunensia. Vol. I. Ed. I. Janyšková, H. Karlíková. Praha, s. 333–350. Google Scholar

MacKenzie D.N. (1971): Concise Pahlavi Dictionary. London. Google Scholar

Mayrhofer M. (2006): Einiges zu den Skythen, ihrer Sprache, ihrem Nachleben. Wien.
Crossref Google Scholar

Morgenstierne G. (1974): Etymological Vocabulary of the Shughni Group. Wiesbaden. Google Scholar

Morgenstierne G. (2003): A New Etymological Vocabulary of Pashto. Wiesbaden. Google Scholar

Morta K. (2004): Świat egzotycznych zwierząt u Solinusa. Wrocław. Google Scholar

Orel V. (2003): A Handbook of Germanic Etymology. Leiden–Boston. Google Scholar

Rastorgueva V.S., Edelman D.I. (2000–2007): Etymological Dictionary of the Iranian Languages/ Ètimologičeskij slovar’ iranskich jazykov. Vol. I–III. Moskva. Google Scholar

Rédei K. (1986–1988): Uralisches etymologisches Wörterbuch. Budapest. Google Scholar

Sadovski V. (2017): The Lexicon of Iranian. [W:] Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Eds. J. Klein. B. Joseph, M. Fritz. Berlin–Boston, s. 566–599.
Crossref Google Scholar

Schmitt R. (red.) (1989): Compendium linguarum Iranicarum. Wiesbaden. Google Scholar

Schmitt R. (2003): Die skythischen Personennamen bei Herodot. „Annali. Università degli Studi di Napoli: L’Orientale” LXIII, s. 1–31. Google Scholar

Smoczyński W. (2007): Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno. Google Scholar

Starostin S.A., Dybo A.V., Mudrak O.A. (2003): An Etymological Dictionary of Altaic Languages. Leiden–Boston. Google Scholar

Steingass F.J. (1957): A Comprehensive Persian-English Dictionary. London. Google Scholar

Szemerényi O. (1980): Four Old Iranian Ethnic Names: Scythian – Skudra – Sogdian – Saka. Wien. Google Scholar

Thompson A.W. (1966): A Glossary of Greek Birds. Hildesheim. Google Scholar

Tzitzilis Ch. (1987): Balkanische Etymologie. „Linguistique Balkanique” XXX, z. 2, s. 99–111. Google Scholar

Witczak K.T. (1990): Tocharian B karse ‘hart, deer’ and Hittite karšaš ‘locust, grasshopper’. „Tocharian and Indo-European Studies” IV, s. 47–53. Google Scholar

Witczak K.T. (1991): Pozycja języka scytyjskiego w indoirańskiej rodzinie językowej. „Biuletyn Google Scholar

Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XLVI, s. 55–67. Google Scholar

Witczak K.T. (1992): Skifskij jazyk: opyt opisanija. „Voprosy jazykoznanija” nr 5, s. 50–59. Google Scholar

Witczak K.T. (1999): Studies in Armenian Etymology (1–30). „Studia Etymologica Cracoviensia” IV, s. 173–191. Google Scholar

Witczak K.T. (2001): Lithuanian atúodogiai, atúoriečiai ‘summer rye’, atólas (m.) ‘aftermath, after-grass’ and the Indo-European name for ‘grass’. „Baltistica“ XXVI, nr 1, s. 43–47. Google Scholar

Witczak K.T. (2005): Notes on the Etymological Dictionary of the Iranian Languages. Vol. I. „Studia Iranica“ XXXIV, s. 281–288.
Crossref Google Scholar

Download