Scytyjskie zoonimy w leksykonie Hesychiosa
Krzysztof Tomasz Witczak
Uniwersytet ŁódzkiАннотация
W niniejszym artykule przedyskutowano siedem scytyjskich glos zachowanych w leksykonie Hesychiosa z Aleksandrii (V–VI w. n.e.), które odnoszą się do udomowionych zwierząt lub do wschodnioeuropejskiej dzikiej fauny. Cztery spośród omówionych zoonimów mają potwierdzoną genezę scytyjską (explicite wskazaną przez greckiego leksykografa), podczas gdy dwie inne glosy (ἀρανίς · ἔλαφος „aranis – jeleń”; γοῖτα · οἶς „goita – owca”) zostały przypisane Scytom na podstawie uzasadnionego domniemania. Siódma glosa dotyczy typowo scytyjskiego napoju pozyskiwanego z mleka klaczy. Drobiazgowo przeprowadzona analiza materiału leksykalnego daje możliwość ustalenia jasnej etymologii trzech scytyjskich nazw zwierząt udomowionych: ‘owcy’ (scyt. γοῖτα < irań. *gaiθā- f. ‘stado owiec’), ‘psa’ (scyt. παγαίη < *spakai̯ā- ← irań. *śaka- m. ‘pies’) oraz ‘klaczy’ (gr. ἱππάκη f. ‘napój z mleka klaczy’ ← scyt. *appākā ← scyt. *appā- ‘klacz, kobyła’ < *aspā- < irań. *aśā- f. ‘ts.’). Ponadto grecki leksykograf z Aleksandrii odnotował scytyjskie nazwy czterech dzikich zwierząt, m.in. ‘renifera / łosia’ (scyt. τάρανδος ← ugrofi.
*ćar/ań/ta ‘renifer / łoś’), ‘jelenia’ (scyt. ἀρανίς < irań. *araniš, por. lit. elenìs, élnis m. ‘jeleń’), ‘łabędzia’ (scyt. ἄγλυ < irań. *madgu- ‘gatunek ptaka wodnego’) oraz ‘szarańczy’ (scyt. ἀδιγόρ < irań. *atahī-gar/a/-, pierw. ‘pożerający trawę’).
Ключевые слова:
Europa wschodnia, języki irańskie, kontakty językowe, leksykografia komputacyjna, zapożyczenia, zoonimyБиблиографические ссылки
Abaev V. I. (1958–1973–1979): Istoriko-ètimologičeskij slovar’ osetinskogo jazyka. Vol. I–III. Moskva–Leningrad. Google Scholar
Ačarian Hr. (1926): Hayeren armatakan baṙaran. Vol. I. Erevan (przedruk: Erevan 1971). Google Scholar
Adams D.Q. (1985): Designations of the Cervidae in Proto-Indo-European. „The Journal of Indo-European Studies” XIII, s. 269–281. Google Scholar
Adontz N. (1927): Tarkou chez les anciens Arméniens. „Revue des études arméniennes” VII, s. 185–194. Google Scholar
Aikio A. (2020): Uralic Etymological Dictionary. Draft version of entries A–Ć, opened for comments and discussion on , dostęp: 17.01.2020. Google Scholar
Bailey H.W. (1979): Dictionary of Khotan Saka. Cambridge. Google Scholar
Bartholomae Ch. (1904): Altiranisches Wörterbuch. Strassburg. Google Scholar
Bednarczuk L. (1996): Lenicja spółgłosek w językach irańskich. [W:] Iranica Cracoviensia, Cracow Iranian Studies in Memory of Władysław Dulęba. Ed. A. Krasnowolska. Kraków, s. 17–33. Google Scholar
Bednarczuk L. (2003): Consonant Lenition in Iranian. [W:] Iranica Selecta. Silk Road Studies (Studies in Honour of Professor Wojciech Skalmowski). Ed. A. van Tongerloo. Leuven, s. 1–13.
Crossref
Google Scholar
Beekes R. (2010): Etymological Dictionary of Greek. Vol. I–II. Leiden–Boston. Google Scholar
Borger R. (1956): Die Inschriften Asarhaddons, Königs von Assyrien. Graz. Google Scholar
Brust M. (2005): Die indischen und iranischen Lehnwörter im Griechischen. Innsbruck. Google Scholar
Collinder B. (1977): Fenno-Ugric Vocabulary. An Etymological Dictionary of the Uralic Languages. Hamburg. Google Scholar
Cunningham I.C. (2018–2020): Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. I–II. Berlin–Boston. Google Scholar
Derksen R. (2008): Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. Leiden–Boston. Google Scholar
Edelman D.I. (2015): Etymological Dictionary of the Iranian Languages/Ètimologičeskij slovar’ iranskich jazykov. Vol. V. Moskva. Google Scholar
Freiman A. (1925): d > δ > l i š > l w dialektach irańskich. „Rocznik Orientalistyczny”. Vol. II, 1919–1924 (wyd. 1925), s. 120–125. Google Scholar
Greppin J.A.C. (1978): Classical and Middle Armenian Bird Names. Delmar. Google Scholar
Hammer S. (1959): Herodot, Dzieje. Z języka greckiego przełożył i opracował S. Hammer. T. I. Warszawa. Google Scholar
Hansen P.A. (2005): Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. III. Berlin–New York. Google Scholar
Hansen P.A., Cunningham I.C. (2009): Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. IV. Berlin–Boston.
Crossref
Google Scholar
Horn P. (1893): Grundriß der neupersischen Etymologie. Straßburg.
Crossref
Google Scholar
Hübschmann H. (1875): Über die Stellung des armenischen im Kreise der indogermanischen Sprachen. „Zeitschrift für Vergleichende Sprachforschung” XXIII, s. 5–42. Google Scholar
Hübschmann H. (1895): Persische Studien. Strassburg.
Crossref
Google Scholar
Isebaert L. (1982): Encore grec τάρανδ(ρ)ος ‘renne’. „Glotta” LX, z. 1–2, s. 62–65. Google Scholar
Kent R. (1953): Old Persian (Grammar, Texts, Lexicon). New Haven. Google Scholar
Kullanda S.V. (2006): Lingua Scythica ad usum historici. [W:] Drevnosti skifskoj epochi. Zbornik statej. Ed. V.G. Petrenko, L.T. Jablonskij. Moskva, s. 194–209. Google Scholar
Lagarde P. de (1866): Gesammelte Abhandlungen. Leipzig (przedruk Osnabrück 1966). Google Scholar
Latte K. (1953–1966): Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. I–II. Hauniae. Google Scholar
Liddell H.G., Scott R. (1996): A Greek-English Lexicon. Oxford. Google Scholar
Loma A. (2000): Skythische Lehnwörter im Slavischen. Versuch einer Problemstellung. [W:] Studia Etymologica Brunensia. Vol. I. Ed. I. Janyšková, H. Karlíková. Praha, s. 333–350. Google Scholar
MacKenzie D.N. (1971): Concise Pahlavi Dictionary. London. Google Scholar
Mayrhofer M. (2006): Einiges zu den Skythen, ihrer Sprache, ihrem Nachleben. Wien.
Crossref
Google Scholar
Morgenstierne G. (1974): Etymological Vocabulary of the Shughni Group. Wiesbaden. Google Scholar
Morgenstierne G. (2003): A New Etymological Vocabulary of Pashto. Wiesbaden. Google Scholar
Morta K. (2004): Świat egzotycznych zwierząt u Solinusa. Wrocław. Google Scholar
Orel V. (2003): A Handbook of Germanic Etymology. Leiden–Boston. Google Scholar
Rastorgueva V.S., Edelman D.I. (2000–2007): Etymological Dictionary of the Iranian Languages/ Ètimologičeskij slovar’ iranskich jazykov. Vol. I–III. Moskva. Google Scholar
Rédei K. (1986–1988): Uralisches etymologisches Wörterbuch. Budapest. Google Scholar
Sadovski V. (2017): The Lexicon of Iranian. [W:] Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Eds. J. Klein. B. Joseph, M. Fritz. Berlin–Boston, s. 566–599.
Crossref
Google Scholar
Schmitt R. (red.) (1989): Compendium linguarum Iranicarum. Wiesbaden. Google Scholar
Schmitt R. (2003): Die skythischen Personennamen bei Herodot. „Annali. Università degli Studi di Napoli: L’Orientale” LXIII, s. 1–31. Google Scholar
Smoczyński W. (2007): Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno. Google Scholar
Starostin S.A., Dybo A.V., Mudrak O.A. (2003): An Etymological Dictionary of Altaic Languages. Leiden–Boston. Google Scholar
Steingass F.J. (1957): A Comprehensive Persian-English Dictionary. London. Google Scholar
Szemerényi O. (1980): Four Old Iranian Ethnic Names: Scythian – Skudra – Sogdian – Saka. Wien. Google Scholar
Thompson A.W. (1966): A Glossary of Greek Birds. Hildesheim. Google Scholar
Tzitzilis Ch. (1987): Balkanische Etymologie. „Linguistique Balkanique” XXX, z. 2, s. 99–111. Google Scholar
Witczak K.T. (1990): Tocharian B karse ‘hart, deer’ and Hittite karšaš ‘locust, grasshopper’. „Tocharian and Indo-European Studies” IV, s. 47–53. Google Scholar
Witczak K.T. (1991): Pozycja języka scytyjskiego w indoirańskiej rodzinie językowej. „Biuletyn Google Scholar
Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XLVI, s. 55–67. Google Scholar
Witczak K.T. (1992): Skifskij jazyk: opyt opisanija. „Voprosy jazykoznanija” nr 5, s. 50–59. Google Scholar
Witczak K.T. (1999): Studies in Armenian Etymology (1–30). „Studia Etymologica Cracoviensia” IV, s. 173–191. Google Scholar
Witczak K.T. (2001): Lithuanian atúodogiai, atúoriečiai ‘summer rye’, atólas (m.) ‘aftermath, after-grass’ and the Indo-European name for ‘grass’. „Baltistica“ XXVI, nr 1, s. 43–47. Google Scholar
Witczak K.T. (2005): Notes on the Etymological Dictionary of the Iranian Languages. Vol. I. „Studia Iranica“ XXXIV, s. 281–288.
Crossref
Google Scholar
Uniwersytet Łódzki
