Przestrzeń ojczyzny – przestrzeń języka. Polscy emigranci z północnej Francji o pierwszej i drugiej ojczyźnie

Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
https://orcid.org/0000-0003-0008-8690


Abstrakt

Polskie rozumienie ojczyzny ma różne warianty zorganizowane koncentrycznie i opisane jako układ „rozkwitający”: dom – miejscowość rodzinna – okolica – region – kraj – Europa – świat, przechodzący od „małej” ojczyzny, rodzinnej, lokalnej, regionalnej w kierunku ojczyzny narodowej, europejskiej i globalnej. Tworzone są w ten sposób coraz pojemniejsze profile ojczyzny i patriotyzmu, u podłoża których leży wybór wartości. Ten proces przebiega z perspektywy wewnętrznej, „odśrodkowej”. W artykule prezentowany jest jeszcze inny kierunek skanowania mentalnego, dokonywany z zewnątrz, z perspektywy „dośrodkowej”, która za punkt wyjścia przyjmuje sytuację emigranta żyjącego w nowym kraju i tęskniącego za miejscem swego pochodzenia. Pierwsza ojczyzna (macierz, stary kraj) jawi się jako wspomnienie. W nowej „przestrzeni socjosemantycznej” odbywa się nieustanna podróż między dwoma różnymi światami. Istotną rolę odgrywa wtedy język, ojczysty i nabyty. Negocjowane są nowe zasady dystrybucji zakresów użycia języków. Kluczowa zmiana, jaka się dokonuje, polega na odwróceniu perspektywy oglądu kraju pochodzenia, obraz utraconej ojczyzny, oglądany z oddali, jest wysoce selektywny, pomniejszony, emocjonalny. Przedmiotem analiz są głównie relacje polskich emigrantów z północnej Francji.


Słowa kluczowe:

ojczyzna, język ojczysty, język nabyty, przestrzeń socjosemantyczna, emigrant, historia mówiona


Bartmiński J. (1987): Ojczyzna. Projekt fragmentu hasła do słownika aksjologicznego. [W:] Co badania filologiczne mówią o wartości. Materiały z sesji naukowej 17–21 listopada 1986 r. Red. A. Bogusławski, K. Byrski, Z. Lewicki przy współpracy z J. Krzywickim.   Google Scholar

Warszawa, s. 133–168.   Google Scholar

Bartmiński J. (1989): Jak biegną drogi ojczyzny. „Ethos” 2(5), s. 165–171.   Google Scholar

Bartmiński J. (1993a): Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty. [W:] Pojęcie ojczyzny w językach europejskich. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 23–48.   Google Scholar

Bartmiński J. (1993b), Wprowadzenie. [W:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. T. 2: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Wrocław, s. 13–23.   Google Scholar

Bartmiński J. (1998): Dynamika polskiego pojęcia ojczyzny. „Prace Filologiczne” 43, s. 53–60.   Google Scholar

Bartmiński J. (2002): Jak biegną drogi ojczyzny? Z Karolem Wojtyłą myśląc Ojczyzna. Red. W. Chudy. Lublin, s. 41–49.   Google Scholar

Bartmiński J. (2015) DOM – koncept uniwersalny i specyficzny kulturowo. [W:] Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. Red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, B. Żywicka. Lublin, s. 15–33.   Google Scholar

Dubisz S. (1983): Z metodologii badań języka środowisk polonijnych. „Poradnik Językowy” 5, s. 292–301.   Google Scholar

Dubisz S. (1990): O dialektach polonijnych. „Poradnik Językowy” 7, s. 490–495.   Google Scholar

Gogolewski E. (1978): Polska emigracja zarobkowa we Francji przed drugą wojną światową. „Literatura Ludowa” 1, s. 7–23.   Google Scholar

Kłoskowska A. (1991): Kultura narodowa. [W:] Encyklopedia kultury polskiej. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze. Red. A. Kłoskowska. Wrocław, s. 51–62.   Google Scholar

Kopeć J. (1978): Uwagi o języku emigracji polskiej zamieszkałej w północnej Francji. „Literatura Ludowa” 1, s. 46–47.   Google Scholar

Kurowiak E. (1978): Uroczystość Bożego Ciała w miejscowości Houdain. „Literatura Ludowa” 1, s. 84.   Google Scholar

Kurpiel A. (2018): Polscy „Francuzi”. Francuska struktura odczuwania w powojennej dolnośląskiej rzeczywistości. [W:] Na swoim? U siebie? Wśród swoich? Pierwsze lata na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Red. K. Bock-Matuszyk, W. Kucharski, P. Zubowski. Wrocław, s. 227–245.   Google Scholar

Niebrzegowska S. (1999): To jest moja druga ojczyzna. Polscy emigranci z północnej Francji o sobie. Lublin.   Google Scholar

Ożóg K. (1994a): Język polski w departamentach Nord i Pas-de-Calais w północnej Francji, jego ewolucja i zanik. „Przemiany współczesnej polszczyzny” XXIV, z. 4–5. Red. S. Gajda. Opole, s. 173–180.   Google Scholar

Ożóg K. (1994b): Polskie teksty gwarowe z północnej Francji. „Język Polski” LXXIV, z. 4–5, s. 304–309.   Google Scholar

Ożóg K., Śrutek J. (1994): Komentarz historyczny. [W:] A. Taront: Wspomnienia emigranta polskiego z północnej Francji. Do druku przygotowali i komentarzami opatrzyli: D. Beauvois, K. Ożóg, J. Śrutek. Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 87–109.   Google Scholar

Porayski-Pomsta J. (1993): Wybór tekstów polonijnych z Francji. Wstęp i opracowanie J. Porayski-Pomsta. Warszawa.   Google Scholar

Rusinek A. (1978): Kronika z życia Polaków przy polskiej parafii kościoła św. Józefa, cité la chapelle, na terenie w zagłębiu górniczym w Oignies-Ostricourt 1922–1959. „Literatura Ludowa” 1, s. 57–69.   Google Scholar

Taront A. (1994): Wspomnienia emigranta polskiego z północnej Francji. Do druku przygotowali i komentarzami opatrzyli: D. Beauvois, K. Ożóg, J. Śrutek. Wrocław–Warszawa–Kraków.   Google Scholar

Tischner J. (1985): Polska jest Ojczyzną. W kręgu filozofii pracy. Paris.   Google Scholar

Walczak B. (1993): Język polski na Zachodzie. [W:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. T. 2: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Wrocław, s. 537–545.   Google Scholar

Waliński M. (1978): Przyczynek do znajomości polonii francuskiej. „Literatura Ludowa” 1, s. 24–33.   Google Scholar

Wierzbicka A. (1990): Podwójne życie człowieka dwujęzycznego. [W:] Język polski w świecie. Zbiór studiów. Red. W. Miodunka. Warszawa, s. 71–104.   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-09-30

Cited By /
Share

Niebrzegowska-Bartmińska, S. . (2023). Przestrzeń ojczyzny – przestrzeń języka. Polscy emigranci z północnej Francji o pierwszej i drugiej ojczyźnie. Prace Językoznawcze, 25(3), 117–132. https://doi.org/10.31648/pj.9186

Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska 
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
https://orcid.org/0000-0003-0008-8690