Przestrzeń ojczyzny – przestrzeń języka. Polscy emigranci z północnej Francji o pierwszej i drugiej ojczyźnie
Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lubliniehttps://orcid.org/0000-0003-0008-8690
Аннотация
Polskie rozumienie ojczyzny ma różne warianty zorganizowane koncentrycznie i opisane jako układ „rozkwitający”: dom – miejscowość rodzinna – okolica – region – kraj – Europa – świat, przechodzący od „małej” ojczyzny, rodzinnej, lokalnej, regionalnej w kierunku ojczyzny narodowej, europejskiej i globalnej. Tworzone są w ten sposób coraz pojemniejsze profile ojczyzny i patriotyzmu, u podłoża których leży wybór wartości. Ten proces przebiega z perspektywy wewnętrznej, „odśrodkowej”. W artykule prezentowany jest jeszcze inny kierunek skanowania mentalnego, dokonywany z zewnątrz, z perspektywy „dośrodkowej”, która za punkt wyjścia przyjmuje sytuację emigranta żyjącego w nowym kraju i tęskniącego za miejscem swego pochodzenia. Pierwsza ojczyzna (macierz, stary kraj) jawi się jako wspomnienie. W nowej „przestrzeni socjosemantycznej” odbywa się nieustanna podróż między dwoma różnymi światami. Istotną rolę odgrywa wtedy język, ojczysty i nabyty. Negocjowane są nowe zasady dystrybucji zakresów użycia języków. Kluczowa zmiana, jaka się dokonuje, polega na odwróceniu perspektywy oglądu kraju pochodzenia, obraz utraconej ojczyzny, oglądany z oddali, jest wysoce selektywny, pomniejszony, emocjonalny. Przedmiotem analiz są głównie relacje polskich emigrantów z północnej Francji.
Ключевые слова:
ojczyzna, język ojczysty, język nabyty, przestrzeń socjosemantyczna, emigrant, historia mówionaБиблиографические ссылки
Bartmiński J. (1987): Ojczyzna. Projekt fragmentu hasła do słownika aksjologicznego. [W:] Co badania filologiczne mówią o wartości. Materiały z sesji naukowej 17–21 listopada 1986 r. Red. A. Bogusławski, K. Byrski, Z. Lewicki przy współpracy z J. Krzywickim. Google Scholar
Warszawa, s. 133–168. Google Scholar
Bartmiński J. (1989): Jak biegną drogi ojczyzny. „Ethos” 2(5), s. 165–171. Google Scholar
Bartmiński J. (1993a): Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty. [W:] Pojęcie ojczyzny w językach europejskich. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 23–48. Google Scholar
Bartmiński J. (1993b), Wprowadzenie. [W:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. T. 2: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Wrocław, s. 13–23. Google Scholar
Bartmiński J. (1998): Dynamika polskiego pojęcia ojczyzny. „Prace Filologiczne” 43, s. 53–60. Google Scholar
Bartmiński J. (2002): Jak biegną drogi ojczyzny? Z Karolem Wojtyłą myśląc Ojczyzna. Red. W. Chudy. Lublin, s. 41–49. Google Scholar
Bartmiński J. (2015) DOM – koncept uniwersalny i specyficzny kulturowo. [W:] Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. Red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, B. Żywicka. Lublin, s. 15–33. Google Scholar
Dubisz S. (1983): Z metodologii badań języka środowisk polonijnych. „Poradnik Językowy” 5, s. 292–301. Google Scholar
Dubisz S. (1990): O dialektach polonijnych. „Poradnik Językowy” 7, s. 490–495. Google Scholar
Gogolewski E. (1978): Polska emigracja zarobkowa we Francji przed drugą wojną światową. „Literatura Ludowa” 1, s. 7–23. Google Scholar
Kłoskowska A. (1991): Kultura narodowa. [W:] Encyklopedia kultury polskiej. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze. Red. A. Kłoskowska. Wrocław, s. 51–62. Google Scholar
Kopeć J. (1978): Uwagi o języku emigracji polskiej zamieszkałej w północnej Francji. „Literatura Ludowa” 1, s. 46–47. Google Scholar
Kurowiak E. (1978): Uroczystość Bożego Ciała w miejscowości Houdain. „Literatura Ludowa” 1, s. 84. Google Scholar
Kurpiel A. (2018): Polscy „Francuzi”. Francuska struktura odczuwania w powojennej dolnośląskiej rzeczywistości. [W:] Na swoim? U siebie? Wśród swoich? Pierwsze lata na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Red. K. Bock-Matuszyk, W. Kucharski, P. Zubowski. Wrocław, s. 227–245. Google Scholar
Niebrzegowska S. (1999): To jest moja druga ojczyzna. Polscy emigranci z północnej Francji o sobie. Lublin. Google Scholar
Ożóg K. (1994a): Język polski w departamentach Nord i Pas-de-Calais w północnej Francji, jego ewolucja i zanik. „Przemiany współczesnej polszczyzny” XXIV, z. 4–5. Red. S. Gajda. Opole, s. 173–180. Google Scholar
Ożóg K. (1994b): Polskie teksty gwarowe z północnej Francji. „Język Polski” LXXIV, z. 4–5, s. 304–309. Google Scholar
Ożóg K., Śrutek J. (1994): Komentarz historyczny. [W:] A. Taront: Wspomnienia emigranta polskiego z północnej Francji. Do druku przygotowali i komentarzami opatrzyli: D. Beauvois, K. Ożóg, J. Śrutek. Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 87–109. Google Scholar
Porayski-Pomsta J. (1993): Wybór tekstów polonijnych z Francji. Wstęp i opracowanie J. Porayski-Pomsta. Warszawa. Google Scholar
Rusinek A. (1978): Kronika z życia Polaków przy polskiej parafii kościoła św. Józefa, cité la chapelle, na terenie w zagłębiu górniczym w Oignies-Ostricourt 1922–1959. „Literatura Ludowa” 1, s. 57–69. Google Scholar
Taront A. (1994): Wspomnienia emigranta polskiego z północnej Francji. Do druku przygotowali i komentarzami opatrzyli: D. Beauvois, K. Ożóg, J. Śrutek. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Tischner J. (1985): Polska jest Ojczyzną. W kręgu filozofii pracy. Paris. Google Scholar
Walczak B. (1993): Język polski na Zachodzie. [W:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. T. 2: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Wrocław, s. 537–545. Google Scholar
Waliński M. (1978): Przyczynek do znajomości polonii francuskiej. „Literatura Ludowa” 1, s. 24–33. Google Scholar
Wierzbicka A. (1990): Podwójne życie człowieka dwujęzycznego. [W:] Język polski w świecie. Zbiór studiów. Red. W. Miodunka. Warszawa, s. 71–104. Google Scholar
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
https://orcid.org/0000-0003-0008-8690
