Trawestacje biblijne jako element propagandy antyreligijnej na przykładzie tekstów prasowych w języku polskim, rosyjskim i ukraińskim z lat 1924–1932

Daria Ławrynow

Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
https://orcid.org/0000-0002-6064-353X


Abstrakt

Przedmiotem analizy w artykule są przykłady trawestacji biblijnych pochodzące z polskich, rosyjskich i ukraińskich radzieckich tekstów prasowych („Bezbożnik Wojujący”, „Głos Młodzieży”, „Bezbozhnik” i „Bezvirnyk”). Owe źródła były oficjalnymi organami prasowymi ZSRR, a ich głównym zadaniem były propaganda komunizmu i ateizmu, głównie wśród mniejszości narodowych. Trawestacje biblijne stanowiły jeden z elementów tej propagandy i miały na celu ośmieszenie wiary religijnej oraz jej dogmatów. Sugerowano irracjonalny, absurdalny i nienaukowy charakter wierzeń, dogmatów i wydarzeń biblijnych. Podczas analizy powołano się na definicję propagandy autorstwa Ireny Kamińskiej-Szmaj oraz definicje ludowej kultury śmiechu opracowane przez Michaiła Bachtina i Alekseya Zherebina. Niniejszy artykuł jest pierwszą próbą analizy porównawczej radzieckich polsko-, rosyjsko- i ukraińskojęzycznych źródeł o profilu antyreligijnym.


Słowa kluczowe:

propaganda antyreligijna, trawestacje biblijne, prasa radziecka, prasa polskojęzyczna w ZSSR, „Bezbożnik Wojujący”


Andrushchak R.I. (2015): Radyans’ki antykatolyts’ki drukovani vydannya na Podilliv 1920-kh rr. „Osvita, nauka i kul’tura na Podilli” 22, s. 183–190.   Google Scholar

Biblia Tysiąclecia Online. (2003): Poznań, , dostęp: 01.06.2022.   Google Scholar

Biryukova M.E., Golubeva O.D., Gracheva I.B. i in. (red.) (1970): Gazety SSSR 1917–1960. Bibliograficheskiy spravochnik. T. 1. Moskva.   Google Scholar

Bryan F.E. (1992): State efforts to undermine religious allegiances: themes and arguments of anti-islamic propaganda during the Soviet period. Urbana, Illinois.   Google Scholar

Bystroń J.S. (1995): Megalomania narodowa. Warszawa.   Google Scholar

Dykariv M. (1896): Chornomors’ki narodni kazky i anekdoty. „Etnohrafichnyy zbirnyk”. T. II, , dostęp: 20.07.2022.   Google Scholar

Dzięgiel E. (2016): Przymiotnik czerwony w polskojęzycznej prasie wydawanej na Ukrainie sowieckiej w latach 20. i 30. XX wieku. „Acta Baltico-Slavica” 40, s. 206–231.   Google Scholar

Dzięgiel E. (2016): Zmienne losy przymiotników sowiecki i radziecki w polskojęzycznej prasie wydawanej na Ukrainie sowieckiej w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. „Język Polski” XCVI, z. 4, s. 108–118.
Crossref   Google Scholar

Dzięgiel E. (red.) (2016): Prasa polskojęzyczna w początkach sowietyzacji Ukrainy. Wybór źródeł, , dostęp: 30.03.2022.   Google Scholar

Dzięgiel E. (2017): Polityka w zwierciadle języka – stalinizacja prasy polskojęzycznej wydawanej na Ukrainie sowieckiej na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. [W:] Sociokultúrne aspekty v slovanských jazykoch. Red. V. Patráš. Banská Bystrica, s. 51–62.
Crossref   Google Scholar

Dzięgiel E. (2021): „Sierp”, „Młot”, „Trybuna Radziecka”: tytuły polskojęzycznej prasy wydawanej w międzywojennym ZSRR. „Acta Baltico-Slavica” 45, DOI: 10.11649/abs.2531, , dostęp: 21.07.2022.
Crossref   Google Scholar

Dzięgiel E., Czarnecka K., Kowalska D.A., Yanushevska L. (2016): Polskojęzyczna prasa na Ukrainie sowieckiej w latach 1918–1939: przegląd tytułów i treści. Kraków.   Google Scholar

Fomin M. (2017): Kak zapreshchali Rozhdestvo. „Nazad v SSSR”, , dostęp: 05.05.2022.   Google Scholar

Grabowiecki J. (1996): Trawestacje biblijne Juliana Ursyna Niemcewicza jako pamflety. „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Seria: Filologia polska – Historia i Teoria literatury” VI, s. 13–21.   Google Scholar

Graczykowska T. (2015): O języku propagandy politycznej w prasie polskojęzycznej wydawanej w ZSRR w okresie międzywojennym (na materiale moskiewskiej „Trybuny Radzieckiej” i prasy na Białorusi Radzieckiej). [W:] Oblicza utopii, obłudy i zakłamania 3. Red.   Google Scholar

W. Łysiak. Poznań, s. 27–33.   Google Scholar

Graczykowska T. (2016): Uwagi o sowietyzmach w polszczyźnie etnicznej i radzieckiej w dwudziestoleciu międzywojennym (na materiale Encyklopedycznego słownika wyrazów obcych. Pochodzenie wyrazów, wymowa, objaśnienia pojęć, skróty, przysłowia, cytaty Trzaski,
Crossref   Google Scholar

Everta, Michalskiego i moskiewskiej „Trybuny Radzieckiej” z lat 1927–1938). „Acta Baltico-Slavica” 40, s. 232–262.   Google Scholar

Graczykowska T. (2018): Słownictwo „Trybuny Radzieckiej” wydawanej w Moskwie w latach 1927–1938. Bydgoszcz.   Google Scholar

Graczykowska T. (2021): Radzieckie ideologemy w prasie polskojęzycznej w ZSRR w okresie międzywojennym (na wybranych przykładach z „Trybuny Radzieckiej”). „Slavia Orientalis”. T. 70, nr 1, s. 155–165.   Google Scholar

Graczykowska T. (2022): Klecha, księżulek, opryszek w sutannie – uwagi o antyreligijnej polityce władz radzieckich wobec Kościoła katolickiego w okresie międzywojennym (na materiale moskiewskiej gazety „Trybuna Radziecka”). „Roczniki Humanistyczne”. T. 70,
Crossref   Google Scholar

nr 7, s. 203–209.   Google Scholar

Grek-Pabisowa I., Ostrówka M., Biesiadowska-Magdziarz B. (2008): Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna pisana. Warszawa.   Google Scholar

Gudziy N.K. (red.) (1947): Khrestomatiya po drevney russkoy literature. Moskva.   Google Scholar

Habrajska G. (2005): Nakłanianie, perswazja, manipulacja językowa. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 7(2), s. 91–126.   Google Scholar

Hryhor’yeva O. (2013): Chervoni kolyadky. Yak SRSR minyav Isusa na Lenina. „Istorychna Pravda”,, dostęp: 05.05.2022.   Google Scholar

Kamińska-Szmaj I. (2004): Propaganda, perswazja, manipulacja: próba uporządkowania pojęć. [W:] Manipulacja w języku. Red. P. Krzyżanowski, P. Nowak. Lublin, s. 13–27.   Google Scholar

Karol’ M. (2015): Ukrayins’ki rizdvyani ta velykodni virshi-travestiyi XVII stolittya yak kharakterne yavyshche barokovoyi kul’tury. „Ukrayins’ka muzyka” 4(18), s. 50–56.   Google Scholar

Kieraś W., Kobyliński Ł. (2021): Korpusomat – stan obecny i przyszłość projektu. „Język Polski” CI (2), s. 49–58.
Crossref   Google Scholar

Kishkina A. (2021): Antireligioznaya propaganda na stranitsakh zhurnala «Bezbozhnik». Diplomová práce. Praha.   Google Scholar

Korotych K.V. (2006): Do problemy ideolohichnoyi kartyny svitu (na materiali ukrayins’koyi presy 20–30-kh pp. XX stolittya). „Visnyk Kharkivs’koho natsional’noho universytetu imeni V.N. Karazina. Seriya: Filolohiya” vyp. 47, № 727, s. 235–239.   Google Scholar

Korotych K.V. (2012): Movni sposoby dyskredytatsiyi relihiyiv radyans’komu dyskursi (na materiali ukrayins’koyi presy 20–30-kh rokiv XX stolittya). „Visnyk Kharkivs’koho natsional’noho universytetu imeni V.N. Karazina. Seriya: Filolohiya” vyp. 66, № 1021, s. 220–225.   Google Scholar

Korwin-Piotrowska D. (2011): Poetyka – przewodnik po świecie tekstów. Kraków.   Google Scholar

Kostiv M.B. (2017): Antirelіgіyna propaganda na shpal’takh presi Chernіgіvshchinina pochatku 30-kh rokіv XX st. „Literatura ta kul’tura Polissya”, vyp. 88, № 8, s. 194–202.   Google Scholar

Kosobudzka E. (2012): Propaganda językowa jako narzędzie walki władz PRL z Kościołem katolickim na Lubelszczyźnie. „Rocznik Lubelski” XXXVIII, s. 107–119.   Google Scholar

Kramar R. (2015): Strategie władz wobec ustnej twórczości ludowej w okresie stalinowskim (na materiałach ukraińskich). „Acta Polono-Ruthenica” XX, s. 55–65.   Google Scholar

Likhachev D.S. (1977): Russkaya demokraticheskaya satira XVII veka. Moskva.   Google Scholar

Ławrynow D. (2020): Swoi wśród obcych. Tożsamość Kozaków kubańskich byłego Wojska Czarnomorskiego oraz Kozaków kazachstańskich (na podstawie tekstów folklorystycznych). Kraków.   Google Scholar

Ławrynow D. (2022): Kreowanie negatywnego obrazu instytucji religijnych w polskojęzycznej propagandzie radzieckiej okresu międzywojennego (na podstawie czasopisma „Bezbożnik Wojujący”). „LingVaria” 2, s. 129–140.
Crossref   Google Scholar

Mamonova Y.O. (2018): Deaktualizatsiya sovetizmov v semantiko-leksikograficheskom aspekte. Belgorod.   Google Scholar

Markiewicz H. (1974): Nowe przekroje i zbliżenia. Parodia a inne gatunki literackie. Warszawa.   Google Scholar

Muecke D.S. (2002): Ironia: Podstawowe klasyfikacje. [W:] Ironia. Red. M. Głowiński. Gdańsk, s. 43–74.   Google Scholar

Myśliński J. (1972): Prasa w języku polskim na Białorusi Radzieckiej 1921–1941: (charakterystyka bibliograficzna i przegląd zawartości). „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 11(1), s. 97–116.   Google Scholar

Peisert M. (2004): Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii. Wrocław.   Google Scholar

Pieczyński M. (2015): Pokusy czasu oblężenia. O trawestacjach literatury religijnej w staropolskim piśmiennictwie politycznym. „Teksty Drugie” 1, s. 311–336.   Google Scholar

Popova A.A. (2021): Svyashchennaya istoriya v satiricheskom zhanre sovet·skoy antireligioznoy propagandy 1920-kh gg. „Vestnik Omskogo universiteta. Seriya «Istoricheskiye nauki»”. T. 8, № 4 (32), s. 194–203, DOI :10.24147/2312-1300.2021.8(4).194-203.
Crossref   Google Scholar

Rostowska M.M. (2011): Radziecki dwutygodnik „Głos Młodzieży” z 1925 roku. [W:] Język polski dawnych Kresów Wschodnich. T. 4. Red. J. Rieger, D.A. Kowalska. Warszawa, s. 197–224.   Google Scholar

Siennicka A. (2016): Ironia jako narzędzie negatywnego wartościowania w języku polityki, „Acta Philologica” nr 48, s. 59–86.   Google Scholar

Stykalin S.I., Kremenskaya I. (1963): Sovetskaya satiricheskaya pechat’ 1917–1963. Moskva.   Google Scholar

Tsyrempilova I.S. (2020): Antireligioznaya agitatsiya i propaganda v 1920-ye gody: formy, opyt i effektivnost’. „Vlast’”. T. 28. № 5, s. 208–214.   Google Scholar

Vitryns’ka O.V. (2014): Radyans’ka presa taliteratura 1920–30-kh rr. yak instrument vplyvu na relihiynu svidomist’ yevreyiv Ukrayiny. „Visnyk Nacional’noho Technic’noho Universytetu «Kharkivs’kyy politekhnichnyy instytut». Zbirnyk naukovych prac’. Seriya: Aktual’ni   Google Scholar

problemy istoriyi Ukrayiny” № 25(1068), s. 3–14.   Google Scholar

Vlasova Z.I. (2001): Skomorokhi i fol’klor. Sankt-Peterburg, , dostęp: 17.05.2023.   Google Scholar

Voloshyna O.I. (2020): Vizualizatsiya obrazu voroha v antyrelihiyni kompaniyi na terytoriyiradyans’koyi Ukrayiny v mizhvoyennyy period. Berdyans’k.   Google Scholar

Wołoszyn J.W. (red.). (2015): Propaganda w systemach demokratycznych i niedemokratycznych. Lublin.   Google Scholar

Zherebin A.I. (2008): Travestiya. „Novyy filologicheskiy vestnik” 7, , dostęp: 03.05.2022.   Google Scholar

Zhirkov G.V. (2014): Pechat’ v sisteme antireligioznoy propagandy perioda NEPA (1921–1927-ye gg.). „Elektronnyy nauchnyy zhurnal «Mediaskop»” №4, , dostęp: 04.04.2022.   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-12-20

Cited By /
Share

Ławrynow, D. (2023). Trawestacje biblijne jako element propagandy antyreligijnej na przykładzie tekstów prasowych w języku polskim, rosyjskim i ukraińskim z lat 1924–1932. Prace Językoznawcze, 25(4), 37–52. https://doi.org/10.31648/pj.9350

Daria Ławrynow 
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
https://orcid.org/0000-0002-6064-353X