Giełkot – historia i współczesność
Abstrakt
Giełkot (ang. cluttering) wciąż jest zaburzeniem niedopoznanym zarówno w Polsce, jak i na świecie. Publikacji o tym fenomenie językowo-komunikacyjnym w języku polskim jest stosunkowo niewiele. W niniejszym artykule zaprezentowano rys historyczny oraz współczesne próby doprecyzowywania istoty giełkotu na podstawie literatury przedmiotu i międzynarodowych klasyfikacji, uwypuklono perspektywę logopedów oraz klientów z doświadczeniem giełkotu, którzy niejednokrotnie posługują się metaforami lub analogiami dla zobrazowania cech lub objaśnienia tego fenomenu. Prezentowana praca przeglądowa ukazuje rys historyczny, sumuje aktualną wiedzę o giełkocie, daje możliwość prześledzenia dotychczasowych zmian w postrzeganiu tego zaburzenia mowy, podkreśla też znaczenie danych opartych na dowodach naukowych w badaniach nad giełkotem oraz konkluzjach odnoszących się do praktyki logopedycznej.
Słowa kluczowe:
giełkot/mowa bezładna, giełkot strukturalny, giełkot fonologiczny, metafory giełkotu, zaburzenie mowy, logopediaBibliografia
Arnold G. (1960): Studies in tachyphemia: Present concepts of etiologic factors. „Logos” 3, s. 25–45. Google Scholar
Bakker K., Myers F.L., Raphael L.J., St Louis K.O. (2011): A preliminary comparison of speech rate, self-evaluation, and disfluency of people who speak exceptionally fast, clutter, or speak normally. [W:] Cluttering: A handbook of research, intervention, and education. Red. D. Ward, K. Scaler Scott. Hove–New York, s. 45–65. Google Scholar
Bazin D. (1717): Dissertatio medica inauguralis de lingua et ejus vitiis morbosis. Basilee. Google Scholar
Brandford D. (1970): Cluttering. „Folia Phoniatrica” 22, s. 272–279. Google Scholar
Clouston T.S. (1891): The neuroses of development. Edinburgh. Google Scholar
Coën R. (1886): Pathologie und Therapie der Sprachanomalien. Wien–Leipzig. Google Scholar
Curlee R. (1996): Cluttering: Data in search of understanding. „Journal of Fluency Disorders” 21, s. 367–371. Google Scholar
Daly D., Burnett M. (1999): Cluttering: Traditional views and new perspectives. [W:] Stuttering and related disorders of fluency. Red. R. Curlee. New York, s. 222–254. Google Scholar
Duchan J.F., Felsenfeld S. (2021): Cluttering framed: An historical overview. „Advances in Communication and Swallowing” 24(2), s. 75–85. Google Scholar
Freund H. (1934): Über die Beziehungen zwischen Stottern und Poltern. „Monatsch. Ohrenheilk.” 68, s. 1446–1457. Google Scholar
Georgieva D. (2001): Professional awareness of cluttering: A comparative study (Part two). [W:] Fluency Disorders: Theory, research, treatment and self-help. Proceedings of the Third World Congress on Fluency Disorders in Nyborgg, Denmark, International Fluency Association. Red. H.G. Bosshardt, J.S. Yaruss, H.F.M. Peters. Nijmegen, s. 630–635. Google Scholar
Georgieva D. (2010): Understanding cluttering: Eastern European traditions vs. Western European and North American traditions. [W:] Proceedings of the First International Conference on Cluttering. Red. K. Bakker, L. Raphael. Katarino, s. 230–243. Google Scholar
Góral-Półrola J., Zielińska J., Jastrzębowska G., Tarkowski Z. (2016): Cluttering: specific communication disorder. „Acta Neuropsychologica” 14(1), s. 1–15. Google Scholar
Grabias S. (2019): Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii. Lublin. Google Scholar
Greene J.S. (1916): Agitophasia associated with agitographia. „Medical Record” 90, s. 754–757. Google Scholar
Gutzmann H. (1893): Vorlesungen über die Störungen der Sprache. Berlin. Google Scholar
de Hirsch K. (1954): Gestalt psychology as applied to language disturbances. „Journal of Nervous and Mental Disease” 120, s. 257–261. Google Scholar
Howell P., Davis S. (2011): The epidemiology of cluttering with stuttering. [W:] Cluttering: A handbook of research, intervention, and education. Red. D. Ward, K. Scaler Scott. Hove–New York, s. 69–89. Google Scholar
Hunt J. (1861): Stammering and stuttering, their nature and treatment. London. Google Scholar
Jastrzębowska G. (2019): Zaburzenia neurorozwojowe. Zmiany w podejściu teoretycznym i diagnostycznym. „Logopedia” 48-1, s. 27–46. Google Scholar
Kaczmarek L. (1981): Program studiów logopedycznych. Lublin. Google Scholar
Kaźmierczak M. (2022): Perspektywa klienta w giełkocie. „Logopaedica Lodziensia” 6, s. 117–134. Google Scholar
Kostecka W. (2006): Giełkot. Studium przypadku. Lublin. Google Scholar
Lakoff G., Johnson M. (1988) Metafory w naszym życiu. Przekład T. Krzeszowski. Warszawa. Google Scholar
Liebmann A. (1900): Poltern: Paraphrasia praeceps. Berlin. Google Scholar
Logan K.J. (2022): Fluency disorders: stuttering, cluttering, and related fluency problems. Second edition. San Diego, CA. Google Scholar
Mensink-Ypma M. (1990): Cluttering and learning disabilities. Houten/Antwerpen. Google Scholar
Mooij J.J.A. (1976): A study of metaphor. On the nature of metaphorical expression, with special reference to their reference. Amsterdam–New York–Oxford. Google Scholar
Myers F. (1996): Cluttering: A matter of perspective. „Journal of Fluency Disorders” 21, s. 175–185. Google Scholar
Myers F.L. (2018): Istota mowy bezładnej a interwencja logopedyczna w giełkocie. [W:] Zaburzenia płynności mowy. Red. K. Węsierska, K. Gaweł. Gdańsk, s. 44–63. Google Scholar
Myers F., Bradley C. (1992): Clinical management of cluttering from a synergistic framework. [W:] Cluttering: A clinical perspective. Red. F. Myers, K. St Louis. Kibworth, Great Britain, s. 85–105. Google Scholar
Ogilvie M. (1942): Terminology and definitions of speech defects. New York. Google Scholar
Ołtuszewski W. (1905): Szkic nauki o mowie i jej zboczeniach (niemota, bełkotanie, mowa nosowa, jąkanie itd.) oraz higiena mowy. Z rysunkami i tablicami w tekście. Warszawa. Google Scholar
Porayski-Pomsta J. (2015): O rozwoju mowy dziecka. Dwa studia. Warszawa. Google Scholar
Preus A. (1996): Cluttering upgraded. „Journal of Fluency Disorders” 21, s. 349–357. Google Scholar
Pruszewicz A. (red.) (1992): Foniatria kliniczna. Warszawa. Google Scholar
Scaler Scott K. (2020): Cluttering symptoms in school-age children by communicative context: A preliminary investigation. „International Journal of Speech-Language Pathology” 22(2), s. 174–183. Google Scholar
Scaler Scott K., St Louis K.O. (2009): A perspective on improving evidence and practice in cluttering. „Perspectives on Fluency and Fluency Disorders” 19(2), s. 46–51. Google Scholar
Scripture E. (1923): Stuttering, lisping, and correction of the speech of the deaf. New York. Google Scholar
Sheridan T. (1762): A Course of Lectures on Elocution: Together with Two Dissertations on Language; and Some Other Tracts Relative to Those Subjects. London. Google Scholar
Spruit M. (2018): Giełkot – Jak zrozumieć osoby mówiące niewyraźnie. Podręcznik diagnostyki i terapii. Kraków. Google Scholar
St Louis K.O., Hinzman A.R. (1988): A descriptive study of speech, language, and hearing characteristics of school-aged stutterers. „Journal of Fluency Disorders” 13, s. 331–356. Google Scholar
St Louis K.O., McCaffrey E. (2005): Public awareness of cluttering and stuttering: Preliminary results [Poster presentation]. Annual National Convention of the American Speech-Language-Hearing Association. San Diego, CA. Google Scholar
St Louis K., Raphael L., Myers F., Bakker K. (2003): Cluttering updated. „ASHA Leader” 8(21), s. 4–5 i 20–23. Google Scholar
St Louis K.O., Schulte K. (2011): Defining Cluttering: The lowest common denominator. [W:] Cluttering: Research, Intervention and Education. Red. D. Ward, K. Scaler Scott. East Sussex, s. 233–253. Google Scholar
Stinchfield S. (1933): Speech Disorders. A Psychological Study of the Various Defects of Speech. London–New York. Google Scholar
Stinchfield S., Robbins S. (1931): A dictionary of terms dealing with disorders of speech. Boston. Google Scholar
Stroch Ch., Nussinson R., Mentser S., Bar-Anan Y. (2019): “Heavy of Mouth” and “Heavy of Tongue”: Weight as a Conceptual Metaphor of Disability. „Metaphor And Symbol” 34(4), s. 1–12. Google Scholar
Tarkowski Z. (1993): Giełkot. [W:] Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski. Lublin, s. 157–170. Google Scholar
Tarkowski Z. (2002): Nowe ujęcie mowy bezładnej. [W:] Człowiek wobec ograniczeń. Niepełnosprawność, komunikowanie, diagnoza i terapia. Red. Z. Tarkowski, G. Jastrzębowska. Opole, s. 187–196. Google Scholar
Tarkowski Z. (2003): Jąkanie. Giełkot. [W:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. T. 2. Red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska. Opole, s. 176–190. Google Scholar
Tarkowski Z., Góral-Półrola J., Reichel I. (2017): Mowa bezładna. [W:] Patologia mowy. Red. Z Tarkowski. Gdańsk, s. 165–194. Google Scholar
Tarkowski Z., Smul M. (1988): Giełkot. Warszawa. Google Scholar
Thelwall J. (1812): Selections for the illustration of a course of instructions on the rhythmus and utterance of the English language. London. Google Scholar
van Riper Ch. (1982): The nature of stuttering. New York. Google Scholar
van Zaalen Y., Reichel I. (2015): Cluttering. Current views on its nature, assessment and treatment, Bloomington. Google Scholar
van Zaalen Y., Reichel I.K. (2017): Prevalence of cluttering in two European countries: A pilot study. „Perspectives of the ASHA Special Interest Groups” 2, s. 42–49. Google Scholar
van Zaalen Y., Strangis D. (2022): An adolescent confronted with cluttering: the story of Johan. „Perspectives of the ASHA Special Interest Groups” 7, s. 1357–1369. Google Scholar
van Zaalen Y., Wijnen F., Dejonckere P. (2011): The assessment of cluttering: rationale, tasks and interpretation. [W:] Cluttering: A handbook of research, intervention, and education. Red. D. Ward, K. Scaler Scott. Hove–New York, s. 137–151. Google Scholar
Ward D. (2006): Stuttering and cluttering: Frameworks for under-standing and treatment. Hover, UK. Google Scholar
Ward D. (2011): Motor speech control and cluttering. [W:] Cluttering: A handbook of research, intervention, and education. Red. D. Ward, K. Scaler Scott. Hove–New York, s. 34–44. Google Scholar
Weiss D.A. (1964): Cluttering. New York. Google Scholar
Weiss D.A. (1967): Treatment of central language imbalance (cluttering). „Folia Phoniatrica” 12, s. 216–223. Google Scholar
Weiss D.A. (1968): Cluttering: Central language imbalance. „Pediatric Clinics of North America” 15, s. 705–720. Google Scholar
Węsierska K. (2016): Giełkot – zagadnienie wciąż słabo znane: głos po lekturze książki Yvonne Van Zaalen i Isabelli Reichel „Cluttering. Current Views on Its Nature, Diagnosis, and Treatment” (Bloomington, 2015, 294s.) [recenzja]. „Forum Lingwistyczne” 3, s. 151–155. Google Scholar
Węsierska K., Myszka A., Płusajska-Otto A., St Louis K.O. (2015): Osoby z giełkotem w społeczeństwie – diagnostyka, świadomość społeczna, postulaty. [W:] Zaburzenia płynności mowy – teoria i praktyka. T. 1. Red. K. Węsierska. Katowice, s. 251–264. Google Scholar
Węsierska K., St Louis K., Wesierska M., Porwoł I. (2021): Changing Polish university students’ attitudes toward cluttering. „Journal of Fluency Disorders” 67, s. 1–16. Google Scholar
Whaley B.B., Parker R.G. (2000): Expressing the experience of communicative disability: Metaphors of persons who stutter. „Communication Reports” 13(2), s. 115–125. Google Scholar
Wilhelm R. (2020): Too fast for words: How discovering that I don’t stutter but clutter changed my life. Nijmegen. Google Scholar
Woźniak T. (2008): Standard postępowania logopedycznego w przypadku giełkotu. „Logopedia” 37, s. 227–234. Google Scholar
Woźniak T. (2018): Zaburzenia płynności mowy – stan badań i praktyki logopedycznej na początku XXI wieku. „Logopedia” 47, s. 141–156. Google Scholar
Wyllie J. (1894): Disorders of speech. Edinburgh. Google Scholar
ICD-10 (2008): , dostęp: 26.02.2023. Google Scholar
ICD-11 (2022): , dostęp: 26.02.2023. Google Scholar
ICF (2009): ,dostęp: 26.02.2023. Google Scholar
Simonska M., Georgieva D. (2007): Professional awareness of cluttering: ten years later , dostęp: 27.02.2023 Google Scholar
