Uroda – o rozwoju znaczeniowym wyrazu w języku polskim
Iza Matusiak-Kempa
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieАннотация
Artykuł ukazuje rozwój semantyczny rzeczownika uroda w języku polskim. Analiza
przeprowadzana jest przede wszystkim na podstawie definicji zawartych w słownikach
historycznych języka polskiego oraz wybranych słownikach polszczyzny współczesnej.
Śledzeniu rozwoju semantycznego towarzyszy próba wskazania językowych i pozajęzykowych
czynników wpływających na przemiany znaczeniowe rzeczownika, który
ewoluował od znaczenia ‘plony, płody rolne’ w kierunku orzekania o cechach ludzkiej
powierzchowności stanowiących o jej pięknie. W pierwszej części tekstu wykazuje się,
że na drogę rozwoju znaczeniowego rzeczownika uroda miał wpływ jego etymologiczny
związek z czasownikiem urodzić, a także rodowód aksjologiczny, tj. pochodzenie z pola
pojęciowego wartości witalnych. W drugiej części artykułu śledzi się definicje i konteksty,
w których występuje rzeczownik uroda, od poświadczeń w tekstach XVI-wiecznych po
definicje i konteksty zanotowane w dobie nowopolskiej. Analiza definicji słownikowych
pozwala sądzić, że znaczenie rzeczownika wciąż się zawęża, czego dowodzą te współczesne
jego użycia, które odnoszą się do walorów twarzy.
Ключевые слова:
semantyka historyczna, rozwój znaczeniowy wyrazów, historia języka polskiegoБиблиографические ссылки
Anusiewicz J. (1994): Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki. Wrocław. Google Scholar
Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Austin J.L. (1993): Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne. Przełożył, wstępem i przypisami opatrzył oraz skorowidz sporządził B. Chwedończuk. Warszawa. Google Scholar
Brzozowska M. (2009): Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne. Lublin Google Scholar
Buttler D. (1978): Zmiany znaczeniowe wyrazów polskich. Warszawa. Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K. (2003): Nowy słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Dunbar R. (1996): Kłopoty z nauką. Przeł. P. Amsterdamski. Gdańsk–Warszawa. Google Scholar
Gorzelana J. (2018): Zmiany znaczeniowe leksemu parafianin, parafianka w epoce oświecenia na przykładzie czasopisma „Monitor”. [W:] Prace aksjologiczne. Język – literatura – kultura. T. 1. Red. J. Gorzelana, M. Kaczor, A. Seul. Zielona Góra, s. 45–55. Google Scholar
Jakubowicz M. (2010): Drogi słów na przestrzeni wieków. Zarys słownika motywacji semantycznych na materiale przymiotników słowiańskich odziedziczonych z prasłowiańszczyzny. „Prace Slawistyczne” 131. Warszawa. Google Scholar
Jawór A. (2009): Zmiany znaczeniowe związków frazeologicznych. „LingVaria” nr 1(7), s. 91–99. Google Scholar
Kleszczowa K. 1989: Verba dicendi w historii języka polskiego. Zmiany znaczeń. Katowice. Google Scholar
Kleszczowa K. (2012a): Dobrodziejstwo chaosu znaków językowych. [W:] tejże: Tajemnice dynamiki języka. Katowice, s. 91–98. Google Scholar
Kleszczowa K. (2012b): Stabilne w żywiole przemian. Ze studiów nad historią polskich przymiotników. [W:] tejże: Tajemnice dynamiki języka. Katowice, s. 231–238. Google Scholar
Kleszczowa K. (2012c): Językowy kształt czasu. Ze studiów nad semantyką historyczną. [W:] tejże: Tajemnice dynamiki języka. Katowice, s. 271–279. Google Scholar
Krzeszowski T.P. (1994): Parametr aksjologiczny w przedpojęciowych schematach wyobrażeniowych. „Etnolingwistyka” 6, s. 29–51. Google Scholar
Kurkowska H. (1949): O zmianach znaczeń wyrazów. „Poradnik Językowy” z. 3, s. 10–15. Google Scholar
Linde S.B. (1859): Słownik języka polskiego. T. VI. Lwów. Google Scholar
Migdał J., Piotrowska-Wojaczyk A. (2015): Zmiany obyczajów motorem zmian językowych (nazwy zwyczajów). „Slavia Occidentalis” 72/1, s. 153–158.
Crossref
Google Scholar
Mitrenga B. (2014): Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne. Katowice. Google Scholar
Pastuch M., Mitrenga B. (2021): Kształtowanie się parametrycznego znaczenia przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny. „Język Polski” 101(4), s. 32–44.
Crossref
Google Scholar
Pawłowski B. (red.) (2009): Biologia atrakcyjności człowieka. Warszawa.
Crossref
Google Scholar
Reczek S. (1986): Podręczny słownik dawnej polszczyzny. Kraków–Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Skorupka S. (1987): Słownik frazeologiczny języka polskiego. T. II. Warszawa. Google Scholar
Vasmer M.: Etimologičeskij slovar’ russkogo âzyka. Online: , dostęp: czerwiec 2021. Google Scholar
Wydra W., Rzepka W.R. (2004): Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wyd. III. Wrocław. Google Scholar
Zwiegincew W. (1962): Semazjologia. Tłum. J. Fleszner. Warszawa. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
