Wyznaczniki oralności w dedykacjach poradników medycznych z drugiej połowy XVIII wieku
Abstract
Celem niniejszego artykułu jest wskazanie wyznaczników oralności wtórnej i dodatkowo śladów mówioności w listach dedykacyjnych zamieszczonych w trzech XVIII-wiecznych poradnikach medycznych. Dedykacja pierwotnie należała do mówionej odmiany języka, z kolei w dobie średniopolskiej wzorcem gatunkowym nawiązywała w strukturze do przemowy. Aby opisać wyżej wspomniane wyznaczniki, biorę pod uwagę znaki interpunkcyjne, które dawniej stosowano według zasady intonacyjno-deklamacyjnej. W informacjach zawartych w pierwszych polskich gramatykach zalecano, aby w ten sposób wskazywać na zmianę intonacji bądź długość pauzy pomiędzy członami tekstu. Autorzy badanych utworów za pomocą znaków przestankowych sygnalizowali potencjalny sposób odczytania tekstu, ale również wprowadzali środki retoryczne często wykorzystywane w oratorstwie. Wydaje się, że problematyczna była różnica czasowa w zawieszeniu głosu, którą determinowały dwukropek oraz średnik, stąd też znaki te były stosowane w tych samych funkcjach lub rezygnowano z jednego z nich. W gatunku dedykacji z XVIII w. można odnaleźć sygnały oralności oraz mówioności, które wyrażają się w użytych środkach retorycznych czy w funkcji ekspresywnej utworów. Wnioski płynące z tego artykułu stanowią również podstawę do dalszych badań nad interpunkcją w dawnych utworach.
Schlagworte:
oralność, mówioność, interpunkcja, dedykacja, druga połowa XVIII w.Literaturhinweise
Angełowa I. (1985): Charakterystyka interpunkcji polskiej w świetle normy i praktyki. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. Google Scholar
Bajerowa I. (1991): Zagadnienie wewnętrznej periodyzacji doby nowopolskiej. „Roczniki Humanistyczne. Annales de Lettres et Sciences Humaines of Arts”. T. 29–40, z. 6, s. 25–34. Google Scholar
Bentkowski F. (1830): O znakach przecinkowych w piśmie czyli znakach pisarskich. Warszawa, https://tiny.pl/c3bpf, dostęp: 20.08.2024. Google Scholar
Bugajski M. (2006): Język w komunikowaniu. Warszawa. Google Scholar
Data K. (2015): Oralność tekstów Jana Kochanowskiego. „Quaestiones Oralitatis” I/2, s. 85–99.
Crossref
Google Scholar
Deskur A. (2021): Oralność czy mówioność? O śladach mowy w tekstach staropolskich. „LingVaria”. T. 16, nr 1(31), s. 73–83.
Crossref
Google Scholar
Godyń J. (2009): Studia historycznojęzykowe, edytorskie, kulturalnojęzykowe. Kraków. Google Scholar
Gonera M. (2019): Topika afektowej skromności w wybranych wystąpieniach sejmowych Adama Kazimierza Czartoryskiego. „Collectanea Philologica” nr 22, s. 117–134.
Crossref
Google Scholar
Gorzkowski A. (2003): List dedykacyjny Filipa Kalimacha-Buonaccorsiego. [W:] Retoryka a tekst literacki. Red. M. Hanczakowski, J. Niedźwiedź. T. 1. Kraków, s. 10–22. Google Scholar
Górski K. (1978): Tekstologia i edytorstwo dzieł literackich. Warszawa. Google Scholar
Havelock E. (2006): Muza uczy się pisać. Rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu. Przekład P. Majewski. Warszawa. Google Scholar
Jakubowicz M. (1823): Gramatyka języka polskiego. T. 1. Wilno, https://tiny.pl/c3bp5 , dostęp: 20.08.2024. Google Scholar
Janowska A., Pastuchowa M. (1995): Niebezpieczna kompetencja. „Poradnik Językowy” z. 8, s. 11–20. Google Scholar
Juda M. (2020): Twórcy i użytkownicy książki w listach dedykacyjnych lubelskiej Drukarni Jezuickiej. „Res Historica” nr 50, s. 127–140.
Crossref
Google Scholar
Kopczyński O. (1808): Grammatyka dla szkół narodowych na klassę II. Warszawa, https://tiny.pl/c3bpp, dostęp: 20.08.2024. Google Scholar
Kopczyński O. (1817): Grammatyka języka polskiego. Warszawa, https://tiny.pl/c3bpn, dostęp: 20.08.2024. Google Scholar
Krauz M. (2007): Kształt stylistyczny i wyznaczniki gatunkowe dedykacji rękopiśmiennej. [W:] Gatunki mowy i ich ewolucja. T. 3: Gatunek a odmiany funkcjonalne. Red. D. Ostaszewska, Katowice, s. 93–101. Google Scholar
Łukarska B. (2009): Analiza retoryczno-stylistyczna wybranych mów i kazań pogrzebowych okresu baroku. „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie” nr 11, s. 121–137. Google Scholar
Mazurkowa B. (1993): Literacka rama wydawnicza dzieł Franciszka Dionizego Kniaźnina (na tle porównawczym). Katowice. Google Scholar
Ocieczek R. (1979): „Śpiewałbym głośniej, gdybyś nie był bratem”: o rodzinnych listach dedykacyjnych w wieku XVII. „Pamiętnik Literacki” nr 70/1, s. 129–150. Google Scholar
Ocieczek R. (1982): Sławorodne wizerunki. O wierszowanych listach dedykacyjnych z XVII wieku. Katowice. Google Scholar
Ocieczek R. (2006): O staropolskich tekstach dedykacyjnych. Uwagi wstępne. [W:] Dedykacje w książce dawnej i współczesnej. Red. R. Ocieczek, A. Sitkowa. Katowice, s. 7–10. Google Scholar
Ocieczek R., Sitkowa A. (red.) (2006): Dedykacje w książce dawnej i współczesnej. Katowice. Google Scholar
Pałucka-Czerniak I. (2014): Na tropie społecznej przynależności adresatów kazań Józefa Męcińskiego (XIX w.) – analiza wyborów językowostylistycznych. „Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze” nr 2013, s. 193–206.
Crossref
Google Scholar
Tutak K. (2013): O dedykacjach w drukach polskich XVI i XVII w. (grafia i interpunkcja). Kraków. Google Scholar
Tutak K. (2014): Dedykacja i jej językowe ekwiwalenty w drukach polskich XVI i XVII wieku. „Poradnik Językowy” z. 7, s. 41–53. Google Scholar
Tutak K. (2015): Residuum oralne w średniopolskich utworach dedykacyjnych. „Slavia Occidentalis” nr 72/1, s. 219–225.
Crossref
Google Scholar
Winiszewska H. (2019): Twórczość dedykowana w kontekście XVIII-wiecznego życia muzycznego. „Polski Rocznik Muzykologiczny” nr 17, s. 57–74. Google Scholar
Zdunkiewicz-Jedynak D. (2008): Wykłady ze stylistyki. Warszawa. Google Scholar
