https://doi.org/10.31648/pl.6991
The aim of this paper is to investigate the ways of presenting the problem of the 1920 plebiscite’s defeat in the Polish reports by Melchior Wańkowicz and Leon Sobociński. It attempts to show the indicators of change in the interpretation of this event during the decade filled with the censorship of World War II in the reportages of these authors. It describes how the Polish narratives tried to neutralize the situation of defeat and what lessons were learned from it. This paper asks questions about the dramaturgical potential of this experience of defeat and the mechanisms of both remembering it and erasing it from memory
Download files
Citation rules
References
Affelt Waldemar J. (2019), Miejsce pamięci w zasobie kulturowego dziedzictwa techniki, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego”, nr 5: 11–31.
Crossref
Google Scholar
Assmann Jan (2008), Pamięć kulturowa: pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w czasach starożytnych, przeł. Anna Kryczyńska-Pham, red. Robert Traba, Warszawa.
Google Scholar
Assmann Aleida (2013), Między historią a pamięcią. Antologia, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Warszawa.
Crossref
Google Scholar
Barthes Roland (1996), Światło obrazu: uwagi o fotografii, przeł. Jacek Trznadel, Warszawa.
Google Scholar
Bednarek Stefan (2012), Mnemotoposy. Słowo wstępne, „Przegląd Kulturoznawczy”, nr 1: 5–11.
Google Scholar
Bielski Włodzimierz (1933), Oto Prusy. Karty z księgi niedoli ludności polskiej w Prusach Wschodnich, Warszawa.
Google Scholar
Bogunia-Borowska Małgorzata (2020), Wstęp. Katastrofy, kataklizmy, klęski. Narracje, obrazy i reprezentacje dramatycznych zdarzeń w kulturze, „Kultura Współczesna”, nr 9: 10–15.
Google Scholar
Browarny Wojciech (2012), Wrocław-niby-Warszawa, w: Narracje migracyjne w literaturze polskiej XX i XXI wieku, red. Hanna Gosk, Kraków.
Google Scholar
Chłosta Jan (1974), Procesy „Gazety Olsztyńskiej”, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3.
Google Scholar
Chłosta-Zielonka Joanna (2019), Affects in Autobiographical Accounts and Poetic Statements about the Plebiscite in Warmia, Mazury and Powiśle in 1920, „Prace Literaturoznawcze”, nr 7: 141–162.
Crossref
Google Scholar
Chłosta-Zielonka Joanna (2020), rec. Beata Szady, Wieczny początek. Warmia i Mazury, „Prace Literaturoznawcze”, nr 8: 304–310.
Google Scholar
Czapiewski Edward (1994), „Dziennik Poznański” wobec kwestii Warmii i Mazur w okresie plebiscytu, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 2/3: 281–294.
Google Scholar
Ćwiek-Rogalska Karolina (2019), Jak badać pomniki ku czci poległych i zaginionych w I wojnie światowej na „Ziemiach Odzyskanych?, w: Cmentarze i pomniki I wojny światowej po stuleciu: stan badań i ochrony, red. Małgorzata Karczewska, Białystok: 161–175.
Google Scholar
Daniluk Joanna (2020), Rola kobiet w akcji plebiscytowej na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku, „Prace Literaturoznawcze”, nr 8: 71–84.
Crossref
Google Scholar
Dmitrów Edmund (1987), Niemcy i okupacja hitlerowska w oczach Polaków. Poglądy i opinie z lat 1945–1948, Warszawa.
Google Scholar
Domańska Ewa (2006), Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w owej humanistyce, Poznań.
Google Scholar
Fortyfikacje jako atrakcje turystyczne (2003), red. Grzegorz Białuński, Giżycko.
Google Scholar
Giertych Jędrzej (1934), Za północnym kordonem, Warszawa.
Google Scholar
Glensk Urszula (2014), Historia słabych. Reportaż i życie w Dwudziestoleciu (1918–1939), Kraków.
Google Scholar
Halbwachs Maurice (2008), Społeczne ramy pamięci, przeł. Marcin Król, Warszawa.
Google Scholar
Heska-Kwaśniewicz Krystyna (2017), Wańkowicz Sienkiewiczem podszyty, „Guliwer”, nr 1: 5–9.
Google Scholar
Jackiewicz-Garniec Małgorzata; Garniec Mirosław (2001), Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich: dobra utracone czy ocalone?, Olsztyn.
Google Scholar
Jakutowicz Joanna (2018), Pomniki pierwszowojenne w Prusach Wschodnich jako miejsce pamięci czy upamiętnienia, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego”, nr 5: 63–74.
Crossref
Google Scholar
Kaliszewski Andrzej, Żyrek-Horodyska Edyta (2018), Kilka uwag o metodach analizy tekstów dziennikarskich ze szczególnym uwzględnieniem reportażu, w: Metody badań medioznawczych i ich zastosowanie, red. Agnieszka Szymańska, Małgorzata Lisowska-
Google Scholar
Magdziarz, Agnieszka Hess, Kraków: 113–141.
Google Scholar
Kałążny Jerzy (2007), Kategoria pamięci zbiorowej w badaniach literaturoznawczych, „Kultura Współczesna” nr 3: 85–103.
Google Scholar
Kąkolewski Igor (2013), Ewolucja mapy pamięci miasta (od połowy XIV do połowy XX wieku) i próba jej (od)czytania – esej wprowadzający, w: Olsztyn jako region pamięci w latach 1945–1989, red. Krzysztof Narojczyk, Olsztyn.
Google Scholar
Kąkolewski Igor (2017), Krzyżacy. Przeklęci bohaterowie, w: Wyobrażenia przeszłości. Polsko-niemieckie miejsca pamięci, red. Robert Traba, Hans Henning Hahn, Kornelia Kończal, Warszawa: 73–96.
Google Scholar
Kąkolewski Krzysztof (1973), Wańkowicz krzepi. Z Melchiorem Wańkowiczem rozmawia Krzysztof Kąkolewski, Warszawa.
Google Scholar
Kempa Robert (2010), Mazurskie reminiscencje rocznicowe. Powiat giżycki w 90. rocznicę plebiscytu, „Białostockie Teki Historyczne”, nr 8: 123–136.
Crossref
Google Scholar
Knyżewski Jakub, Żytyniec Rafał (2020), Ełk 1920. Plebiscyt na Mazurach, Ełk.
Google Scholar
Kohutek Ludwik (1946), Mazury po prostu, „Odra”, nr 17–18.
Google Scholar
Kossert Andreas (2017), Prusy Wschodnie: historia i mit, tł. Barbara Ostrowska, Warszawa.
Google Scholar
Kucharski Jan (Wszebor) (1938), Głos ziemi, Warszawa.
Google Scholar
Kulak Teresa (1991), Obecność Warmii i Mazur w endeckiej prasie dla ludu przed I wojną światową jako element kształtowania świadomości narodowej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 1/2: 37–49.
Google Scholar
Kurzyna Mieczysław (1977), O Melchiorze Wańkowiczu – nie wszystko, Warszawa.
Google Scholar
Lietz Zygmunt (1958), Plebiscyt na Powiślu, Warmii i Mazurach w 1920 roku, Warszawa.
Google Scholar
Limanowski Bolesław (1925), Mazowsze Pruskie, Kraków.
Google Scholar
Linek Bernard (2000), Mit Ziem Odzyskanych w powojennej Polsce na przykładzie Górnego Śląska (wybrane aspekty), w: Nacjonalizm a tożsamość narodowa w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, red. Bernard Linek, Kai Struve, Opole–Marburg: 229–256.
Google Scholar
Łubieńska Anna (1932), Moje wspomnienia z plebiscytu na Warmii, Warszawa.
Google Scholar
Macdonald Sharon (2009), Difficult heritage. Negotiating the Nazi past in Nuremberg and beyond, London–New York.
Google Scholar
Małłek Janusz (2020), Zanik ludu mazurskiego, Dąbrówno.
Google Scholar
Masłowska Ewa (2014), Profile winy i kary w ludowym kodeksie moralnym, w: Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 2, red. Jerzy Bartmiński,
Google Scholar
Iwona Bielińska-Gardziel, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Lublin: 169–184.
Google Scholar
Mazur Zbigniew (1997), Albumy o Ziemiach Zachodnich i Północnych, w: Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Zbigniew Mazur, Poznań.
Google Scholar
Mazur Zbigniew (2006), O legitymizowaniu przynależności Ziem Zachodnich i Północnych do Polski, w: Ziemie Odzyskane/Ziemie Zachodnie i Północne 1945–2005, red Andrzej Sakson, Poznań 2006: 27–44.
Google Scholar
Mierzwa Waldemar (2020), Zrozumieć Mazury. Rzecz w 50 odsłonach, Dąbrówno.
Google Scholar
Minta-Tworzowska Danuta (2015), O „użyteczności” rozważań nad miejscami i krajobrazami pamięci w archeologii, w: Miejsca pamięci. Pradzieje, średniowiecze i współczesność, red. Bogusław Gediga, Anna Grossman, Wojciech Piotrowski, Biskupin–Wrocław: 13–30.
Google Scholar
Nowacka Beata (2011), „Otworzyć wszystkie, nawet zardzewiałe klapy chłonne”: reporterskie „sensorium” Melchiora Wańkowicza, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 2: 99–115.
Crossref
Google Scholar
Nowakowska Ewa (1987), A dąb rośnie, „Polityka”, nr 35.
Google Scholar
Ogrodziński Władysław (1976), Wańkowiczowskie odkrycie Mazur, „Słowo na Warmii i Mazurach”, nr 31.
Google Scholar
Oracki Tadeusz (1959), Melchior Wańkowicz, Na tropach Smętka, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3: 187–189.
Google Scholar
Oracki Tadeusz (1983), Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Warszawa.
Google Scholar
Oracki Tadeusz (1991), Smętek na tropach Ziółkowskiej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3: 187–189.
Google Scholar
Oracki Tadeusz (2000), Leon Sobociński, „Polski Słownik Biograficzny”, t. XXXIX.
Google Scholar
Orłowicz Mieczysław (1923), Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Warszawa.
Google Scholar
Orłowski Hubert (1998), Polnische Wirtschaft. Nowoczesny niemiecki dyskurs o Polsce, tł. Izabela Sellmer i Sven Sellmer, Olsztyn.
Google Scholar
Ożóg Kazimierz (2007), Rzeczpospolita Pomnikowa w poszukiwaniu utraconej tożsamości, w: Wokół tożsamości: teorie, wymiary, ekspresje, red. Irena Borowik, Katarzyna Leszczyńska, Kraków: 179–189.
Google Scholar
Pamięć zbiorowa i kulturowa. Perspektywa niemiecka (2009), red. Magdalena Saryusz-Wolska, Kraków.
Google Scholar
Plebiscyty jako metoda rozwiązywania konfliktów międzynarodowych. W 90. rocznicę plebiscytów na Warmii, Mazurach i Powiślu (2010), red. Stanisław Achremczyk, Olsztyn.
Google Scholar
Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku. Wybór źródeł (1986), oprac. Piotr Stawecki, Wojciech Wrzesiński, Olsztyn.
Google Scholar
Płoski Adam (2007), Dziedzictwo przemysłowe regionu Warmii i Mazur drugiej połowy XIX w oraz przełomu XIX i XX wieku, w: Pogranicza. Przestrzeń kulturowa, red. Stanisław Achremczyk, Olsztyn: 77–88.
Google Scholar
Polska opinia publiczna wobec Prus Wschodnich w XIX i XX wieku (1997), red. Norbert Kasparek, Andrzej Staniszewski, Olsztyn.
Google Scholar
Rajewski Adam (2013), Rozważania na temat Assmannowskiej teorii pamięci, „Rocznik Antropologii Historii”, z. 1: 187–202.
Google Scholar
Rewski Zbigniew (1949), O odprusaczenie architektury ziem zachodnich, „Odra”, nr 7.
Google Scholar
Rybicka Elżbieta (2008), Miejsce, pamięć, literatura: w perspektywie geopoetyki, „Teksty Drugie”, nr 1/2: 19–32.
Google Scholar
Sakson Andrzej (2017), Dziedzictwo Prus Wschodnich: socjologiczne i historyczne studia o regionie, Dabrówno.
Google Scholar
Samp Jerzy (1984), Smętek: studium kreacji literackich, Gdańsk.
Google Scholar
Sierocki Radosław, Rafał Kleśta-Nawrocki, Jarosław Kowalewski (2014), Praktykowanie pamięci. Olsztynianie – rekonesans antropologiczny, Olsztyn. Sobociński Leon (1937–1938), Krwią i łzami. Zarys dziejów plebiscytu na Warmii, Mazurach
Google Scholar
i Ziemi Malborskiej, „Gazeta Gdańska” (60 odcinków).
Google Scholar
Sobociński Leon (1946), Ziemia mazurska za drutami, „Polska Zachodnia”, nr 20–36 (17 odcinków cyklu).
Google Scholar
Sobociński Leon (1947), Na gruzach Smętka, Warszawa.
Google Scholar
Sobociński Leon (1948), Prasa polska na Mazurach. Od „Poczty Królewieckiej” do „Gazety Olsztyńskiej”, „Prasa Polska”, nr 8–18 (11 odcinków cyklu).
Google Scholar
Sobociński Leon (1960), W epoce Hitlera, oprac. Wojciech Wrzesiński, „Warmia i Mazury”, nr 2: 12–16, nr 3: 11–13.
Google Scholar
Srokowski Stanisław (1929), Prusy Wschodnie: kraj i ludzie, Warszawa.
Google Scholar
Staniszewski Andrzej (1984), Na tropach Smętka, „Fakty”, nr 36.
Google Scholar
Staniszewski Andrzej (1989), Ojców mowy, ojców wiary: historia i współczesność na łamach „Gazety Olsztyńskiej” 1886–1939, Warszawa.
Google Scholar
Staniszewski Łukasz (2019), Ślady na śniegu. Słuchowisko, Polskie Radio Olsztyn.
Google Scholar
Strzyżewska Małgorzata (1991), Prasa polska Warmii i Mazur 1718–1939, Olsztyn.
Google Scholar
Szady Beata (2020), Wieczny początek. Warmia i Mazury, Wołowiec.
Google Scholar
Szarota Tomasz (1996), Polacy i Niemcy: wzajemne postrzeganie i stereotypy, Warszawa.
Google Scholar
Szczęsna Ewa (2010), Komparatystyka dzisiaj: propozycje, zagadnienia teoretyczne, rekonesanse. Wprowadzenie, w: Komparatystyka dzisiaj. Problemy teoretyczne, t. 1, red.
Google Scholar
Ewa Szczęsna, Edward Kasperski, Kraków: 5–11.
Google Scholar
Szpociński Andrzej (2003), Miejsca pamięci, „Borussia”, nr 29: 17–23.
Google Scholar
Tobaszewska Justyna (2013), Od literatury jako medium pamięci do poetyki pamięci, „Pamiętnik Literacki”, z. 4: 53–72.
Google Scholar
Traba Robert (2005), Wschodniopruskość. Tożsamość regionalna i narodowa w kulturze politycznej Niemiec, Poznań.
Google Scholar
Traba Robert (2010), Wstęp, w: Melchior Wańkowicz, W kościołach Meksyku. Opierzona rewolucja. Na tropach Smętka, Kraków.
Google Scholar
Traba Robert (2020), Po co pamiętać o klęskach? Plebiscyt 1920 roku i historia pewnego złudzenia, „Mówią Wieki” nr 7: 6–10.
Google Scholar
Wakar Andrzej, Wrzesiński Wojciech (1986), „Gazeta Olsztyńska” w latach 1886–1939, Olsztyn 1986.
Google Scholar
Wańkowicz Melchior (1980), Na tropach Smętka, Kraków.
Google Scholar
Wańkowicz Melchior (2010), Karafka La Fontaine’a, t. 1, Warszawa.
Google Scholar
Wisłocki Adam (1983), Gwałty niemieckie na Mazurach i Warmii, w: 7599 dni Drugiej Rzeczypospolitej, wybór i oprac. Kazimierz Koźniewski, Ewa Sabelanka, Warszawa: 27–31.
Google Scholar
Wolny-Zmorzyński Kazimierz (1999), Wokół twórczości Melchiora Wańkowicza: w stronę dziennikarstwa, socjologii, polityki oraz krytyki literackiej, Kraków.
Google Scholar
Wolny-Zmorzyński Kazimierz, Kaliszewski Andrzej, Furman Wojciech (2009), Gatunki dziennikarskie: teoria, praktyka, język, Warszawa.
Google Scholar
Wóycicki Kazimierz (2014), Przemiany opowieści elementarnej. Tezy do dyskusji, w: Historia Polski od nowa. Nowe narracje historii i muzealne reprezentacje przeszłości, red. Robert Kostro, Kazimierz Wóycicki, Warszawa: 216–239.
Google Scholar
Wrzesiński Wojciech (1974), Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku, Olsztyn.
Google Scholar
Wrzesiński Wojciech (2010), Polska – Prusy Wschodnie: plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz na Powiślu w 1920 roku, Olsztyn.
Google Scholar
Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych (2000), red. Zbigniew Mazur, Poznań.
Google Scholar
Ziemie Odzyskane1945–2005. Ziemie Zachodnie i Północne, 60 lat w granicach państwa polskiego (2006), red. Andrzej Sakson, Poznań.
Google Scholar
Zimnoch Mateusz (2012), Fikcja jako prawda. Referencyjność reportażu ponowoczesnego, „Naukowy Przegląd Dziennikarski”, nr 1: 44–66.
Google Scholar
Ziółkowska-Boehm Aleksandra (2009), Na tropach Wańkowicza po latach, Warszawa.
Google Scholar
Żeromski Stefan (1920), Iława – Kwidzyn – Malborg, w: tenże, Inter arma, Warszawa.
Google Scholar
Netografia
Google Scholar
Bohaterowie plebiscytu (Instytut Północny w Olsztynie), http://ip.olsztyn.pl/wystawa-online [dostęp: 1.01.2021].
Google Scholar
Die Volksabstimmung in Ost- und Westpreußen am 11. Juli 1920 / Plebiscyt w Prusach Wschodnich i Zachodnich 11 lipca 1920 roku (Kulturzentrum Ostpreussen w Ellingen) [dostęp: 12.01.2021].
Google Scholar
Ełk 1920. Plebiscyt na Mazurach, https://muzeum.elk.pl/wystawy/3wystawy-wirtualne/elk-1920-plebiscyt-na-mazurach-2/2307 [dostęp: 12.01.2021].
Google Scholar
Kałążny Jerzy (2015), Wielkie bitwy w niemieckiej i polskiej pamięci zbiorowej (Las Teutoburski i Grunwald) w: Interakcje. Leksykon komunikowania polsko-niemieckiego, http://www.polska-niemcy-interakcje.pl/articles/show/8 [dostęp: 20.11.2020].
Google Scholar
Kamienie milowe pamięci – w stulecie plebiscytu 1920 roku (2020), https://www.youtube.com/watch?v=253vW6_ehdY – film [dostęp: 2.11.2020].
Google Scholar
Kuźniewski Bogumił (2020), Tannenberg – Denkmal. Wielkość i upadek, w: Wersal, plebiscyt i co dalej na Warmii i Mazurach, oprac. Anna Kruszewska, https://m.wmwm.pl/2020/06/orig/katalog-muzeum-2020-strony-internet-6737.pdf [dostęp: 12.01.2021].
Google Scholar
Mierzwiński Sebastian (2020), Łańcuch zawiłej przeszłości, w: Wersal, plebiscyt i co dalej na Warmii i Mazurach, oprac. Anna Kruszewska, https://m.wmwm.pl/2020/06/orig/katalog-muzeum-2020-strony-internet-6737.pdf [dostęp: 12.01.2021].
Google Scholar
Oblicza plebiscytu: pomniki plebiscytowe (2013), film, https://obliczaplebiscytu.powiatszczycienski.pl/15381,Pomniki-plebiscytowe.html [dostęp: 12.04.2021].
Google Scholar
Plebiscyt 1920 (Wojewódzka Biblioteka Publiczna), https://www.wbp.olsztyn.pl/plebiscyty-1920-o-projekcie [dostęp: 5.01.2021].
Google Scholar
Plebiscyt 1920. Walka o polskość Warmii, Mazur i Powiśla pdf (Instytut Pamięci Narodowej), https://ipn.gov.pl/pl/edukacja-1/wystawy/103095,Wystawa-Plebiscyt-1920-roku-Walka-o-Polskosc-Warmii-Mazur-i-Powisla.html [dostęp: 12.01.2021].
Google Scholar
Surynt Izabela (2015), Krzyżak, w: Interakcje. Leksykon komunikowania polsko-niemieckiego, http://www.polska-niemcy-interakcje.pl/articles/show/58 [dostęp: 1.02.2020].
Google Scholar
Wersal, plebiscyt i co dalej na Warmii i Mazurach? (2020), oprac. Anna Kruszewska, https://m.wmwm.pl/2020/06/orig/katalog-muzeum-2020-strony-internet-6737.pdf [dostęp: 12.01.2021].
Google Scholar
Język Polski
English
Deutsch
