„Fundus animae” – Herderowska koncepcja nieświadomego podłoża ludzkiej podmiotowości
Rafał Andrzej Michalski
Instytut Filozofii, Uniwesytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Fosa Staromiejska 1a, 87-100 ToruńAbstrakt
Artykuł poświęcony jest omówieniu koncepcji podłoża duszy (fundus animae), która stanowi ważny element Herderowskiego projektu antropologii filozoficznej, a zarazem niezbędny punkt wyjścia do właściwego zrozumienia większości jego rozważań w zakresie teorii poznania, estetyki i filozofii języka. Nieświadome podłoże duszy jest źródłem jedności psychofizycznej człowieka. Ukryte w „otchłani duszy” synestetyczne, nasycone afektami wyobrażenia konstytuują fundament procesów poznawczych i stanowią semantyczny rdzeń późniejszych pojęć. W pierwszej części artykułu zostanie omówiona kategoria siły witalnej, która stanowi główne metafizyczne założenie teorii Herdera. Druga część zawiera rekonstrukcję wczesnej koncepcji fundus animae, natomiast w trzeciej części analizie poddano jej zrewidowaną wersję, w której filozof odwołuje się do pojęcia zmysłowej rozwagi (Besonnenheit) oraz do ustaleń XVIII-wiecznej fizjologii.
Słowa kluczowe:
Fundus animae, Johann Gottfried Herder, nieświadomość, antropologia filozoficzna, poznanie zmysłowe, wyobraźniaBibliografia
Lista skrótów rozpraw Herdera: Google Scholar
BB: Begründung einer Ästhetik in der Auseinendersetzung mit Alexander Gottlieb Baumgarten, w: Herder, J. G., 1985, s. 651-694. Google Scholar
EE : Erkennen und Empfinden der menschlichen Seele w: Herder, J. G., 1994, s. 187-243. Google Scholar
FB: Über Bild, Dichtung und Fabel, w: Herder, J. G., 1994, s. 633-677. Google Scholar
GO: Gott, w: Herder, J. G., 1994, 679-794. Google Scholar
MK: Eine Metakritik zur Kritik der reinen Vernunft. In Herder, J., G., 1998, s. 303- 640. Google Scholar
PB: Wie die Philosophie zum Besten des Volks allgemeiner und nützlicher werden kann, w: Herder, J. G., 1985, s. 101-134. Google Scholar
PG: Plato sagte, w: Heinz, M., 1994, s. 175-182. Google Scholar
SG: Zum Sinn des Gehühls, w: Herder, J. G., 1994, 235-242. Google Scholar
VK: Viertes Kritisches Wäldchen, w: Herder, J. G., 1994, s. 247-442. Google Scholar
VS: Versuch über Sein, w: Herder, J. G., 1985, s. 9-20. Google Scholar
Bibliografia Google Scholar
Baumgarten, Aleksander Gottlieb, 2012, Metafizyka, tłum. J. Surzyn, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty. Google Scholar
Breidbach, Olaf, 2015, Kraft, w: H. Thoma (ed.), Handbuch Europäische Aufklärung. Begriffe, Konzepte, Wirkung, s. 307–309, J. B. Metzler Verlag, Stuttgart, Weimar. Google Scholar
Clark, Robert T.,1942, Herder’s Conception of ‘Kraft’, Publications of the Modern Language Association of America 57.3, s. 737–752. Google Scholar
Forster, Michael, 2018, Herder’s Philosophy, Oxford University Press, Oxford. Google Scholar
Freud, Zygmunt, 2009 a, Nieświadomość, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa, s. 89-129. Google Scholar
Freud, Zygmunt, 2009 b, „Ja” i „To”, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa, s. 216-262. Google Scholar
Heinz, Marion, 1994, Sensualistischer Idealismus, Felix Meiner Verlag, Hamburg. Google Scholar
Herder, Johann Gottfried, 1962, Myśli o filozofii dziejów, tłum. Józef Gałecki, t. 1 i 2, PWN, Warszawa. Google Scholar
Herder, Johann Gottfried, 1985, Werke, Bd. 1. Frühe Schriften 1764-1772, U. Gaier (ed.), Deutscher Klassiker Verlag, Frankfurt am Main. Google Scholar
Herder, Johann Gottfried, 1987, Rozprawa o pochodzeniu języka, w: idem, Wybór pism, tłum. Barbara Płaczkowska, s. 59–175, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław. Google Scholar
Herder, Johann Gottfried, 1994, Werke, Bd. 4, Schriften zu Philosophie, Literatur, Kunst und Altertum 1774-1787, M. Bollacher i inni (red.), Deutscher Klassiker Verlag, Frankfurt am Main. Google Scholar
Herder, Johann Gottfried, 1998, Werke, Bd. 8, Schriften zu Literatur und Philosophie 1792-1800, H. D. Irmscher (ed.), Deutscher Klassiker Verlag, Frankfurt am Main. Google Scholar
Kant, Immanuel, 2005, Antropologia w ujęciu pragmatycznym, tłum. E. Drzazgowska, P. Sosnowska, IFiS PAN, Warszawa. Google Scholar
Largier, Niklaus, 2010, The Plasticity of the Soul: Mystical Darkness, Touch, and Aesthetic Experience, MLN, vol. 125, No. 3, 536-551. Google Scholar
Instytut Filozofii, Uniwesytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Fosa Staromiejska 1a, 87-100 Toruń
