Dwa przyczynki do historii diecezji kijowskiej w XV w.

Tadeusz T. Trajdos

doi:10.31648/ep.4831

Opublikowane: 2019-12-151

Nr XX/1 (2019)

Dwa przyczynki do historii diecezji kijowskiej w XV w.

Tadeusz T. Trajdos

Echa Przeszłości

Dział: ARTYKUŁY I ROZPRAWY

https://doi.org/10.31648/ep.4831

Abstrakt

W pierwszej części pracy na podstawie analizy niedostrzeżonych dotąd źródeł autor odtwarza wiarygodny okres jurysdykcji biskupiej w Kijowie Wojciecha Narbuta, z pochodzenia szlachcica litewskiego, w latach 1473–1474, na tle przemian ustrojowych i społecznych ziemi kijowskiej. W drugiej części pracy autor naprawia pomyłkę dotychczasowej literatury przedmiotu, odróżniając Michała ze Lwowa, dominikanina polskiego, biskupa Kijowa 1486–1494 od Michała Burzy, również dominikanina polskiego, wieloletniego przeora konwentu lwowskiego i wikariusza kontraty ruskiej, zmarłego w 1496 r. W 1473 r. po śmierci wieloletniego (od 1451 r.) katolickiego biskupa kijowskiego, Klemensa z Widawy, Polaka (z pochodzenia syna chłopskiego), tamtejszy tron biskupi objął z prezenty króla Kazimierza IV Wojciech Narbut, z pochodzenia szlachcic litewski. Analiza źródeł i badań genealogicznych skłania do uznania go za członka rodu herbu Trąby, a nie Topór. Uwzględnienie niezauważonego dotąd przekazu z wiosny 1474 r. pozwala mi na ustalenie, że Wojciech Tabor osiągnął ordynariat w tej diecezji i urzędował jako biskup z pełną jurysdykcją w Kijowie przynajmniej od lata 1473 r. do jesieni 1474 r. Był potrzebny królowi jako osoba wywodząca się z katolickiej rodziny szlacheckiej, wiernej dworowi Jagiellonów. Został skierowany do Kijowa w okresie głębokich przemian ustrojowych na ziemi kijowskiej. W 1471 r. powołano tam województwo w miejsce księstwa dzielnicowego, a urząd ten powierzono panu litewskiemu Marcinowi Gasztołdowi, żarliwemu katolikowi, opiekunowi bernardynów, zaufanemu dostojnikowi Kazimierza IV. Te posunięcia personalne miały ułatwić konsolidację ziemi kijowskiej w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego, podnieść autorytet monarchii, lepiej zabezpieczyć rubież z Tatarami oraz umocnić instytucje katolickie. W drugiej części pracy przypominam postać biskupa kijowskiego Michała ze Lwowa, dominikanina polskiego, który objął tę katedrę z prezenty króla Kazimierza IV w 1486 r., a zmarł w 1494 r. Wyjaśniam, dlaczego nie wolno go utożsamiać, jak dotąd mylnie robiono, z innym wybitnym dominikaninem polskim Michałem Burzą, wieloletnim przeorem konwentu Bożego Ciała we Lwowie, wikariuszem kontraty ruskiej, definitorem prowincji polskiej, świetnym teologiem, zmarłym we Lwowie w 1496 r. W tej części pracy kreślę tragiczną sytuację Kijowa po najeździe tatarskim w 1482 r., który przyniósł m.in. spalenie wszystkich świątyń, w tym katolickiej katedry, kaplicy zamkowej i klasztoru dominikanów. Pokazuję też wyniki mozolnej odbudowy miasta i jego świątyń od 1483 r.

Słowa kluczowe:

kijowskie biskupstwo katolickie, XV wiek, dominikanie, bernardyni, województwo kijowskie

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Trajdos, T. T. (2019). Dwa przyczynki do historii diecezji kijowskiej w XV w. Echa Przeszłości, (XX/1). https://doi.org/10.31648/ep.4831

Cited by / Share

Bibliografia

Abraham W., Sprawozdanie z poszukiwań w archiwach i bibliotekach rzymskich, a szczególniej w Archiwum Watykańskim, „Archiwum Komisji Historycznej PAU”, seria 2, t. 1, Kraków 1923.

Abraham W., Uzupełniony katalog dawnych łacińskich biskupów kijowskich, „Collectanea Theologica”, t. 18, 1937.

Acta Capitulorum Provinciae Poloniae Ordinis Praedicatorum [ACPP], t. I, ed. R. F. Madura OP, Roma 1972.

Acta officiii consistorialis Leopoliensis antiquissima, ed. W. Rolny, t. I, Lwów 1927, nr 55, 229, 664, 1355, 1483, t. II, Lwów 1930, nr 776, 945, 1241, 1257, 1423, 2074.

Akišauskas V., Jaszczołt T., Jovaiša L., Paknys M., Lietuvos kataliku dvasininkai XIV-XVI a., Vilnius 2009.

Barącz S. OP, Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce, t. 2, Lwów 1861.

Bielski M., Kronika polska Marcina Bielskiego nowo przez Joach[ima] Bielskiego syna jego wydana, Kraków 1597

Bielski M., Kronika tho iesth Historya świata na sześć wieków, a czterzy Monarchie rozdzielona z rozmaitych Historyków tak w świętym pismie Krześcijańskim, Żydowskim, jako i Pogańskim wybierana i na Polski język wypisana dostateczniej niż pierwej, zprzydanim wiele rzeczy nowych, Kraków 1564

Bogucka M., Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, wyd. 2, Kraków 2009.

Chachaj J., Rozwój sieci świątyń katolickich obrządku łacińskiego na terenie diecezji kijowskiej do połowy XVII wieku, w: Ecclesia-Cultura-Potestas, red. P. Kras i inni, Kraków 2006.

Chachaj J., Zaangażowanie dominikanów w rozwój sieci kościelnej na terenie łacińskiej diecezji kijowskiej do końca XVIII wieku, w: Święty Jacek i dziedzictwo dominikańskie, red. E. Mateja, A. Pobóg-Lenartowicz, M. Rowińska-Szczepaniak, Opole 2008.

Ciechowski W., Kijów i jego pamiątki, Kijów 1901.

Cudzoziemcy o Polsce, relacje i opinie, wyb. I opr. J. Gintel, t. 1, Kraków 1971.

Fijałek J., Kościół Rzymskokatolicki na Litwie, Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę…, w: Chrystianizacja Litwy, red. J. Kłoczowski, Kraków 1987.

Friese Ch. G., De Episcopatu Kioviensi : Cuius Sedes Olim Fuit Kioviæ Nunc Vero Zytomiriæ In Ukraina Eiusque Praesulibus Brevis Commentatio, Varsaviae 1763.

Gams P. OSB, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Ratisbonae 1873.

Górski K., Młodość Kazimierza i rządy na Litwie (1440-1454), w: M. Biskup, K. Górski, Kazimierz Jagiellończyk, Zbiór studiów o Polsce drugiej połowy XV wieku, Warszawa 1987.

Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia Historiae Polonicae Libri XII, ed. A. Przezdziecki, t. V, Liber XII, Cracoviae 1878.

Kolankowski L., Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. I, Warszawa 1930.

Korczyński K. OFMConv., Katedra kijowska, wyd. Cieszyn 1861.

Kowalski M. D., Proventus Camerae Apostolicae debiti, Opłaty duchowieństwa polskiego na rzecz papiestwa w latach 1417-1484, Kraków 2010.

Kromer M., De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX, Bazylea 1558.

Lietuvos Metrika Knyga nr 4, Užvašynie Knyga 4, Vilnius 2004, nr 13.2.

Lisowski J., De servitiis communi et minutis episcoporum Poloniae, Romae 1982, Appendix, nr 311.

Monumenta Poloniae Historica, t. 5, Warszawa 1961.

Nakielski S., Miechovia sive Promptuarium Antiqutatem Monasterii Miechoviensis, Cracoviae 1634.

Narbut A. N., Gienieałogija Biełarussii, wyp.4, Moskwa 1996.

Narbutt T., Dzieje narodu litewskiego, t. 8, Wilno 1840.

Niesiecki K. SI, Herbarz Polski, t. I, Lipsk 1839

Okolski Sz. OP, Biskupów kijowskich i czernihowskich Świętego Katolickiego Rzymskiego Kościoła porządek i liczba [I wyd. łac. Lwów 1646], II wyd. Kraków 1853.

Orłowski K., Defensa Biskupstwa y Dycezyi Kiiovskiey, Lwów 1748.

Polonica ex libris „Obligationum et Solutionum” Camerae Apostolicae ab A.1373, coll. J. Llisowski, Romae 1960, nr 533, 574.

Prokop K. R., Biskupi kijowscy obrządku łacińskiego XIV-XVIII w., Biały Dunajec-Ostróg 2003.

Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, wyd. pod kier. J. Wyrozumskiego, księga XII, Kraków 2006.

Rozbiór krytyczny Annalium Poloniae Jana Długosza, opr. pod kier. J. Dąbrowskiego, t. II, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.

Rzepnicki F. SI, Vitae Praesulum Poloniae Magni Ducatus Lithvaniae Res praecipuæ Illorum temporibus gestae Ad Annum MDCCLX. Origo Ecclesiarum Cathedralium Quatuor Libris Comprehensae, t. III, Poznań 1763.

Semkowicz W., O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle, „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, t. V, 1920.

Stopka K., Ormianie katolicy w XIV-XVIII wieku, w: K. Stopka, J. Osiecki, K. Siekierski, Ormianie katolicy w Armenii i Gruzji, Kraków 2015.

Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi [ I wyd. 1582], t. II, Warszawa 1846.

Stryjkowski M., O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego, przedtym nigdy od żadnego ani kuszone, ani opisane, z natchnienia Bożego a uprzejmie pilnego doświadczenia, opr. J. Radziszewska, Warszawa 1978.

Trajdos T. M., Biskupi dominikanie w średniowiecznym Kijowie, w: Klasztor w Kościele średniowiecznym i nowożytnym, red. M.Derwich, A.Pobóg-Lenartowicz, Warszawa-Wrocław-Opole 2010, s.65-108.

Trajdos T. M., Kaznodzieje dominikańscy we Lwowie w XV wieku, w: Kaznodziejstwo średniowieczne – Polska na tle Europy, Teksty, atrybucje, audytorium, red. K. Bracha, A. Dąbrówka, Warszawa 2014.

Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku, Spisy, opr. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994.

Wijuk Kojałowicz W. SI, Herbarz rycerstwa W. Ks. Litewskiego, tzw. „Compendium”, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1897

Wijuk Kojałowicz W. SI, Historiae Lituanae a coniunctione Magni Ducatus cum Regno Poloniae ad Unionem eorum Dominorum Libri Octo, Antverpiae 1669

Wolff J., Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386-1795, Kraków 1885. Google Scholar