Omfalos i arbor mundi, czyli wybór zachowań w sytuacjach granicznych (od neurofizjologicznej do neurosemiotycznej hipotezy markera/znacznika kulturowo-somatycznego)

Henryk Kliszko

doi:10.31648/hip.1308

Opublikowane: 2018-10-051

Nr 14 (2008)

Omfalos i arbor mundi, czyli wybór zachowań w sytuacjach granicznych (od neurofizjologicznej do neurosemiotycznej hipotezy markera/znacznika kulturowo-somatycznego)

Henryk Kliszko

Humanistyka i Przyrodoznawstwo

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31648/hip.1308

Abstrakt

Zarówno wybór zachowań na poziomie jednostkowego umysłu, jak i wybór na poziomie zachowań poszczególnych komórek układu immunologicznego przebiegają zgodnie z wymogami maksymalnej skuteczności dla zachowania istnienia w sytuacjach granicznych. Wspólna zasada owych wyborów jest logika populacyjna darwinowskiej sekwencji dobru naturalnego: proliferacja, selekcja i przetrwanie, wraz z formuła „zwycięzca bierze wszystko”. Wybory te, raz zaadaptowane, ulegają zautomatyzowaniu i nie wymagają bezpośredniego udziału świadomości, co zwiększa świadoma refleksje, która łatwiej może skupić uwagę na jeszcze nieznanych problemach. W neuronauce mechanizm ten nazwano „markerem somatycznym”. Sposób jego powstawania i funkcjonowania pokrywa się ze struktura systemu nerwowego ludzkiego ciała. Krzyżujące się osie układów ośrodkowego i autonomicznego tworzą uniwersalna formę relacji, wspólna zarówno najogólniejszej mapie ludzkiego ciała, jak i strukturze umysłu odwzorowującego te mapę, oraz wszystkich znaków, które służą do konstruowania oraz interpretacji obrazów świata i kosmosu, w którym żyje człowiek. Można ukazać zasadnicza, syn- chroniczna i diachroniczna zgodność kształtu i rozwoju ludzkiego ciała zapisana w każdej komórce ludzkiej z uniwersalna forma każdego znaku oraz forma i funkcjonowaniem wszystkich faktów kulturowych (instytucje, mity) oraz poszczególnych umysłów i społeczeństw.

Słowa kluczowe:

neuronauka, filozofia neuronalna, znak, znaczenie, kultura, sytuacje graniczne, stres, mózg, sztuczna inteligencja, symbol, mit, A. Damasio, D. Dennett, C. Levy-Strauss, R. Jacobson, Ch. Peirce, R. Barthes, J. Le Doux, B. Malinowski, M. Eliade, J. Konorski

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kliszko, H. (2018). Omfalos i arbor mundi, czyli wybór zachowań w sytuacjach granicznych (od neurofizjologicznej do neurosemiotycznej hipotezy markera/znacznika kulturowo-somatycznego). Humanistyka I Przyrodoznawstwo, (14), 219–252. https://doi.org/10.31648/hip.1308

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

A. R. Damasio, Descartes’ error: emotion, reason, and the human brain, New York 1994

Rebis, Błąd Kartezjusza, Poznań 1999

Rebis, Tajemnice świadomości, Poznań 2000

T. Shallice, Supervisory control of action and thoght selection, (w:) Attention: selection, awareness, and control. A tribute to Donald Broadbent, A. Baddeley, L. Weiskrantz (ed.), Clarendon Press, Oxford 1993

G.W. Hohman, Some effects of spinal cord on experienced emotional feelings, „Psychophysilogy” 1966

P. Ekman, Facial expressions of emotions, „American Psychologist” 1992

P. Ekman, E.L. Rosenberg, What the face reveals: basic and applied studies of spontaneous expression using the facial action co- ding system (FACS), Oxford University Press, New York 1997

P.H. Adelman, R.B. Zajonc, Fa- cial efference and the experience of emotion, „Annual Review of Psychology” 1989

J. LeDoux, The emotional brain: the mysterious underpinnings of emotional life, Simon & Schuster, NewYork 1996

W. James, What is an emotion?, „Mind” 1884

A. Damasio, op. cit.

Peter Drucker (Zarzadzanie w XXI wieku, Muza, Warszawa 2000)

I. Prigogine, Kres pewności. Czas, chaos i nowe prawa natury, CiS, Warszawa 2000

A. Malewski, Rozdzwiek miedzy uznanymi przekonaniami i jego konsekwencje. Analiza teorii dysonansu poznawczego L. Festingera, (w:) O nowy kształt nauk społecznych. Pisma zebrane, PWN, Warszawa 1975

H. Seyle, Stres życia, PZWL, Warszawa 1960

K. Jaspers, Philosophie, Gottingen 1948

K. Jaspers, Von der Wahrheit, Munchen 1947

B. Bettelheim, Schizofrenia jako reakcja na sytuacje skrajne, „Odra” 1990

A. Kepinski, Schizofrenia, PZWL, Warszawa 1981

J. LeDoux, Mózg emocjonalny, Media Rodzina, Poznań 2000

W. Schaufeli, D. Enzmann, The Bumont Companion to Study & Practice. A Critical Analysis, Taylor & Francis, London 1998

Tadeusz Sławek, Dostrajanie i dostawianie. O zmęczeniu polityka i polityce zmęczenia, „Tygodnik Powszechny” z 23 lutego 2003

E. Durkheim, Le Suicide, Paris 1960; Korporacje. Typy samobójstw, (w:) J. Szacki, Durkheim, WP, Warszawa 1964

R. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa 1982

P. Berger, Święty Baldachim, Nomos, Kraków 1997

T. Sławek, op. cit.

A. Wróbel, W poszukiwaniu integracyjnych mechanizmów działania mózgu, (w:) T. Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka (red.), Mózg a zachowanie, PWN, Warszawa 1997

Francisco Varela, Princpoles of Biological Autonomy (1979), Autopoiesis and Cognition (1980), Embodied Mind (1982)

F. Varela, Gdy pojawia się ja, (w:) J. Brockman (red.) Trzecia kultura, CIS, Warszawa 1996

W. Jeliński, Mózg a układ odpornościowy

G.N. Edelman, Neural Darwinism: The Theory of Neuronal Group Section, Basic Books, New York 1987

F. Crick, Neural Edelmanism, „Trends in Neurosciences” 1989

G.N. Edelman, Przenikliwe powietrze, jasny ogień

C. Wedekind, MHC-dependent mate preferences in humans, „Preceedings of the Royal Society of London” 1995

J. Pawłowicz, Współczesny obraz Huculszczyzny, „Barbarzynca. Pismo Antropologiczne” 2002

Daniel C. Dennett – filozof, dyrektor Center for Cognitivee Studies, prof. nauk humanistycznych i ścisłych na Uniwersytecie Tufts w Bostonie. Autor Content and Consciousness (1969), Brainstorms (1978), Elbow Room: The Varieties of Free Will Worth Wanting (1984), Consciousness Explained (1991), Kinds of Minds (1996)

D. Dennett, Dźwignie wyobraźni, (w:) J. Brockman (red.), op. cit.

J. Konorski, Integracyjna działalność mózgu, PWN, Warszawa 1969; Conditioned Reflexes and Neuron Organization. Cambridge University Press, Cambridge 1948

D. Hebb, The Organization of Behavior. A Neurophysiological Theory, J. Wiley and Sons, New York 1949

A. Damasio, Błąd Kartezjusza

K. Kelles-Krauz, Socjologiczne prawo retrospekcji, HiW, Warszawa 1962

K. Kelles-Krauz, op. cit.

B.W. Lex, Neurobiology of ritual trance, (w:) E.G. Aquili, Ch.D. Laughlin, J. McManus (eds.), The spectrum of ritual. A biogenetic structural analysis, Columbia University Press, New York 1979

Ritual Trance, „Jounal of Altered States of Consciousness” 1975

T. Sikora, Użycie substancji halucynogennych a religia. Perspektywy badawcze na przykładzie zagadnień rytuału i symbolizacji, Nomos, Kraków 1999

E. Gellhorn, The Emotions and Ergotropic and Tropotropic Systems, „Psychologische Forschung” 1970

E. Gellhorn, W.F. Hiely, Mystical States of Consciousness: Neurophysiological and Clinical Aspects, „Journal of Nervous and Mental Diseases” 1972

T. Sikora op. cit.

I. Loyola, Ćwiczenia duchowe, WAM, Kraków – Poznań 2000

R. Barthes, Sade, Fourier, Loyola, HR, Warszawa 1996

B. Malinowski, Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego. Pogląd na genezę religii ze szczególnym uwzględnieniem totemizmu, PWN, Warszawa 1984

B. Lex, op. cit.

C. Levy-Strauss, Le regard eloigne, Paris 1985

J. Kordys, Mózg i znaki, PiW, Warszawa 1991

J. Kordys, op. cit.

W.W. Iwanow, Ob odnom tipie archaiczeskich znakow iskusstwa i piktografii, (w:) S.J. Niekludow, F.M. Mieletinskij (red.), Rannije formy iskusstwa. Sbornik statiej, Moskwa 1972

F. J. Varela, Connaitre. Les sciences cognitives, tendances et perspectives, Paris 1989; Autonomie et connaissances. Essai sur le Vivant, Paris 1989

J. Kordys, op. cit.

A. Wróbel, op. cit.

R. Jakobson, Kilka słów o Peirsie, poszukiwaczu dróg w nauce o jeżyku, PIW, Warszawa 1989

R. Jakobson, Język a inne systemy komunikacji

F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, PWN, Warszawa 1991

R. Barthes, Elements de semiologie, Paris 1964; wyd. ang. Elements of Semiology, Cage, London 1969

L. Hjelmslev, Prolegomena do teorii jezyka, (w:) H. Hurkowska, A. Weinsberg (red.), Językoznawstwo strukturalne. Wybór tekstów, PWN, Warszawa 1979

R. Jakobson, Kilka słów o Peirsie

Collected Papers, 4.448, cyt. za: R. Jakobson, op. cit.

G. Lakoff, M.Johnson, Metafory w naszym życiu, PIW, Warszawa 1988

W.N. Toporow, Driewo mirowoje, (w:) S.A. Tokariew (red.), Mify narodow mira, Moskwa 1980–1982

J. i R. Tomiccy, Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975

R. Vulcanescu, Kolumna niebios, Warszawa 1979

C.G. Jung, Rebis, czyli kamień filozofów, Warszawa 1989

W.N. Toporow, K proischożdieiniju niektórych poeticzeskich simwołow

A. Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa 1982

J. Hordys, op. cit.

M. Eliade, Sacrum, mit, historia, PIW, Warszawa 1993

S. Mestrovic, The Barbarian Temperament: Toward a Post-Modern Critical Theory, Routlege, London 1993

M. Eliade, op. cit.

W. Schmidt, Der Heilige Mittelpfal des Hauses, „Antropos” 1940–1941

J. Banaszkiewicz, Podanie o Piascie i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa 1986

Rudolf z Fuldy, Chronicum laurissense breve

C. G Jung, Symbole przemiany

K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, t. 2: Kultura duchowa, cz. 1, Warszawa 1967

J. Wasilewski, Symbolika ruchu obrotowego i rytualnej inwersji, „Etnografia Polska” 1978

S. Czarnowski, Podział przestrzeni i jej rozgraniczenie w religii i magii

M. Eliade, op. cit.

J. Bystron, Tradycyjne pojęcia o środku ziemi, Lwów 1934

J. i R. Tomiccy, Drzewo Życia. Ludowa wizja świata i człowieka, LSW, Białystok 1975

M. Eliade, op. cit.

W. Schmidt, Der Heilige Mittelofal des Hauses, „Antropos” 1940–1941

S. Vincenz, Na wysokiej połoninie. Zwada, PAX, Warszawa 1981

J. LeDoux, op. cit.

B. Schulz, Mityzacja rzeczywistości, Kraków 1973

S. Czarnowski, op. cit.

J. S. Bystron, op. cit.

S. Vincenz, op. cit.

S. Grof, Realms of the Human Unconscios, vol. 1: Observations from LSD Research, Viking Press, New York 1975; vol. II: Human Encounter with Death, E.P. Dutton, New York, 1977; vol. III: LSD Psychoterapy, Hunter Press, Pomona 1980; vol. IV: Beyond the Brain, State Univesity, New York 1985, Poza mózg: narodziny, śmierć i transcendencja w psychoterapii, Kraków 1999; Przygoda odkrywania samego siebie: Wymiary świadomości, nowe per- spektywy w psychoterapii, Gdynia 2000

A. Wiercinski, Magia i religia. Szkice z antropologii kultury, Nomos, Kraków 1997

O. Vedfelt, Wymiary snów. Istota funkcje i znaczenie marzeń sennych, Enetheia, Warszawa 1998; A. Szyjewski, Etnologia religii, Nomos, Kraków 2001 Google Scholar