„Czy kapusta kiszona i kapusta kwaszona to to samo?”. Wariantywność leksykalna kisić – kwasić w dobie internetu
Abstract
Tematem artykułu jest różnicowanie znaczeń synonimów leksykalnych kisić / kwasić ‘poddawać fermentacji, chroniąc przed zepsuciem’ oraz form pochodnych (np. kiszenie, kwaszenie, kiszony / kwaszony ogórek, kiszona / kwaszona kapusta). Niektóre media lifestylowe i portale internetowe poświęcone kulinariom lub zdrowemu odżywianiu rozpowszechniają twierdzenie, że kwaszenie jest procesem innym niż kiszenie, polega na przyśpieszonej, „sztucznej” fermentacji z zastosowaniem octu i jest stosowane w przemysłowej produkcji żywności. Zwolennicy tej tezy nie uznają argumentów naukowych, podważają opinie językoznawców, że kisić i kwasić to synonimy o długiej tradycji. Analiza treści publikowanych w internecie pokazuje, że świadomość zróżnicowania regionalnego tego słownictwa jest nikła. Dla wielu użytkowników polszczyzny różnica pomiędzy wyrażeniami kiszona kapusta a kwaszona kapusta opiera się na opozycji naturalny – sztuczny, tradycyjny – przemysłowy. Interesujące jest to, że w XXI w. ekspansywna okazuje się leksyka, którą w drugiej połowie XX w. językoznawcy uznawali za recesywną (kisić, kiszony, kiszenie, kiszonka itp.). W tych przemianach językowych rolę odgrywają różnorodne czynniki: przeobrażenia stylu życia, sprzyjająca upowszechnianiu regionalizmów komunikacja internetowa oraz zwrot w postawach wobec zróżnicowania polszczyzny.
Schlagworte:
kisić / kwasić, wariantywność językowa, regionalizmy, postawy wobec języka, zmiany semantyczneLiteraturhinweise
Bachórz A. (2014): Jedzenie „prawdziwe” i „nieprawdziwe”? Kategoria autentyczności w internetowym dyskursie kulinarnym. [W:] Terytoria smaku. Studia z antropologii i socjologii jedzenia. Red. U. Jarecka, A. Wieczorkiewicz. Warszawa, s. 293–319. Google Scholar
Bańko M. (2012): Kiszono, kwaszono. „Poradnia Językowa PWN”, , dostęp: 15.03.2024. Google Scholar
Biardzka E. (2017): Narzędzia badawcze francuskiej analizy dyskursu na przykładzie zdrowej żywności w dyskursie medialnym. [W:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura. Red. W. Żarski, T. Piasecki. Wrocław, s. 13–21. Google Scholar
Boruch M., Król B. (1993): Procesy technologii żywności. Łódź. Google Scholar
Bugajski M. (2006): Język w komunikowaniu. Warszawa. Google Scholar
Buttler D. (1978): Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Warszawa. Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K. (2004): Kwaszona czy kiszona? „Poradnia Językowa PWN”, , dostęp: 15.03.2024. Google Scholar
Informacja (2019): Informacja dotycząca sposobu znakowania kiszonych przetworów warzywnych (kapusta, ogórki). Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Olsztyn, Google Scholar
sposobu-znakowania-kiszonych-przetworow-warzywnych-kapusta-ogorki>, dostęp: 20.08.2024. Google Scholar
Karaś H. (bd.): Typy i przykłady regionalizmów. „Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe” , dostęp: 04.04.2024. Google Scholar
Kładoczny P. (2017): Co dziś w jedzeniu jest niezdrowe i jak o tym mówimy? [W:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura. Red. W. Żarski, T. Piasecki. Wrocław, s. 93–101. Google Scholar
Kłosińska K., Hącia A., Mandes S., Adamczyk M., Kiełpińska K. (2017): Postawy wobec języka. Raport z badań przeprowadzonych w ramach programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Obserwatorium Kultury” 2016–2017. Warszawa , dostęp: 08.09.2023. Google Scholar
Kopaliński W. (1987): Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa. Google Scholar
Kucharzyk R. (2018): Wpływ regionalnych odmian języka na współczesną polszczyznę potoczną. „Prace Językoznawcze” XX/3, s. 79–89. DOI: 10.31648/pj.4542.
Crossref
Google Scholar
Kucharzyk R. (2023): Regionalne różnice leksykalne w potocznej świadomości językowej. „Gwary Dziś” 16, s. 99–111. DOI: 10.14746/gd.2023.16.8.
Crossref
Google Scholar
Miodek J. (2002): Słownik ojczyzny polszczyzny. Wrocław. Google Scholar
Miodek J. (2021): Kwaszony czy kiszony? „Słownik polsko@polski”, , dostęp: 13.03.2024. Google Scholar
Nitsch K. (1914): Odrębności słownikowe Poznania, Krakowa, Warszawy. „Język Polski” II, z. 8–10, s. 261–270. Google Scholar
Nowak I. (2011): Regionalizmy leksykalne Pilzna na tle regionalizmów krakowskich. „Język Polski” XCI, z. 2–3, s. 211–217.
Crossref
Google Scholar
Ochmann D., Przybylska R. (red.) (2019): Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich. Wyd. IV popr. Kraków. Google Scholar
Patacz M. (2022): Czym się różnią ogórki kiszone od kwaszonych? Tylko nieliczni zdają sobie sprawę, bardzo łatwo o fatalną pomyłkę. „Smakosze”, , dostęp: 06.05.2024. Google Scholar
Różnice 1948–1949, Różnice między językiem galicyjskim a królewiackim. Cz. 1: „Język Polski” XXVIII, z. 3, s. 89–93. Cz. 2: „Język Polski” XXIX, z. 3, s. 137–141. Google Scholar
Szymańska M. (2011): Regionalizmy językowe w świadomości użytkowników języka polskiego. Praca doktorska. Katowice: Uniwersytet Śląski, , dostęp: 12.05.2024. Google Scholar
Szymańska M. (2015): Regionalizmy a dialektyzmy – rozróżnienie w literaturze przedmiotu i w świadomości użytkowników języka. „Język Polski” XCV, z. 4, s. 366–377.
Crossref
Google Scholar
W.D. [Witold Doroszewski] (1963): Objaśnienia zwrotów i wyrazów. „Poradnik Językowy” 2, s. 93–100. Google Scholar
W.D. [Witold Doroszewski] (1968): Objaśnienia zwrotów i wyrazów. „Poradnik Językowy” 6, s. 342–347. Google Scholar
Wojciechowska A. (2012): Wybrane regionalizmy krakowskie w mowie mieszkańców Zawiercia. „Język Polski” XCII, z. 2, s. 132–141.
Crossref
Google Scholar
Zaręba A. (1973): Ze zjawisk współczesnego języka polskiego. Administracja a prowincjonalizmy. „Język Polski” LIII, z. 4, s. 251–258. Google Scholar
