The Negativistic Female Personality in Cham by Eliza Orzeszkowa
Magdalena Dziugieł-Łaguna
Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w OlsztynieAbstract
Eliza Orzeszkowa created a religious protagonist and a portrait of the negativistic female personality
in the novel Cham [ The Boor], which tells the story of a fisherman. The two-way antievaluation
reveals itself in Franka’s character. On the one hand, it concerns pathological behaviours
which are referred to as passive aggressive personality disorder in psychology, and are characterized
by sullenness, fast transition from unjustified rebellion to remorse, high assertiveness, and resentment.
On the other hand, it points to the rejection of the higher class connected with the axiological
basis aiming at the degeneration of humanity. Franka Chomcówna is a socio-cultural product
– an effect of the premature sexualization of a child who, in her adult life, aims at destruction.
Thereby, the objectification of the protagonist ends with a suicidal act.
Keywords:
axiology, negativistic personality, religious protagonistReferences
Orzeszkowa Eliza, Cham, Warszawa 1973.
Orzeszkowa Eliza, List do Aurelego Drogoszewskiego, w: Orzeszkowa, Sienkiewicz, Prus
o literaturze, wyb. dokonał, posł. i przyp. opatrz. Zdzisław Najder, Warszawa 1956.
Orzeszkowa Eliza, Listy zebrane, t. 2, do druku przygot. i opatrz. koment. Edmund Jankowski,
Wrocław 1955.
Opracowania
Baczewski Antoni, Natura, człowiek, naturalizm. O powieściach wiejskich Elizy Orzeszkowej:
„Niziny”, „Dziurdziowie”, „Cham”, Rzeszów 1996.
Borkowska Grażyna, Dialog powieściowy i jego konteksty (na podstawie twórczości Elizy
Orzeszkowej), Wrocław 1988.
Borkowska Grażyna, Cudzoziemki: studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996.
Callois Roger, Ludzie a gry i zabawy, w: tegoż, Żywioł i ład, wyb. tekstów Andrzej Osęka,
przedm. Mieczysław Porębski, przeł. Anna Tatarkiewicz, Warszawa 1973.
Colman Andrew Michael, Osobowość negatywistyczna, w: tegoż, Słownik psychologii,
tłum. Anna Cichowicz, Małgorzata Guzowska-Dąbrowska, Paweł Nowak, Hanna
Turczyn-Zalewska, Warszawa 2009.
Głowiński Michał, Cham, czyli pani Bovary nad brzegami Niemna, w: „Lalka” i inne
studia w stulecie polskiej powieści realistycznej, red. Józef Bachórz i Michał Głowiński,
Warszawa 1992.
Górnicka-Boratyńska Aneta, Marta i Maria – kwestia kobieca w twórczości Elizy Orzeszkowej,
w: tejże, Stańmy się sobą, cztery projekty emancypacji (1863–1939), Izabelin 2001.
Grzegorczyk Anna, Ulica, slumsy i miłosierdzie. O wartościach wzniosłych i zdegradowanych,
w: tejże, Obecność wartości, Poznań 2010.
Gubernat Irena, Przestrzeń miasta-cywilizacji, w: tejże, Przedsionek piekła, Słupsk 1998.
Handke Ryszard, Komunikacja aksjologiczna – nośniki wartości w dziele literackim,
w: Problematyka aksjologiczna w nauce o literaturze, red. Stefan Sawicki, Andrzej
Tyszczyk, Lublin 1992.
Hasło: kusić, Słownik języka polskiego, red. Mieczysław Szymczak, t. 1, Warszawa 1978.
Jankowski Edmund, Bohatyrowicze i chamy, w: tegoż, Eliza Orzeszkowa, Warszawa 1966.
Kłosińska Krystyna, Ciało, pożądanie, ubranie. O wczesnych powieściach Gabrieli
Zapolskiej, Kraków 1999.
Kłosiński Krzysztof, Rybak i histeryczka, w: tegoż, Mimesis w chłopskich powieściach
Orzeszkowej, Katowice 1990.
Kopaliński Władysław, Słownik symboli, Warszawa 2001.
Krzyżanowski Julian, O „Chamie” Orzeszkowej, w: tegoż, W kręgu wielkich realistów,
Kraków 1962.
Parvi Jerzy, W stulecie „Pani Bovary”, „Twórczość” 1957, nr 9.
Romankówna Maria, Cham, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1,
red. Julian Krzyżanowski, Warszawa 1984.
Ślósarska Joanna, Rozum, transcendencja i zło w literaturze, Warszawa 1992.
Tomkowski Jan, Neurotyczni bohaterowie powieści Prusa, w: tegoż, Mój pozytywizm,
Warszawa 1993.
Trencsényi-Waldapfel Imre, Mitologia, z węg. tłum. Jan Ślaski, Warszawa 1967.
Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
