"The Spectre of Death" (October 31, 1943). Myth-making in the war prose of Aleksander Omiljanowicz and the autobiography of Władysław Świacki

Stefan Michał Marcinkiewicz

doi:10.31648/pl.9078

Published: 2023-08-051

No. 11 (2023)

"The Spectre of Death" (October 31, 1943). Myth-making in the war prose of Aleksander Omiljanowicz and the autobiography of Władysław Świacki

Stefan Michał Marcinkiewicz

Prace Literaturoznawcze

Section: Articles

https://doi.org/10.31648/pl.9078

Abstract

Relying on archival material, the author verified the story of the alleged Home Army action near Ełk (Germ. Lyck) on October 31, 1943, according to which a Home Army platoon under the command of Lt. Władysław Świacki was to carry out an attack on the SS detail who were executing Italian prisoners of war near the camp at Bogusze. It is recounted in The Spectre of Death by Aleksander Omiljanowicz (1965) and the autobiography of W. Świacki (2007). The study reconstructs the complex biographies of the protagonists of the engagement, i.e. Świacki and Czesław Nalborski. Also, attention is drawn to the plot elements in Omiljanowicz’s narrative (including the date of the engagement and the name of the SS commander), which were then adopted in the accounts of the combatants themselves. The analysis of archival documents from various periods indicates that this story is a legend created in the 1960s. Despite this, the action has remained a fragment of the collective memory of the war in the Ełk district to this day. On October 28, 1989, a monument to the successful attack on the SS men was erected in Nowa Wieś Ełcka. It still stands there, demonstrating that local memory is influenced by the myth-making practices of the Society of Fighters for Freedom and Democracy.

Keywords:

myth-making, local legend, combatants, Society of Fighters for Freedom and Democracy, Ełk

Download files

PDF

Citation rules

Marcinkiewicz, S. M. (2023). "The Spectre of Death" (October 31, 1943). Myth-making in the war prose of Aleksander Omiljanowicz and the autobiography of Władysław Świacki. Prace Literaturoznawcze, (11), 69–80. https://doi.org/10.31648/pl.9078

Cited by / Share

References

Archive material
Google Scholar

Instytut Pamięci Narodowej (IPN), Sprawa obiektowa kryptonim „Ocean”, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białymstoku, IPN Bi 011/45.
Google Scholar

IPN, Charakterystyka reakcyjnej organizacji Demokratyczny Związek Walki o Niepodległość „DZWON” wraz z materiałami pomocniczymi: kwestionariuszami osobowymi (1976), Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białymstoku, IPN Bi 019/52/1.
Google Scholar

Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu (BOssRkps) „Papiery dotyczące Okręgu Białostockiego Armii Krajowej 1939–1944 zebrane przez płk. Władysława Liniarskiego (pseud. Mścisław, Wuj). Inspektorat III Łomżyński. Obwód Grajewo”.
Google Scholar

BOssRkps 16696/II, Apel W. Liniarskiego do byłych żołnierzy AK (17 XII 1964).
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Kwestionariusz Czesława Nalborskiego (15 VIII 1964), vol. II, pp. 237–240.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Kwestionariusz Władysława Świackiego (1964), vol. II, pp. 372–373.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Kwestionariusz Henryka Misiewicza (1970), vol. II, pp. 218–219.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Kwestionariusze Leszka Misiewicza (1970), vol. II, pp. 221–222.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Kwestionariusz Adama Zawistowskiego „Wawra” (29 XI 1967), vol. II.
Google Scholar

BOssRkps 16694/II, List W. Liniarskiego do W. Świackiego (17 XII 1970), p. 98.
Google Scholar

BOssRkps 16692–6/II, List W. Świackiego do W. Liniarskiego (8 V 1966), p. 111–112.
Google Scholar

BOssRkps 16692/II, List W. Świackiego do W. Liniarskiego (10 III 1969), p. 113–114.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Oświadczenie J. Dąbrowskiego w sprawie H. Nalborskiej, p. 233.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Wspomnienie z czasów okupacji hitlerowskiej Czesława Nalborskiego zam. w Ełku (4 IX 1964), vol. I.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, W. Świacki „Sęp”, Wspomnienia (IX 1964), vol. I.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, W. Świacki, Szkic historyczny powstania i walk Armii Krajowej w pow. Grajewskim 1941–1944 r., vol. I.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Zaświadczenie o odznaczeniu Henryka Misiewicza (1974), vol. II, p. 220.
Google Scholar

BOssRkps 16681/II, Zaświadczenie o odznaczeniu Leszka Misiewicza (1974), vol. II, p. 223.
Google Scholar

Grajewska Izba Historyczna (Archiwum GIH), Kopia oświadczenia Stanisława Wiśniewskiego w sprawie Cz. Nalborskiego (12.03.1991) sygn. VI/4, Materiały personalne – luźne (Cz. Nalborski).
Google Scholar

References
Google Scholar

Cieśla Wojciech (2005), Trzeci życiorys, „Rzeczpospolita”, 13–14.08.2005.
Google Scholar

Gajdowski Leon (2004), Harcerstwo grajewskie 1919–1945, Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK w Grajewie, Grajewo.
Google Scholar

Gnatowski Michał (1974), Z dziejów powiatu w latach II wojny światowej (wrzesień 1939–styczeń 1945), in: Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, ed. by Michał Gnatowski, Henryk Majecki, vol. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa: 105–146.
Google Scholar

Kowalczyk Józef, Monkiewicz Waldemar (1974), Zbrodnie hitlerowskie 1939 i 1941–1945, in: Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, ed. by Michał Gnatowski, Henryk Majecki, vol. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa: 147–172.
Google Scholar

Marcinkiewicz Stefan Michał (2020), „Widmo śmierci” (31 X 1943). Partyzancka legenda, polityka i pamięć w powiecie ełckim, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Google Scholar

Omiljanowicz Aleksander (1965a), „Widmo śmierci”, „Gazeta Białostocka”, 4–5.09.1965.
Google Scholar

Omiljanowicz Aleksander (1965b), „Widmo śmierci”, „Gazeta Białostocka”, 11–12.09.1965.
Google Scholar

Омилянович Александр (1966), Операция „Кабана”, „Литературная Российа” (6 мая 1966 г.)
Google Scholar

Omiljanowicz Aleksander (1968), Barykada, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
Google Scholar

Omiljanowicz Aleksander (1971), Sens życia, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
Google Scholar

Omiljanowicz Aleksander (1972), Stalowy szlak, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
Google Scholar

Omiljanowicz Aleksander (1977), Zanikające echa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
Google Scholar

Orzechowski Jan (1993), Aby pamięć nie zginęła. Służba Zwycięstwu Polski. Związek Walki Zbrojnej. Armia Krajowa. Na terenie powiatu grajewskiego w latach okupacji 1939–1944, Towarzystwo Miłośników Rajgrodu, Rajgród.
Google Scholar

Poleszak Sławomir (2012), Jan Tabortowski „Bruzda” 1906–1954, Wydawnictwo Rytm, Warszawa.
Google Scholar

„Przegląd Łomżyński” (1936), no. 20, 17.05.1936.
Google Scholar

Świacki Władysław (2007), Pamiętnik znaleziony w beczce, Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK w Grajewie, Grajewo.
Google Scholar

Szymanowicz Adam, Strzyżewski Sylwester (2011), History of Orzysz Conspiracy, „Zeszyty Naukowe WSOWL”, no. 2 (160).
Crossref
Google Scholar

Internet sources
Google Scholar

Encyklopedia Teatru Polskiego, A. Omiljanowicz, Zrodził ich czyn (part 3 – „Widmo śmierci”), https://encyklopediateatru.pl/przedstawienie/56004/zrodzil-ich-czyn-czesc-3-widmo-smierci [accessed: 07.09.2022].
Google Scholar

Merchelska Grażyna, Kij w mrowisko – nowe fakty!, http://miasto-gazeta.pl/kij-w-mrowisko-nowe-fakty/ [record of 05.09.2016; accessed: 07.05.2019].
Google Scholar