Nadużycie prawa do skargi jako kryterium dopuszczalności skarg indywidualnych kierowanych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz do komitetów traktatowego systemu ochrony praw człowieka ONZ
Joanna Rezmer
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w ToruniuAbstrakt
Artykuł ma na celu porównanie, w oparciu o analizę orzecznictwo organów strasburskich oraz komitetów eksperckich traktatowego systemu ochrony praw człowieka ONZ, w jaki sposób ciała te interpretują pojęcie nadużycia prawa do skargi i korzystają z kryterium nadużycia przy ocenie dopuszczalności skarg indywidualnych. Wprawdzie omawiana przesłanka dopuszczalności przewidziana została w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz niemal we wszystkich instrumentach systemu traktatowego, które regulują procedury skarg indywidualnych, ale w żadnym z tych dokumentów nie jest zdefiniowana. W opinii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) pojęcie nadużycia prawa powinno być rozumiane w zwykłym znaczeniu nadawanym mu w ogólnej teorii prawa – jako przynoszące szkodę korzystanie z prawa dla celów innych niż te, dla których zostało ono przewidziane. W praktyce organy międzynarodowe odwołują się do kryterium nadużycia prawa do wniesienia skargi stosunkowo rzadko, w zróżnicowanych przypadkach, uwzględniając elementy związane z samą skargą (np. gdy obejmuje ona zarzuty błahe bądź absurdalne i jest pozbawiona rzeczywistego znaczenia dla realizacji chronionych praw i wolności, została złożona z bardzo dużym opóźnieniem, jest świadomie oparta na nieprawdziwych faktach, zawiera obraźliwe sformułowania przekraczające granice normalnej krytyki), a także (jak czyni to ECHR) zachowanie skarżącego lub jego pełnomocników w toku postępowania po wniesieniu skargi (np. gdy skarżący narusza obowiązek zachowania poufności lub w celu wprowadzenia organu międzynarodowego w błąd nie informuje go o nowych, istotnych dla sprawy wydarzeniach). Przeprowadzony przegląd case-law prowadzi jednocześnie do wniosku, że przynajmniej do chwili obecnej komitety traktatowe wykazywały większą ostrożność i powściągliwość w odrzucaniu skarg na podstawie omawianego kryterium, co można częściowo tłumaczyć mniejszym w porównaniu do Trybunału strasburskiego obciążeniem tych organów napływającymi zawiadomieniami i mniejszą potrzebą selekcji skarg, które powinny być rozstrzygane co do istoty.
Słowa kluczowe:
kryteria dopuszczalności skarg indywidualnych, nadużycie prawa do skargi, znaczący uszczerbek, organy traktatowe, Europejski Trybunał Praw CzłowiekaBibliografia
T. Cytowski, Procesowe nadużycie prawa, „Przegląd Sądowy” 2005
M. Gersdorf, Nadużycie prawa w prawie pracy, [w:] Nadużycie prawa, red. H. Izdebski, A. Stępkowski, Warszawa 2003
J. Jezioro, Nadużycie prawa, [w:] Encyklopedia prawa, wyd. 4, red. U. Kalina-Prasznic, Warszawa 2007
Z. Kmieciak, Nadużycie prawa do środka odwoławczego w postępowaniu sądowoadministracyjnym, „Państwo i Prawo” 2011, z. 10
M. Lewy, Nadużycie prawa według orzecznictwa francuskiego i prawa polskiego, Warszawa 1938;
F. Longchamps de Bérier, Nadużycie prawa w świetle rzymskiego prawa prywatnego, Wrocław 2004
K. Pietrzykowski, Nadużycie prawa podmiotowego w prawie cywilnym, [w:] Nadużycie prawa, red. H. Izdebski, A. Stępkowski, Warszawa 2003
E. Schwelb, The Abuse of the Right of Petition, “Revue des droits de l’homme – Human Rights Journal” 1970, nr 2
R. Wieruszewski, Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego paktu praw osobistych i politycznych, [w:] Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych. Komentarz, red. R. Wieruszewski, Warszawa 2012
T. Zwart, The Admissibility of Human Rights Petitions. The Case Law of the European Commission of Human Rights and the Human Rights Committee, Leiden 1994
P.R. Ghandhi, The Human Rights Committee and the Right of Individual Communication: Law and Practice, Aldershot 1998
K. Holy, „Significant Disadvantage” Suffered by the Applicant as a New Admissibility Criterion in the Proceedings before the European Court of Human Rights – Necessary Development or too Far-Reaching Restriction on the Access to Court?”, “Silesian Journal of Legal Studies” 2012
M. Nowak, U.N. Covenant on Civil and Political Rights: CCPR Commentary, wyd. 2, Kehl 2005
A. Michalska, Skarga o naruszenie praw człowieka do Komitetu Praw Człowieka (Genewa), Warszawa 1995
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
