Niepodważalność skutków wywłaszczeń niemieckich majątków prywatnych po II wojnie światowej w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Piotr Sobański
Abstrakt
Artykuł analizuje zagadnienie możliwości podważania ze strony niemieckich obywateli skutków prawnych dokonanych przez Polskę powojennych wywłaszczeń ich majątków za pomocą skarg kierowanych do Europejskiego Trybunał Praw Człowieka.
W dotychczas wszczynanych postępowaniach przeciwko Polsce, dotyczących niemieckiego mienia przejętego po II wojnie światowej, ETPC odrzucał skargi jako niedopuszczalne. Jurysdykcja ETPC nie odnosi się do zdarzeń poprzedzających ratyfikację Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Protokołu Nr 1 przez Polskę. Polska nie ma obowiązku objęcia reprywatyzacją wywłaszczonych po wojnie Niemców.
Słowa kluczowe:
II wojna światowa, Europejska Konwencja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka, odszkodowania wojenneBibliografia
P. Sobański, Problematyka prawna przejęcia niemieckich majątków przez państwo polskie, „Administracja. Teoria, Dydaktyka, Praktyka” 2007, Nr 3
P. Sobański, Krytyka stanowiska doktryny niemieckiej w sprawie powojennych wywłaszczeń majątków prywatnych na Ziemiach Odzyskanych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2008, Zeszyt 1
A. Zbaraszewska, Dylematy międzynarodowej odpowiedzialności państw, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2007, z. 1
N. von Redecker, Die polnischen Vertreibungsdekrete und die offenen Vermögensfragen zwischen Deutschland und Polen, Frankfurt am Main 2004
E. Klein, Gutachten zur Rechtslage des im heutigen Polen entzogenen Privateigentums Deutscher, Potsdam 2005
W. M. Góralski, Przejęcie własności niemieckiej przez Państwo Polskie po drugiej wojnie światowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych a niemieckie roszczenia odszkodowawcze, Warszawa 2004
S. Wenk, Das konfiszierte deutsche Privatvermögen in Polen und der Tschechoslowakei. Die Rechtslage nach Abschluß des deutsch-polnischen und deutsch-tschechoslowakischen Nachbarschaftsvertrages, Frankfurt am Main 1993
F. Ermacora, Das deutsche Vermögen in Polen. Ein Rechtsgutachten, München 1996
P. Badura, Gleiche Freiheit im Verhältnis zwischen Privaten – die verfassungsrechtliche Problematik der Umsetzung der EG-Diskriminierungsrichtlinien in Deutschland, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2008, Nr 68
M. Ciesielska, Zakaz dyskryminacji i zasada równości w regionalnych systemach ochrony praw człowieka na przykładzie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Arabskiej Karty Praw Człowieka [w:] Ochrona praw człowieka w wymiarze regionalnym, red. M. Marcinko, Kraków 2012
P. Burgoński, Europeizacja polskiej polityki równościowej i antydyskryminacyjnej, „Przegląd Europejski” 2012, Nr 2
M. Krzyżanowska-Mierzewska, Problem wywłaszczonej własności w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i jego odniesienie do niemieckich roszczeń majątkowych wobec Polski [w:] Transfer, obywatelstwo, majątek. Trudne problemy stosunków polsko-niemieckich. Studia i dokumenty, red. W. M. Góralski, Warszawa 2005
J. Sandorski, Zrzeczenie się w 1953 r. przez Polskę reparacji wobec Niemiec w świetle prawa międzynarodowego [w:] Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944–2004. t. I. Studia, red. W. M. Góralski, Warszawa 2004
B. Sierakowski, Wyłączenie osób narodowości niemieckiej z grona uprawnionych określonych w projekcie ustawy o świadczeniach pieniężnych przyznawanych niektórym osobom, których dotyczyły procesy nacjonalizacji, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2009,z. 4
W. M. Góralski, Podstawy prawne, przedmiot i program przewłaszczenia własności niemieckiej na Ziemiach Zachodnich i Północnych na podstawie i w ramach Umowy Poczdamskiej [w:] Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944–2004, t. I. Studia, red. W. M. Góralski, Warszawa 2004
K. Przybyszewski, Prawa człowieka w kontekstach kulturowych, Poznań 2010
M. Sornarajah, The pursuit of nationalized property, Dordrecht 1986
M. Bothe, Die Anwendung der Europäischen Menschenrechtskonvention in bewaffneten Konflikten – eine Überforderung?, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2005, Nr 65
B. Garlacz, Niemieckie roszczenia odszkodowawczo-windykacyjne z tytułu majątków pozostawionych w Polsce w świetle kompetencji ratione materiae Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Studia Europejskie” 2005, Nr 4
D. König, Der Schutz des Eigentums im europäischen Recht, „Bitburger Gespräche” 2004, Nr 1
P. Kacprzak, Polityka władz polskich wobec ludności niemieckiej w okresie funkcjonowania Ministerstwa Ziem Odzyskanych, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2010, z. 2
F. Faust, Das Potsdamer Abkommen und seine Völkerrechtliche Bedeutung, Berlin 1964
P. Madajczyk, Wysiedlenia i przesiedlenia popoczdamskie ludności niemieckiej z Polski, [w:] Transfer, obywatelstwo, majątek. Trudne problemy stosunków polsko-niemieckich. Studia i dokumenty, red. W. M. Góralski, Warszawa 2005
R. von Laun, Das Recht auf die Heimat, Hannover 1951
O. Kimminich, Das Vertreibungsverbot in der völkerrechtlichen Entwicklung, [w:] Flucht und Vertreibung: Vorträge eines Symposiums veranstaltet vom Institut für Völkerrecht der Universität Würzburg 19.–22. November 1985, red. D. Blumenwitz, Köln 1987
S. Egel, Sudetendeutsche Passion, Antwerpen 2003
A. Bodnar, Skuteczność Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w Polsce, [w:] Skuteczność prawa, red. T. Giaro, Warszawa 2010
J. Kranz, Wysiedlenie ludności niemieckiej w wyniku II wojny światowej: krzywda czy bezprawie?, Warszawa 2013
J. Sandorski, Nieważność zrzeczenia się przez Polskę reparacji wojennych a niemieckie roszczenia odszkodowawcze, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2004
M. Lubiszewski, O jakości polskiego rozliczenia z przeszłością w świetle orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie „Przemyk przeciwko Polsce”, „Polski Rocznik Praw Czlowieka i Prawa Humanitarnego” 2013, t. 4
J. Sandorski, Opieka dyplomatyczna a międzynarodowa ochrona praw człowieka, Poznań 2006
G. Ress, Supranationaler Menschenrechtsschutz und der Wandel der Staatlichkeit, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2004, Nr 64
I. L. Claude, National Minorities: An international Problem, Cambridge 1955
M. Muszyński, Przejęcie majątków niemieckich przez Polskę po II wojnie światowej. Studium prawnomiędzynarodowe i porównawcze, Bielsko-Biała 2003
A. Czaplińska, Określanie własnej kompetencji przez sądy międzynarodowe – granica czy przejaw swobody orzeczniczej? [w:] Granice swobody orzekania sądów międzynarodowych, red. A. Wyrozumska, Łódź 2014
A. Kalisz, Multicentryczność systemu prawa polskiego a działalność orzecznicza Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2007, z. 4
R. Poew, Der Beitritt Zyperns zur EU – Probleme des Völkerrechts, des Europarechts und des zypriotischen Rechts, Münster 2007
J. Eckert, Reparacje wojenne a rezygnacja z nich: niemiecko-polskie stosunki z perspektywy historyczno-prawnej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2005, z. 2
G. Ress, Der Europäische Gerichtshof für Menschenrechte als pouvoir neutre, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2009, Nr 69,
A. Wiśniewski, Orzecznictwo strasburskie wobec specyfiki procesu implementacji europejskiej konwencji praw człowieka w państwach środkowo- i wschodnioeuropejskich, „Polski Rocznik Praw Czlowieka i Prawa Humanitarnego” 2010, Tom 1
J. Czepek, Czy wymuszone zaginięcia mogą stanowić problem systemowy w kontekście orzecznictwa ETPC?: rozważania na temat wyroku ETPC w sprawie Aslakhanova i inni przeciwko Rosji, „Polski Rocznik Praw Czlowieka i Prawa Humanitarnego” 2013, Tom 4
A. von Bogdandy, I. Venzke, Zur Herrschaft internationaler Gerichte: Eine Untersuchung internationaler öffentlicher Gewalt und ihrer demokratischen Rechtfertigung, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2010, Nr 70
H. Putzke, G. Morber, Powiernictwo Pruskie – problem legalności działania, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2008, Nr 1
R. Mizerski, Podstawy obowiązku ustanowienia i stosowania krajowych gwarancji proceduralnych w systemie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, „Polski Rocznik Praw Czlowieka i Prawa Humanitarnego” 2013, t. 4
R. Grzeszczak, Problematyka roszczeń majątkowych w stosunkach polsko-niemieckich [w:] Problemy prawne w stosunkach polsko-niemieckich u progu XXI wieku, red. W. Czapliński, B. Łukańko, Gdańsk 2009
A. Surminski, Der Schrecken hatte viele Namen [w:] Flucht und Vertreibung. Deutschland zwischen 1944 und 1947, red. F. Grube, G. Richter, Hamburg 1980
J. Zägel, R. Steinweg, Vergangenheitsdiskurse in der Ostseeregion. Band 2, Berlin 2007
C. Paver, Refractions of the Third Reich in Germany and Austrian Fiction and Film, Oxford 2007
J. Pešek, Der internationale Rahmen der Zwangsaussiedlung der Sudetendeutschen [w:] Geschichte verstehen, Die Entwicklung der deutsch-tschechischen Beziehungen in den böhmischen Ländern, 1848–1948, red. Z. Beneš, V. Kural, Praha 2002
B. Nitschke, Wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski w latach 1945-1949, Zielona Góra 1999,
T. Völkering, Die Musealisierung der Themen Flucht, Vertreibung und Integration. Analysen zur Debatte um einen neuen musealen Gedenkort und zu historischen Ausstellungen seit 1950, [w:] Zur Ästhetik des Verlusts. Bilder von Heimat, Flucht und Vertreibung, red. E. Fendl, Münster 2010,
J.-P. Sommer, Normen als Grund bilateraler Außenpolitik: die deutsche Außenpolitik gegenüber Polen am Anfang des 21. Jahrhunderts, Wiesbaden 2015
J. Barcz, J. A. Frowein, op. cit.; D. Arciszewska-Mielewczyk, Roszczenia niemieckie – historia nigdy nie przemija [w:] Jak zabezpieczyć polską własność w północnej i zachodniej Polsce przed roszczeniami niemieckimi. Rozszerzenie Unii Europejskiej w 2004 roku a roszczenia niemieckie, red. I. Arent, M. Libicki, D. Arciszewska-Mielewczyk, Olsztyn 2008
P. Sobański, Krytyka stanowiska doktryny niemieckiej w sprawie powojennych wywłaszczeń majątków prywatnych na Ziemiach Odzyskanych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2008, Zeszyt 1
A. Zbaraszewska, Dylematy międzynarodowej odpowiedzialności państw, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2007, z. 1
N. von Redecker, Die polnischen Vertreibungsdekrete und die offenen Vermögensfragen zwischen Deutschland und Polen, Frankfurt am Main 2004
E. Klein, Gutachten zur Rechtslage des im heutigen Polen entzogenen Privateigentums Deutscher, Potsdam 2005
W. M. Góralski, Przejęcie własności niemieckiej przez Państwo Polskie po drugiej wojnie światowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych a niemieckie roszczenia odszkodowawcze, Warszawa 2004
S. Wenk, Das konfiszierte deutsche Privatvermögen in Polen und der Tschechoslowakei. Die Rechtslage nach Abschluß des deutsch-polnischen und deutsch-tschechoslowakischen Nachbarschaftsvertrages, Frankfurt am Main 1993
F. Ermacora, Das deutsche Vermögen in Polen. Ein Rechtsgutachten, München 1996
P. Badura, Gleiche Freiheit im Verhältnis zwischen Privaten – die verfassungsrechtliche Problematik der Umsetzung der EG-Diskriminierungsrichtlinien in Deutschland, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2008, Nr 68
M. Ciesielska, Zakaz dyskryminacji i zasada równości w regionalnych systemach ochrony praw człowieka na przykładzie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Arabskiej Karty Praw Człowieka [w:] Ochrona praw człowieka w wymiarze regionalnym, red. M. Marcinko, Kraków 2012
P. Burgoński, Europeizacja polskiej polityki równościowej i antydyskryminacyjnej, „Przegląd Europejski” 2012, Nr 2
M. Krzyżanowska-Mierzewska, Problem wywłaszczonej własności w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i jego odniesienie do niemieckich roszczeń majątkowych wobec Polski [w:] Transfer, obywatelstwo, majątek. Trudne problemy stosunków polsko-niemieckich. Studia i dokumenty, red. W. M. Góralski, Warszawa 2005
J. Sandorski, Zrzeczenie się w 1953 r. przez Polskę reparacji wobec Niemiec w świetle prawa międzynarodowego [w:] Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944–2004. t. I. Studia, red. W. M. Góralski, Warszawa 2004
B. Sierakowski, Wyłączenie osób narodowości niemieckiej z grona uprawnionych określonych w projekcie ustawy o świadczeniach pieniężnych przyznawanych niektórym osobom, których dotyczyły procesy nacjonalizacji, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2009,z. 4
W. M. Góralski, Podstawy prawne, przedmiot i program przewłaszczenia własności niemieckiej na Ziemiach Zachodnich i Północnych na podstawie i w ramach Umowy Poczdamskiej [w:] Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944–2004, t. I. Studia, red. W. M. Góralski, Warszawa 2004
K. Przybyszewski, Prawa człowieka w kontekstach kulturowych, Poznań 2010
M. Sornarajah, The pursuit of nationalized property, Dordrecht 1986
M. Bothe, Die Anwendung der Europäischen Menschenrechtskonvention in bewaffneten Konflikten – eine Überforderung?, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2005, Nr 65
B. Garlacz, Niemieckie roszczenia odszkodowawczo-windykacyjne z tytułu majątków pozostawionych w Polsce w świetle kompetencji ratione materiae Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Studia Europejskie” 2005, Nr 4
D. König, Der Schutz des Eigentums im europäischen Recht, „Bitburger Gespräche” 2004, Nr 1
P. Kacprzak, Polityka władz polskich wobec ludności niemieckiej w okresie funkcjonowania Ministerstwa Ziem Odzyskanych, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2010, z. 2
F. Faust, Das Potsdamer Abkommen und seine Völkerrechtliche Bedeutung, Berlin 1964
P. Madajczyk, Wysiedlenia i przesiedlenia popoczdamskie ludności niemieckiej z Polski, [w:] Transfer, obywatelstwo, majątek. Trudne problemy stosunków polsko-niemieckich. Studia i dokumenty, red. W. M. Góralski, Warszawa 2005
R. von Laun, Das Recht auf die Heimat, Hannover 1951
O. Kimminich, Das Vertreibungsverbot in der völkerrechtlichen Entwicklung, [w:] Flucht und Vertreibung: Vorträge eines Symposiums veranstaltet vom Institut für Völkerrecht der Universität Würzburg 19.–22. November 1985, red. D. Blumenwitz, Köln 1987
S. Egel, Sudetendeutsche Passion, Antwerpen 2003
A. Bodnar, Skuteczność Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w Polsce, [w:] Skuteczność prawa, red. T. Giaro, Warszawa 2010
J. Kranz, Wysiedlenie ludności niemieckiej w wyniku II wojny światowej: krzywda czy bezprawie?, Warszawa 2013
J. Sandorski, Nieważność zrzeczenia się przez Polskę reparacji wojennych a niemieckie roszczenia odszkodowawcze, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2004
M. Lubiszewski, O jakości polskiego rozliczenia z przeszłością w świetle orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie „Przemyk przeciwko Polsce”, „Polski Rocznik Praw Czlowieka i Prawa Humanitarnego” 2013, t. 4
J. Sandorski, Opieka dyplomatyczna a międzynarodowa ochrona praw człowieka, Poznań 2006
G. Ress, Supranationaler Menschenrechtsschutz und der Wandel der Staatlichkeit, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2004, Nr 64
I. L. Claude, National Minorities: An international Problem, Cambridge 1955
M. Muszyński, Przejęcie majątków niemieckich przez Polskę po II wojnie światowej. Studium prawnomiędzynarodowe i porównawcze, Bielsko-Biała 2003
A. Czaplińska, Określanie własnej kompetencji przez sądy międzynarodowe – granica czy przejaw swobody orzeczniczej? [w:] Granice swobody orzekania sądów międzynarodowych, red. A. Wyrozumska, Łódź 2014
A. Kalisz, Multicentryczność systemu prawa polskiego a działalność orzecznicza Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2007, z. 4
R. Poew, Der Beitritt Zyperns zur EU – Probleme des Völkerrechts, des Europarechts und des zypriotischen Rechts, Münster 2007
J. Eckert, Reparacje wojenne a rezygnacja z nich: niemiecko-polskie stosunki z perspektywy historyczno-prawnej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2005, z. 2
G. Ress, Der Europäische Gerichtshof für Menschenrechte als pouvoir neutre, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2009, Nr 69,
A. Wiśniewski, Orzecznictwo strasburskie wobec specyfiki procesu implementacji europejskiej konwencji praw człowieka w państwach środkowo- i wschodnioeuropejskich, „Polski Rocznik Praw Czlowieka i Prawa Humanitarnego” 2010, Tom 1
J. Czepek, Czy wymuszone zaginięcia mogą stanowić problem systemowy w kontekście orzecznictwa ETPC?: rozważania na temat wyroku ETPC w sprawie Aslakhanova i inni przeciwko Rosji, „Polski Rocznik Praw Czlowieka i Prawa Humanitarnego” 2013, Tom 4
A. von Bogdandy, I. Venzke, Zur Herrschaft internationaler Gerichte: Eine Untersuchung internationaler öffentlicher Gewalt und ihrer demokratischen Rechtfertigung, „Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht” 2010, Nr 70
H. Putzke, G. Morber, Powiernictwo Pruskie – problem legalności działania, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2008, Nr 1
R. Mizerski, Podstawy obowiązku ustanowienia i stosowania krajowych gwarancji proceduralnych w systemie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, „Polski Rocznik Praw Czlowieka i Prawa Humanitarnego” 2013, t. 4
R. Grzeszczak, Problematyka roszczeń majątkowych w stosunkach polsko-niemieckich [w:] Problemy prawne w stosunkach polsko-niemieckich u progu XXI wieku, red. W. Czapliński, B. Łukańko, Gdańsk 2009
A. Surminski, Der Schrecken hatte viele Namen [w:] Flucht und Vertreibung. Deutschland zwischen 1944 und 1947, red. F. Grube, G. Richter, Hamburg 1980
J. Zägel, R. Steinweg, Vergangenheitsdiskurse in der Ostseeregion. Band 2, Berlin 2007
C. Paver, Refractions of the Third Reich in Germany and Austrian Fiction and Film, Oxford 2007
J. Pešek, Der internationale Rahmen der Zwangsaussiedlung der Sudetendeutschen [w:] Geschichte verstehen, Die Entwicklung der deutsch-tschechischen Beziehungen in den böhmischen Ländern, 1848–1948, red. Z. Beneš, V. Kural, Praha 2002
B. Nitschke, Wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski w latach 1945-1949, Zielona Góra 1999,
T. Völkering, Die Musealisierung der Themen Flucht, Vertreibung und Integration. Analysen zur Debatte um einen neuen musealen Gedenkort und zu historischen Ausstellungen seit 1950, [w:] Zur Ästhetik des Verlusts. Bilder von Heimat, Flucht und Vertreibung, red. E. Fendl, Münster 2010,
J.-P. Sommer, Normen als Grund bilateraler Außenpolitik: die deutsche Außenpolitik gegenüber Polen am Anfang des 21. Jahrhunderts, Wiesbaden 2015
J. Barcz, J. A. Frowein, op. cit.; D. Arciszewska-Mielewczyk, Roszczenia niemieckie – historia nigdy nie przemija [w:] Jak zabezpieczyć polską własność w północnej i zachodniej Polsce przed roszczeniami niemieckimi. Rozszerzenie Unii Europejskiej w 2004 roku a roszczenia niemieckie, red. I. Arent, M. Libicki, D. Arciszewska-Mielewczyk, Olsztyn 2008
Sobański, P. (2018). Niepodważalność skutków wywłaszczeń niemieckich majątków prywatnych po II wojnie światowej w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Polski Rocznik Praw Człowieka I Prawa Humanitarnego, (8), 175–191. https://doi.org/10.31648/prpc.1440
Piotr Sobański
