Changes in the Mentality of Rural Inhabitants at the Turn of the 19th/20th Centuries (Recorded in Public Discourses and Ethno-Historical Sources)

Bożena Józefów-Czerwińska

Wydział Humanistyczny, Instytut Historyczny, Akademia Finansów i Biznesu Vistula, filia: Akademia im. Aleksandra Gieysztora, ul. A. Mickiewicza 17, 06-100 Pułtusk
https://orcid.org/0000-0001-6564-1755


Abstract

The phenomenon of the cultural and social transformation of the rural population taking place at the end of the 19th and beginning of the 20th century has been the theme of many academic studies. Nonetheless, certain contexts are still important for analysis, especially when we turn to ethno-historical sources. The systemic policy of Russification, a consequence of the fall of the January Uprising, continued during this period. Various groups of the Polish elite protested against this oppressive policy, at the same time recognizing the need to strengthen ties in peasant families with Polish national identity. Progressive elites, social activists, and others took up the mission of spreading education, recognizing the need to struggle against illiteracy, still prevalent among the rural population. Particular hopes were attached to educating young generations of peasants in the language, culture, and history of Poland. Undoubtedly, many people contributed to this process, but alongside them, the press also played in this issues an important role.


Keywords:

against illiteracy, barriers blocking progress, Oporni - Unites, national ideas


Prasa   Google Scholar

„Czas” - dziennik poświęcony polityce krajowej i zagranicznej oraz wiadomościom literackim, rolniczym i przemysłowym, wydany w dniu 1.02.1874, nr 26, Kraków, biblioteka cyfrowa: https://academica.edu.pl/reading/readSingle?cid=30962069&uid=24959258 (12.11.2021).   Google Scholar

Dziennik Literacki, wydany w dniu 19.10.1870 r., nr 42/19, Lwów,   Google Scholar

biblioteka cyfrowa https://dlibra.kul.pl/dlibra/publication/18558/edition/16670/content (12.11.2021).   Google Scholar

„Dziennik Poznański”, wydany w dniu 08.10.1886, R.28 nr 230, Poznań, egzemplarze zdigitalizowane ze zbiorów Biblioteki PTPN w Poznaniu, sygn.Cz4293, biblioteka cyfrowa: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/62701/edition/78488/content (12.11.2021).   Google Scholar

Opracowania   Google Scholar

Brückner Aleksander, 1924, Mitologja słowiańska studium porównawcze, Instytut Wydawniczy, Biblioteka Polska, Warszawa.   Google Scholar

Danieluk Robert (oprac. i wstęp), 2009, Tajna misja jezuitów na Podlasiu (1878–1904): columbae simplicitate et serpenti prudentia: wybór dokumentów z archiwów zakonnych Krakowa, Rzymu i Warszawy, Kraków.   Google Scholar

Długoszewska-Nadratowska Hanna, Wałaszyk Jarosław (oprac.), 2008, Aleksander Świętochowski i szkoły w Gołotczyźnie, Wydawnictwo Muzeum Szlachty Mazowieckiej, Ciechanów.   Google Scholar

Dębski Kazimierz, 1993, Bohaterstwo Unitów Podlaskich: 1875–1905, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa.   Google Scholar

Dylągowa Hanna, 1981, Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764–1864), Wydawnictwo TN Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.   Google Scholar

Dylągowa Hanna, 1989, Unia Brzeska i unici w Królestwie Polskim, Wydawnictwo: Kuria Metropolitalna Warszawska. Wydział Duszpasterstwa, Warszawa.   Google Scholar

Dylągowa Hanna, 1996, Dzieje Unii Brzeskiej (1596–1918), Wydawnictwo Interlibro, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Warszawa–Olsztyn.   Google Scholar

Dymsza Lubomir, 1918, Mowa wygłoszona w Dumie podczas obrad nad projektem oderwania Chełmszczyzny, w: Chrzanowski Zygmunt (red.), W obronie ziemi, Skład główny w Biurze Pracy Społecznej, Warszawa, s. 47–75.   Google Scholar

Józefów-Czerwińska Bożena, 2017, Zabobonem nazwano… O wierzeniach, wartościach i dawnych przekonaniach mieszkańców polsko-białoruskiego pogranicza w ich związkach z przeszłością, Wydawnictwo Trzecia Strona, Warszawa.   Google Scholar

Józefów-Czerwińska Bożena, 2019, Oporni. Losy mieszkańców polsko-białoruskiego pogranicza w kontekście problematyki pamięci oraz negatywnych stereotypów dotykających chłopów, Wydawnictwo Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk.   Google Scholar

Kalabiński Stanisław, Tych Feliks, 1969, Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905–1907 na ziemiach polskich, Wiedza Powszechna, Warszawa.   Google Scholar

Karczewska Anna, 2012, Czytelnictwo chłopów jako przedmiot inteligenckiego dyskursu w Królestwie Polskim w XIX w., Praca doktorska napisana pod kierunkiem, Warszawa, https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/238/Karczewska–doktorat.pdf?sequence=1 (9.12.2020).   Google Scholar

Kita Jarosław, 1995, Formy wychowania i „umoralniania” chłopów propagowane na łamach pism pozytywistów warszawskich, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica, t. 52, s. 59-69.   Google Scholar

Kracik Jan, Gdy religia i magia w jednym stały domu, Znak – miesięcznik (marzec nr 634), http://www.miesiecznik.znak.com.pl/Tekst/pokaz/9862/calosc (12.03.2021).   Google Scholar

Krawczak Tadeusz, 1982, Kształtowanie świadomości narodowej wśród ludności wiejskiej Podlasia w latach 1863–1918, Podlaskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Biała Podlaska.   Google Scholar

Kraszewski Józef. I., 1867, Kilka uwag dla ludu wiejskiego, w: Piast, wydanie z dnia 17.01. 1867 r. R. I nr. 3, Chełmno, s. 17-18, źródło: Rolnicza Biblioteka Cyfrowa https://mars.cbr.edu.pl:8443/dlibra/docmetadata?id=1233&from=publication (9.12.2020).   Google Scholar

Kraszewski Józef. I., 1867, Nasi rzemieślnicy, w: Piast, R. I, nr 3, Rolnicza Biblioteka Cyfrowa https://mars.cbr.edu.pl:8443/dlibra/docmetadata?id=1233&from=publication (9.12.2020).   Google Scholar

Kraziewicz Julijusz, 1867, Odezwa Julijusza Kraziewicza do braci Rolników, w: Chociszewski Józef (red.), Piast: pismo rolniczo–przemysłowe, t. 1, Druk i nakład komisowy Ignacego Danielewskiego, Chełmno.   Google Scholar

Lewestam Fryderyk H., 1865, Oświata, w: Samuel Orgelbrand (oprac.), Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami, t. 20, Wydawnictwo Samuela Orgelbranda, Warszawa.   Google Scholar

Oziembło Zdzisław, 2001, Neple i okolice, Wydawnictwo Civitas Christiana, Biała Podlaska.   Google Scholar

Prószyński Konrad, 1879, W sprawie czytelń i poradnika zarządzających niemi, „Niwa” - dwutygodnik naukowy, literacki i artystyczny, t. 15, Warszawa.   Google Scholar

Prószyński Konrad, 1907, O nauczaniu kilkorakiemi sposobami Promyka z dokładnym wskazaniem, jak za pomocą obrazów w godzinę lub półtorej nauczyć rzesze nieczytelnych czytania oraz pisania, Wydawnictwo Księgarni Krajowej i Gazety Świątecznej, Warszawa.   Google Scholar

Przeciszewska Maria, 2015, Tygodnik ilustrowany „Oświata” jako narzędzie formowania „cesarskiego chłopa” w Królestwie Polskim w latach 1900–1905, Rocznik Biblioteki Narodowej, nr 46, s. 197–219.   Google Scholar

Radwan Marian, 2004, Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839, Wydawnictwo: Instytut Europy Środkowo–Wschodniej, Lublin.   Google Scholar

Radwan Marian, 1999, Kościół w Rosji i na Białorusi w relacjach duszpasterzy (1892–1926), (oprac. i wybór tekstów M. Radwan), Wydawnictwo Księży Sercanów, Kraków.   Google Scholar

Reymont Władysław S., 1910, Z ziemi chełmskiej: wrażenia i notatki, Nakład Gebethnera i Wolffa, Warszawa.   Google Scholar

Tarnowski Stanisław, 1891, Z doświadczeń i rozmyślań, Wydano w drukarni „Czasu” Franciszka Kulczyckiego, Kraków.   Google Scholar

Szaflik Józef R., 1976, O rząd chłopskich dusz, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.   Google Scholar

Szczepański Janusz, 2012, Życie polityczne Mazowsza w okresie popowstaniowym 1865–1914, w: Szczepański Janusz (red.), Dzieje Mazowsza lata 1795–1918, t. 3, Wydawnictwo Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora, Pułtusk, s. 281-432.   Google Scholar

Wesołek Izaak, 1938, Monografia miasta Makowa, Nakładem Zarządu m. Makowa Mazowieckiego, Maków.   Google Scholar

W.P.C. (autorka anonimowa), 1914, Podlasie i Ziemia Chełmska, Biblioteka macierzy Polskiej, nr 88, Lwów.   Google Scholar

Zawiszewska Agata, 2010, „Tłumaczka Tylora i Morgana”. O Aleksandrze Bąkowskiej i jej działalności społecznej, w: Gajewska Agnieszka (red.), Przekładaniec (półrocznik Katedry UNESCO do Badań nad Przekładem i Komunikacją Międzykulturową UJ), nr 24, Kraków, s. 50–88.   Google Scholar


Published
2022-12-31

Cited by

Józefów-Czerwińska, B. (2022). Changes in the Mentality of Rural Inhabitants at the Turn of the 19th/20th Centuries (Recorded in Public Discourses and Ethno-Historical Sources). Studia Warmińskie, 59, 299–313. https://doi.org/10.31648/sw.8335

Bożena Józefów-Czerwińska 
Wydział Humanistyczny, Instytut Historyczny, Akademia Finansów i Biznesu Vistula, filia: Akademia im. Aleksandra Gieysztora, ul. A. Mickiewicza 17, 06-100 Pułtusk
https://orcid.org/0000-0001-6564-1755