Losy pogańskich świątyń w zachodniej części Imperium w późnym Cesarstwie Rzymskim (IV w.). Wybrane przykłady
Maria Piechocka-Kłos
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstrakt
W niniejszym artykule podjęto szczegółową analizę losów pogańskich świątyń położonych na terenie cesarstwa zachodniorzymskiego, zwłaszcza w rejonie Galii. Ramy czasowe badań, z uwagi na obszerność i wielowątkowość zagadnienia, obejmują tylko IV w. Głównym wątkiem przedstawionych badań jest przede wszystkim stosunek władz kościelnych, głównie niektórych biskupów, zarządzających zachodnimi diecezjami i samych wiernych do świątyń kultu pogańskiego. Badania zostały uzupełnione krótkim odniesieniem do obowiązującego prawa rzymskiego, a więc stanowiska cesarzy chrześcijańskich, które w niektórych kwestiach zostały wsparte źródłami historycznymi. Analiza źródeł pozwoliła wyciągnąć wnioski, że akcje niszczenia pogańskich świątyń na terenie cesarstwa zachodniorzymskiego nie były powszechne i zdarzały się znacznie rzadziej niż na wschodzie czy w Afryce. Wiele z nich nadal
funkcjonowało w stanie nienaruszonym. Niektóre zostały zburzone (działalność św. Marcina z Tours), inne przeszły proces adaptacji, m.in. na kościoły chrześcijańskie, były również i takie, które opuszczone naturalnie niszczały pod wpływem niesprzyjających czynników atmosferycznych. Prezentowane opracowanie jest kontynuacją badań prowadzonych przez autorkę nad kwestią pogańskich świątyń w zakresie udziału biskupów w procesie niszczenia świątyń pogańskich na wschodzie Imperium w późnym Cesarstwie Rzymskim (IV–V w.).
Słowa kluczowe:
świątynia pogańska, cesarstwo zachodniorzymskie, Galia, historia starożytna, chrześcijaństwo, pogaństwoBibliografia
Źródła: Google Scholar
Agathangelos, 1884, Historie du régne de Tiridate et de la prédication de Saint Grégoire I’lluminateur, w: Fragmenta Historicorum Graecorum, tłum. V. Langlois, V/2, Parisiis. Google Scholar
Agathangelos, 2001, Chrzest Armenii, tłum. R. Sowa, Vox Patrum, Vol. 21, s. 443-459. Google Scholar
Ambroży, 2001, List 17, w: T. Lane, Wiara, rozum, świadectwo. Dzieje myśli chrześcijańskiej, tłum. L. Kędziora, Augustana, Bielsko-Biała. Google Scholar
Beda Wielebny, 2005, The history of the English church and People, transl. M. Frassetto, Barnes & Noble Books, New York. Google Scholar
Cezary z Arles, 2011, Kazania do ludu 1-80, tłum. S. Ryznar i J. Pochwat, Wydawnictwo WAM, Kraków. Google Scholar
Code Thédosien I - XV, Code Justinien, Constitutions Sirmondiennes, 2009, ed. T. Mommsen, P. Meyer, P. Krüger, trad. J. Rougé, R. Delmaire, t. 2, Sources chrétiennes 531, Paris. Google Scholar
Code Thédosien XVI, 2002, ed. T. Mommsen, P. Meyer, P. Krüger, trad. J. Rougé, R. Delmaire, t. 1, Sources chrétiennes 497, Paris. Google Scholar
Dokumenty synodów od 381 do 431 roku, 2010, red. Arkadiusz Baron, Henryk Pietras, Vol. IV, Wydawnictwo WAM, Kraków. Google Scholar
Euzebiusz z Cezarei, 2007, Życie Konstantyna, tłum. T. Wnętrzak, WAM, Kraków. Google Scholar
Hieremiasz Sozomen, 1989, Historia Kościoła, tłum. S. Kazikowski, PAX, Warszawa. Google Scholar
Sokrates Scholastyk, 1986, Historia Kościoła, tłum. S. Kazikowski, PAX, Warszawa. Google Scholar
Sulpicjusz Sewer, 2012, Dialogi o życiu św. Marcina, w: Sulpicjusz Sewer, Pisma o św. Marcinie z Tours, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków, s. 123-217. Google Scholar
Sulpicjusz Sewer, 2012, Żywot świętego Marcina, w: Sulpicjusz Sewer, Pisma o św. Marcinie z Tours, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków, s. 51- 98. Google Scholar
Theodoret z Cyru, 2019, Historia Kościoła, tłum. H. Pietruszczak, Wydawca Henryk Pietruszczak, Zgorzelec. Google Scholar
Zosimos, 1993, Nowa Historia, tłum. H. Cichocka, PAX, Warszawa. Google Scholar
Opracowania: Google Scholar
Ciechanowicz Jerzy, 1987, Rzym. Ludzie i budowle, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa. Google Scholar
Cochrane Charles N., 1960, Chrześcijaństwo i kultura antyczna, tłum. Gabriela Pianko, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa. Google Scholar
Deichmann Friedrich W., 1939, Frühchristliche Kirchen in Antiken Heiligtümern, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts, vol. 54, s. 105–136. Google Scholar
Dziewulski Władysław, 1969, Zwycięstwo chrześcijaństwa w świecie starożytnym – zarys, Ossolinem, Wrocław. Google Scholar
Fowden Garth, 1978, Bishops and Temples in the Eastern Roman Empire A.D. 320–435, The Journal of Theological Studies, vol. 29, s. 53–78.
Crossref
Google Scholar
Frantz Alison, 1965, From Paganism to Christianity in the temples of Athens, Dumbartron Oaks Papers, vol. 19, s. 187–205.
Crossref
Google Scholar
Frend William H.C., 1990, Monks and the end of Greco-Roman paganism, Cristianesimo nelle Storia, vol. 11, s. 469–484. Google Scholar
Gaudemet Jean, 2000, Legislazione imperiale e religione nel IV secolo, Augustianum, Roma. Google Scholar
Gregorovius Ferdinand, 1902, History of the City of Rome in the Middle Ages, vol. II, George Bell, London. Google Scholar
Hanson Richard P.C., 1978, The Transformation of Pagan Temples into Churches in the Early Christian Centuries, The Journal of Semitic Studies, vol. 23, s. 257–267.
Crossref
Google Scholar
Homo Léon, 1930, La civilisation romaine, Payot, Paris. Google Scholar
Insandowski Henryk, 1931, Res sacrae w prawie rzymskim. Studium z sakralnego prawa rzymskiego, Lublin. Google Scholar
Kelly John N.D., 2001, Złote usta. Jan Chryzostom, Homini, Bydgoszcz. Google Scholar
Lane Fox Robin, 1987, Pagans and Christians, Knopf, New York. Google Scholar
MacMullen Ramsay, 1984, Christianizing the Roman Empire (A.D. 100–400), Yale University New Haven. Google Scholar
Małunowiczówna Leokadia, 1974, Stosunek wczesnego chrześcijaństwa do kultury antycznej, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, vol. 721, s. 213–223. Google Scholar
Milewski Ireneusz, 2000, Powtórne wykorzystanie świątyń pogańskich późnej starożytności (na przykładzie prowincji wschodnich), Vox Patrum, vol. 20, s. 561–575.
Crossref
Google Scholar
Olszaniec Szymon, 2005, Kilka uwag na temat życia i kariery Fl. Maternusa Cynegiusza, Klio, Vol. 7, s. 3–15. Google Scholar
Ożóg Monika, 2009, Kościół starożytny wobec świątyń oraz posągów bóstw, Wydawnictwo WAM, Kraków. Google Scholar
Piechocka-Kłos Maria, 2012, Udział biskupów w procesie niszczenia świątyń pogańskich na wschodzie Imperium w późnym Cesarstwie Rzymskim (IV–V w.), Studia Warmińskie, t. 49, s. 313–327.
Crossref
Google Scholar
Piechocka-Kłos Maria, 2013, Losy ołtarza bogini Wiktorii w rzymskiej Curia Julia (IV w.), w: Marek Jodkowski (red.), Ut in omnibus glorificetur Deus. Księga pamiątkowa ofiarowana siostrze profesor Ambrozji Jadwidze Kalinowskiej OSB, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn, s. 309–322. Google Scholar
Saradi-Mendelovici Helen, 1990, Christian Attitudes toward Pagasn Monuments in Late Antiquity and Their Legacy in Later Byzantine Centuries, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 44, s. 47–61.
Crossref
Google Scholar
Skrzyniarz Sławomir, 2004, Losy pogańskich świątyń w chrześcijańskim Konstantynopolu (przegląd źródeł pisanych), Portolana, vol. 1, s. 73–79. Google Scholar
Thornton Timothy C.G., 1986, The destruction of Idols-Sinful or Maritoriours, The Journal of Theological Studies, vol. 37, s. 121–129.
Crossref
Google Scholar
Van Dam Raymond,1985, From Paganism to Christianity at Late Antique Gaza, Viator, vol. 16, s. 1–20.
Crossref
Google Scholar
Whitby Michael, 1991, John of Ephesus and the Pagans, w: Maciej Salamon (ed.), Pagan Survivals in the Later Roman Empire and in Byzantium, Universitas, Cracow. Google Scholar
Wygralak Paweł, 2011, Stanowisko Kościoła wobec idolatrii i magii na terenach Galii i Hiszpani w późnej starożytności chrześcijańskiej (VI–VII w.), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Wydział Teologiczny, Poznań. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
