„Interesy imć pana podkanclerzego…”. Mińsk i województwo mińskie w polityce Michała Fryderyka Czartoryskiego

Adam Perłakowski

doi:10.31648/ep.6347

Opublikowane: 2021-02-011

Nr XXI/2 (2020)

„Interesy imć pana podkanclerzego…”. Mińsk i województwo mińskie w polityce Michała Fryderyka Czartoryskiego

Adam Perłakowski

Echa Przeszłości

Dział: ARTYKUŁY I ROZPRAWY

https://doi.org/10.31648/ep.6347

Abstrakt

W artykule podjęte zostało zagadnienie roli, jaką odgrywał Michał Fryderyk Czartoryski, podkanclerzy litewski i jeden z politycznych liderów stronnictwa „Familii” w życiu politycznym Mińska i województwa mińskiego w okresie sprawowania przez niego dygnitarstwa (1724–1752). Mimo że miasto, jak i województwo nie należało do odgrywających czołową rolę polityczną w strukturze Wielkiego Księstwa Litewskiego i wzmianki o nim na kartach korespondencji podkanclerzego pojawiają się nieczęsto, to jednak M. Fr. Czartoryski przywiązywał bardzo dużą uwagę do spraw związanych w wyborem deputatów trybunalskich kadencji mińskiej, polityką rozdawniczą, czy też dotyczącą urzędów ziemskich w województwie mińskim. Jako wytrawny polityk potrafił zawiązywać krótkotrwałe sojusze z przeciwnikami politycznymi, np. Radziwiłłami, i wykorzystywać inne grupy społeczne, np. Żydów, do realizacji swoich planów nawet w tak niewielkiej skali województwa mińskiego.

Słowa kluczowe:

Michał Fryderyk Czartoryski, Mińsk, Wielkie Księstwo Litewskie, XVIII wiek

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Perłakowski, A. (2021). „Interesy imć pana podkanclerzego…”. Mińsk i województwo mińskie w polityce Michała Fryderyka Czartoryskiego. Echa Przeszłości, (XXI/2), 104–119. https://doi.org/10.31648/ep.6347

Cited by / Share

Bibliografia

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:

Archiwum Radziwiłłów V: 2579/I, 2579/II, 2579/III, 2579/IV

Archiwum Rodzinne Poniatowskich: 372/2

Biblioteka Narodowa w Warszawie: 3285/II, t. 1

Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie: 1981/III, 3127/III, 3429/IV, 3880/II, 5785/III

Biblioteka Polska w Paryżu: 54/5

Sächsisches Hauptstaatsarchiv Dresden, 10026, Geheimes Kabinett: Loc. 453/09

Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wilnie: f. 1135, op. 15, nr 18

Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka w Wilnie: f. 119–1414, f. 139–4982, 4998

Львівська національна наукова бібліотека України імені В.Стефаника we Lwowie: f. 103, teka 643.

Źródła drukowane

M. Matuszewicz, Diariusz życia mego, t. 1, 1714–1757, tekst opracował i wstępem poprzedził B. Królikowski, komentarz Z. Zielińskiej, Warszawa 1986.

Opracowania

Administracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów (XVI-XVIII w.), red. U. Augustyniak, Warszawa 2009, Seria Fasciculi Historici Novi, t. 9.

Anusik Z., Stroynowski A., Radziwiłłowie w epoce saskiej. Zarys dziejów politycznych i majątkowych, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica.” 33, 1989, s. 29–58.

Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1697–1794. Spisy, pod red. A. Rachuby, oprac. A. Rachuba i P. P. Romaniuk, przy współpracy A. Macuka i J. Aniszczenki, Warszawa 2004.

Dygdała J., Przeździecki Antoni Tadeusz h. Roch III (1718–1772), PSB, t. 29, Wrocław-Warszawa--Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 51–54.

Fundator i mecenas. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, pod red. E. Dubas-Urwanowicz i J. Urwanowicza, Białystok 2011.

Jusupović M., Prowincjonalna elita litewska w XVIII wieku. Działalność polityczna rodziny Zabiełłów w latach 1733–1795, Warszawa 2014.

Konopczyński W., Dzieje Polski nowożytnej, t. II, Warszawa 1936.

Konopczyński W., Czartoryski Michał Fryderyk (1695–1775), Polski Słownik Biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 288–294.

Liedke M., Rodzina magnacka w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI-XVIII wieku. Studium demograficzno-społeczne, Białystok 2016.

Мацук A., Роля М. Чартарыйскага пры размеркаванні павятовых урадў у ВКЛ у 40-х гг. XVIII тс. „Український історичний збірник“, Вип. 10, 2007, s. 65–76.

Macuk A., Wybór pisarzy trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 40. XVIII w., [w:] Rzeczpospolita wielu narodów i wyznań XVI-XVIII wiek, pod red. T. Ciesielskiego i A. Filipczak-Kocur, Warszawa-Opole 2008, s. 105–124.

Мацук A., Барацьба магнацкіх груповак вакол Трыбунала Вялікага Княства Літоўскага 1741 г. „Вестник Полоцкого государственного университета. Серия А. Гуманитарные науки” 7, 2009, s. 22–31.

Мацук A., Барацьба магнацкіх груповак вакол трыбунала ВКЛ 1743 г., „Український історичний збірник“, Вип. 12, 2009, s. 76–90.

Мацук A., Барацьба магнацкіх груповак у ВКЛ (1717–1763 гг.), Мінск 2010.

Mościcki H., Chmara Adam Michał Stanisław (1720–1805), PSB, t. 3, Kraków 1937, s. 315–316.

Perłakowski A., Michał Fryderyk Czartoryski, podkanclerzy litewski wobec obsady urzędów centralnych, ziemskich i trybunalskich w Wielkim Księstwie Litewskim w 1744 roku, [w:] Sit erat in votis. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Anusikowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. Rzeczpospolita w czasach nowożytnych, pod red. M. Karkochy i P. Robaka, Łódź 2017, s. 299–320.

Radziwiłłowie XVI-XVIII wieku. W kręgu polityki i kultury, „Miscellanea Historico-Archivistica” 3, 1989.

Radziwiłłowie w służbie Marsa, red. M. Nagielski, K. Żojdź, Warszawa 2017.

Rolnik D., Województwo mińskie i Jeleńscy w życiu publicznym Rzeczypospolitej w latach 1764–1795 w świetle ich korespondencji, Katowice 2018.

Rolnik D., Archiwum Jeleńskich z NGAB w Mińsku (XVI–XX wiek) – jego dzieje i inwentarz, Katowice 2018.

Rolnik D., Dwór Michała Antoniego Sapiehy i jego rola w edukacji obywatelskiej na przykładzie Adama Chmary, ostatniego wojewody mińskiego, [w:] Sapientia ars vivendi putanda est. Wokół kultury i polityki. Studia z dziejów nowożytnych ofiarowane Profesorowi Marianowi Chachajowi, pod red. nauk. A. Perłakowskiego, B. Roka, F. Wolańskiego, Kraków-Wrocław 2019, s. 115–127.

Rolnik D., Adam Chmara (1720–1805) – ostatni wojewoda miński w świecie polityki czasów stanisławowskich i jego archiwum, Katowice 2020 [w druku].

Szczygielski W., Łopaciński Mikołaj Tadeusz h. Lubicz (1715–1778), PSB, t. 18, Wrocław-Warszawa-Kraków 1973, s. 400–402.

Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Lulewicz i A. Rachuba, Kórnik 1994.

Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 1, województwo wileńskie XIV–XVIII wiek, pod red. A. Rachuby, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P. P. Romaniuk przy współpracy U. Jemielianczuka i A. Macuka, Warszawa 2004.

Wereszycka H., Judycki Michał h. Radwan odmienny (zm. 1758), PSB, t. 11, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964–1965, s. 314.

Wielkie rody dawnej Rzeczypospolitej XVI–XIX wieku, t. 1, Sapiehowie, pod red. T. Ciesielskiego i M. Sawickiego, Opole 2018.

Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, pod red. J. Urwanowicza przy współudziale E. Dubas-Urwanowicz i P. Guzowskiego, Białystok 2003.

Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, pod red. E. Dubas-Urwanowicz i J. Urwanowicza, Białystok 2006.

Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Kraków 2012.

Wokół Sanguszków. Dzieje, sztuka, kultura. Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, 29–30 czerwiec 2006, red. B. Bułdys, J. Skrabski, Tarnów 2007.

Wyszomirska M., Między obroną wolności a naprawą państwa. Rzeczpospolita jako przedmiot polemik politycznych w dobie panowania Augusta III (1734–1763), Warszawa 2010, Biblioteka Badań nad Wiekiem Osiemnastym. Studia i Źródła. Studia Nr IV.

Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej. Funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977.

Zielińska T., Feldmarszałek Jakub Henryk Flemming w środowiskach magnatów polskich, [w:] Polska–Saksonia w czasach unii (1697–1763). Próba nowego spojrzenia, pod red. K. Bartkiewicza, Zielona Góra 1998, s. 115–128.

Zielińska Z., Mechanizm sejmikowy i klientela radziwiłłowska za Sasów, „Przegląd Historyczny” 1971, 62/3, s. 397–419.

Zielińska Z., Pociej Aleksander h. Waga (zm. 1770), PSB, t. 27, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983, s. 23–25.

Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743–1752, Warszawa 1983. Google Scholar