Abstrakt

Filozoficzne dyskusje poświęcone zobowiązaniom moralnym ludzi wobec zwierząt w ostatnich dwudziestu latach przybrały bardzo na sile. Jednym z czołowych przedstawicieli etyki ochrony zwierząt, którego głos bardzo się w tych dyskusjach liczy, jest Peter Singer. Reprezentowane przez niego stanowisko filozoficzne, mimo że odwołuje się do klasycznego utylitaryzmu Jeremy’ego Benthama i Henry’ego Sidgwicka, jest czymś więcej niż jego prostą kontynuacją. Singer z jasnością, która jest raczej rzadka w filozofii, zestawił i opisał cierpienia zwierząt wykorzystywanych w różnorodnych eksperymentach i badaniach naukowych oraz używanych do produkcji żywności. Porównał je następnie z korzyściami, jakie my ludzie czerpiemy z tego procederu. Stwierdził, że w świetle szczegółowo opisanych przez siebie problemów i dylematów etycznych związanych z wykonywaniem eksperymentów i testów z użyciem zwierząt oraz zagadnień związanych z produkcją żywności jest mocno wątpliwe czy zyski w postaci wiedzy, informacji uzyskanych kosztem cierpienia zwierząt oraz odżywcze i smakowe korzyści czerpane przez ludzi z jedzenia mięsa są porównywane z dyskomfortem i bólem, jaki zadajemy zwierzętom. W konkluzji Singer stwierdza, że obecny system traktowania zwierząt nie może być usprawiedliwiony. Sednem utylitaryzmu Singera jest potraktowanie zdolności zwierząt do odczuwania (sentience) na równi ze zdolnością odczuwania, jaką mają ludzie, jako podstawy włączenia ich w obszar moralności. Ponieważ są one zdolne do odczuwania bólu i cierpienia (lub przyjemności i zadowolenia) tak samo jak ludzie, należy tę zdolność odczuwania tak samo uwzględnić (ważyć) w podejmowaniu decyzji moralnych. Ponadto zdolność do odczuwania stanowi jedyną dającą się obronić granicę poszanowania interesów innych. Utylitarystyczna zasada użyteczności, którą Singer się posługuje do moralnej oceny całego zagadnienia, polega w jego przypadku na dążeniu do optymalnego wyważenia całej sumy przyjemności i cierpień niezależnie od tego, kto ich doznaje, zwierzęta czy ludzie. Koncepcja Singera spotkała się z poważną krytyką ze strony kół akademickich. Pierwszy wątek tej krytyki, której reprezentantem jest Tom Regan, godzi w utylitarystycznie pojmowane podstawy stanowiska Singera. Odrzuca utylitaryzm, ponieważ pozwala na zbyt łatwe, zdaniem Regana, użycie indywiduów (w tym istnień ludzkich) jako środka do maksymalizacji dobra ogólnego, rozpatrywanego jako całość. Drugi wątek krytyki, którego reprezentantem jest francuski filozof Luc Ferry, w ogóle odrzuca utylitaryzm, poddając go krytyce z pozycji etyki wywodzącej się z tradycji Rousseau i Kanta, a ufundowanej na transcendentalnej idei wolności. Trzeci, bardzo interesujący wątek krytyki, tym razem z pozycji holistycznej etyki środowiskowej, podejmuje Zdzisława Piątek. Słabości koncepcji Singera upatruje ona przede wszystkim w jednakowym traktowaniu przez niego zwierząt dzikich i udomowionych oraz nieliczeniu się z ekologicznymi skutkami takiego podejścia.