NEURONALNE KORELATY POCZUCIA WINY I WSTYDU – Z PERSPEKTYWY FILOZOFA

Katarzyna Rychter

doi:10.31648/hip.6761

Opublikowane: 2021-05-181

Nr 26 (2020)

NEURONALNE KORELATY POCZUCIA WINY I WSTYDU – Z PERSPEKTYWY FILOZOFA

Katarzyna Rychter

Humanistyka i Przyrodoznawstwo

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31648/hip.6761

Abstrakt

Celem artykułu jest wykazanie, że filozofia (etyka, neuroetyka, metaetyka) może sięgać po ustalenia neuronauki, w tym (neuro)psychologii, w zakresie poczucia winy i wstydu, w czym mają pomóc postawione w artykule pytania
i poruszane zagadnienia. Autorka przywołała dane na temat neuronalnych korelatów poczucia winy i wstydu i neuropsychologiczne interpretacje niektórych z nich. Szczególną uwagę zwróciła na kwestie związane z oceną moralną i moralnymi sankcjami.

Słowa kluczowe:

poczucie winy, wstyd, neuronauka, etyka, neuroetyka, metaetyka, sankcja moralna, ocena moralna

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Rychter, K. (2021). NEURONALNE KORELATY POCZUCIA WINY I WSTYDU – Z PERSPEKTYWY FILOZOFA. Humanistyka I Przyrodoznawstwo, (26), 147–166. https://doi.org/10.31648/hip.6761

Cited by / Share

Bibliografia

Adamczyk A. (2017), Wstyd, poczucie winy i psychopatologia – podejście transdiagnostyczne, URL=https://www.researchgate.net/publication/317232148_
Google Scholar

Wstyd_poczucie_winy_i_psychopatologia_podejscie_transdiagnostyczne_Shame_guilt_and_psychopathologtransdiagnostic [dostęp z dnia 14.12.2019].
Google Scholar

Addis D.R., McIntosh A.R., Moscovitch M., Crawley A.P., McAndrews M.P. (2004), Characterizing spatial and temporal features of autobiographicalmemory retrieval networks: a partial least squares approach, doi: 10.1016/j.neuroimage.2004.08.007.
Google Scholar

Amodio D.M., Frith C.D. (2006), Meeting of minds: the medial frontal cortex and social cognition, URL=https://www.researchgate.net/publication/7227440_Amodio_DM_Frith_CD_Meeting_of_minds_the_medial_
Google Scholar

frontal_cortex_and_social_cognition_Nat_Rev_Neurosci_7_268-27 [dostęp z dnia 16.02.2020].
Google Scholar

Baron-Cohen S., Leslie A., Frith U. (1985), Does the autistic child have a “theory of mind”?, URL=https://www.researchgate.net/publication/20222469_Does_the_Autistic_Child_Have_a_Theory_of_Mind [dostęp z dnia 17.02.2020].
Google Scholar

Basile B., Mancini F., Macaluso E., Caltagirone C., Frackowiak R.S., Bozzali
Google Scholar

M. (2011), Deontological and altruistic guilt: evidence for distinct neurobiological substrates. doi: 10.1002/hbm.21009.
Google Scholar

Baumeister R.F., Stillwell A.M., Heatherton T.F. (1994), Guilt: An Interpersonal Approach, „Psychological Bulletin” 115(2): 243–267, doi: 10.1037/0033-2909.115.2.243.
Google Scholar

Benedict R. (1999), Chryzantema i miecz: wzory kultury japońskiej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Biełecka-Prus J. (2013), Poczucie winy jako emocja społeczna. Analiza wybranych nurtów badawczych, „Przegląd Socjologii Jakościowej” 9(2): 104–127.
Google Scholar

Chapman H., Anderson A.K. (2012), Understanding disgust, doi: 10.1111/j.1749-6632.2011.06369.x.
Google Scholar

Churchland P. (2013), Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności, przeł. M. Hohol, N. Marek, Copernicus Center Press, Kraków.
Google Scholar

Cierpiałkowska L., Górska D. (2016), Mentalizacja jako stan i jako cecha-perspektywa strukturalno-procesualna, [w:] Mentalizacja z perspektywy rozwojowej i klinicznej, L. Cierpiałkowska, D. Górska (red.), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań: 13–41.
Google Scholar

Craig A.D. (2009), How do you feel-now? The anterior insula and human awereness, URL=https://www.nature.com/articles/nrn2555 [dostęp z dnia 31.12.2019].
Google Scholar

Else-Quest N.M., Higgins A., Allison C., Morton LC., Gender Differences in Self-Consious Emotional Experience, URL=https://www.academia.edu/8674026/Gender_Differences_in_SelfConscious_Emotional_Experience_A_Meta-Analysis [dostęp z dnia 17.12.2019].
Google Scholar

Eslinger P.J., Moore P., Antani S., Anderson C., Grossman M. (2012). Apathy in frontotemporal dementia: behavioral and neuroimaging correlates, doi: 10.3233/BEN-2011-0351.
Google Scholar

Fourie M.M., Thomas K.G., Amodio D.M., Warton C.M., Meintjes E.M. (2014),
Google Scholar

Neural correlates of experienced moral emotion: an fMRI investigation of emotion in response to prejudice feedback, doi: 10.1080/17470919.2013.878750.
Google Scholar

Frith U., Frith C.D. (2003), Development and neurophysiology of mentalizing, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”, Series B, Biological Sciences 358(1431): 459–473, doi: 10.1098/rstb.2002.1218.
Google Scholar

Gilligan C. (1982), In a Different Voice. Psychological Theory and Women’s Development, Harvard University Press, Cambridge.
Google Scholar

Gore E.J., Harvey O.J. (1995), A factor analysis of a scale of shame and guilt, “Personality and Individual Differences” 19: 769–771.
Google Scholar

Greene J.D., Sommerville R.B., Nystrom L.E., Darley J.M., Cohen J.D. (2001), An fMRI investigation of emotional engagement in moral judgment, URL=https://www.researchgate.net/publication/11789806_An_fMRI_Investigation_of_Emotional_Engagement_in_Moral_Judgment [dostęp z dnia 02.02.2020].
Google Scholar

Hartmann N. (1962), Ethik, Walter de Gruyter, Berlin.
Google Scholar

Hartmann N. (1987), W sprawie sposobu dania realności, [w:] W. Galewicz, N. Hartmann, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Google Scholar

Hedman E., Ström P., Stünkel A., Mortberg E. (2013), Shame and guilt in social anxiety disorder: Effects of cognitive behavior therapy and association with social anxiety and depressive symptoms, Plos ONE, 8(4), doi: 10.1371/journal.pone.0061713.
Google Scholar

Highfield J., Markham D., Skinner M., Neal A. (2010), An investigation into the experience of self-conscious emotions in individuals with bipolar disorder, unipolar depression and non-psychiatric controls, doi: 10.1002/cpp.674.
Google Scholar

Hoffman M.L. (2006), Empatia i rozwój moralny, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Google Scholar

Kamińska A. (2008), Spory wokół feministycznej etyki troski we współczesnej filozofii amerykańskiej, doktorat: URL=https://sbc.org.pl/Content/12050/doktorat2884.pdf [dostęp z dnia 22.02.2020].
Google Scholar

Kendal A. (2016), Neural basis of guilt: A quantitative and connectivity meta-analysis of functional imaging studies, URL=http://docplayer.net/100298500-Neural-basis-of-guilt-a-quantitative-and_connectivity-meta-analysis-offunctional-imaging-studies-adam kendal.html [dostęp z dnia 12.12.2019].
Google Scholar

Koechlin E., Ody Ch., Kouneiher F. (2003), The Architecture of Cognitive Control in the Human Prefrontal Cortex, URL=https://pdfs.semanticscholar.org/5969/f61c70cc1d02cde40e0c0bb81fa6b96b078a.pdf?_
Google Scholar

ga=2.119098953.1569925932.1581932814-751917739.1581932814 [dostęp z dnia 17.02.2020].
Google Scholar

Koenigs M., Young L., Adolphs R., Tranel D., Cushman F., Hauser M., Damasio A.
Google Scholar

(2007), Damage to the prefrontal cortex increases utilitarian moral judgements, „Nature”, doi: 10.1038/nature05631.
Google Scholar

Lagattuta K.H., Thompson R.A. (2007), The development of self-conscious
Google Scholar

emotions: Cognitive processes and social influences, [in:] The self-conscious emotions: Theory and research, J.L. Tracy, R.W. Robins, J.P. Tangney (eds.), The Guilford Press, New York–London: 91–114.
Google Scholar

Leskela J., Dieperink M., Thuras P. (2002), Shame and posttraumatic stress disorder, doi: 10.1023/A:1015255311837.
Google Scholar

Lewis M. (2005), Emocje samoświadomościowe: zażenowanie, duma, wstyd, poczucie winy, [w:] Psychologia emocji, M. Lewis, J.M. Haviland-Jones (red.), Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Google Scholar

Machura P. (2011), Normy moralne, ideały i supererogacja, „Folia Philosophica” 29: 277–305.
Google Scholar

Michl P., Meindl T., Meister F., Born C., Engel R.R., Reiser M., Hennig-Fast K. (2014), Neurobiological underpinnings of shame and guilt: a pilot fMRI study, doi: 10.1093/scan/nss114.
Google Scholar

Moll J., Oliveira-Souza R.D., Garrido G.J., Bramati I.E., Caparelli-Daquer E.M., Paiva M., Zahn R., Grafman J. (2007), The self as a moral agent: linking the neural bases of social agency and moral sensitivity, doi: 10.1080/17470910701392024.
Google Scholar

Olsson A., Ochsner N.K. (2008), The role of social cognition in emotion, doi: 10.1016/j.tics.2007.11.010.
Google Scholar

Plant E.A., Hyde J.S., Keltner D., Devine P.G. (2000), The gender stereotyping of emotions, doi: 10.1111/j.1471-6402.2000.tb01024.x.
Google Scholar

Przybysz P., Dziarnowska W. (2012), Emocje i dylematy moralne z perspektywy neuroetyki, „Studia z Kognitywistyki i Filozofii Umysłu” 6(1): 37–62.
Google Scholar

Pulcu E., Lythe K., Elliott R., Green S., Moll J., Deakin J.F., Zahn R. (2014),
Google Scholar

Increased amygdala response to shame in remitted major depressive disorder, doi: 10.1371/journal.pone.0086900.
Google Scholar

Quiles Z.N., Bybee J. (1997), Chronic and Predispositional Guilt: Relations to Mental Health, Prosocial Behavior, and Religiosity, “Journal o f Personality Assessment” 69(1): 104–126.
Google Scholar

Roth L., Kaffenberger T., Herwig U., Brühl A.B. (2014), Brain activation associated with pride and shame, doi: 10.1159/000358090.
Google Scholar

Schoenleber M., Berenbaum H. (2010), Shame aversion and shame-proneness in Cluster C personality disorder, URL=https://www.academia.edu/17008348/Shame_aversion_and_shameproneness_in_Cluster_C_personality_disorders [dostęp z dnia 01.12.2019].
Google Scholar

Sepczyńska D. (2012), Etyka troski Daniela Engstera. Przypadek ekologii społecznej, [w:] Między metafilozofią a ekofilozofią. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Zbigniewowi Hullowi, E. Starzyńska-Kościuszko,
Google Scholar

D. Liszewski (red.), Instytut Filozofii UWM, Olsztyn: 151–167.
Google Scholar

Shin L.M., Dougherty D.D., Orr S.P., Pitman R.K., Lasko M., Macklin M.L.,
Google Scholar

Alpert N.M., Fischman A.J., Rauch S.L. (2000), Activation of anterior paralimbic structures during guilt-related script-driven imagery, doi: 10.1016/s0006-3223(00)00251-1.
Google Scholar

Siddiqui S.V., Chatterjee U., Kumar D., Siddiqui A., Goyal N. (2008), Neuropsychology of prefrontal cortex, URL=http://www.indianjpsychiatry.org/temp/IndianJPsychiatry5032025372677_145526.pdf [dostęp z dnia
Google Scholar

01.2020].
Google Scholar

Stach R. (2012), Sumienie i mózg. O wewnętrznym regulatorze zachowań moralnych, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Google Scholar

Strus W., Żylicz P.O. (2018), Emocje samoświadomościowe – podstawowe rozróżnienia i narzędzia pomiaru, [w:] Metody badania emocji i motywacji, H. Gasiul (red.), Wydawnictwo Difin, Warszawa.
Google Scholar

Styczeń T. (1972), Problem możliwości etyki jako empirycznie uprawomocnionej i ogólnie ważnej teorii moralności, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.
Google Scholar

Szutta N. (2017), Granice autonomii etyki. O potrzebie uwzględniania wyników nauk empirycznych w etyce, „Analiza i Egzystencja” 39: 49–72.
Google Scholar

Takahashi H., Yahata N., Koeda M., Matsuda T., Asai K., Okubo Y. (2004). Brain activation associated with evaluative processes of guilt and embarrassment: an fMRI study, doi: 10.1016/j.neuroimage.2004.07.054.
Google Scholar

Wagner U., N’Diaye K., Ethofer T., Vuilleumier P. (2011), Guilt-specific processing in the prefrontal cortex, doi: 10.1093/cercor/bhr016.
Google Scholar

Zaleski Z. (1998), Od zawiści do zemsty. Społeczna psychologia kłopotliwych emocji, Wydawnictwo Żak, Warszawa.
Google Scholar

Zhu R., Feng Ch., Zhang S., Mai X., Liu Ch. (2018), Differentiating guilt and shame in a interpersonal context with univariate activation and multivariate pattern analyses, URL=http://liuchaolab.bnu.edu.cn/wp-content/
Google Scholar

uploads/2018/12/paper1.pdf [dostęp z dnia 17.02.2020].
Google Scholar