Abstract

Kształtowanie się podstaw duchowych ukraińskiej świadomości narodowej jest związane z epoką baroku, która nie tylko wywarła głęboki wpływ na sztukę, literaturę i architekturę, lecz również wypracowała nowe podejście do zagadnień teologiczno-filozoficznych. Cała kultura duchowa opierała się na teologizmie, zgodnie z którym Bóg ustanowił pierwotny duchowy byt wszechświata. Zasada ta była nierozerwalnie związana z ideą kreacjonizmu, wspólną w omawianym okresie dla katolicyzmu i prawosławia, ale każdy z tych kierunków wyznaniowych miał pewną specyfikę. W filozofii i teologii katolickiej głównie wykorzystywano metodę racjonalistyczną, a prawosławie od samego początku opierało się na irracjonalnej metodzie ,,sofijnej”.

Włączenie ukraińskiej kultury duchowej do procesów odrodzeniowych, które ogarnęły całą Europę Zachodnią, spowodowało odejście od kanonów prawosławia. Ukraińscy uczeni utrzymywali szerokie kontakty z wybitnymi humanistami europejskimi, co sprzyjało kształtowaniu się tolerancji między wyznaniami.

Cechą charakterystyczną epoki baroku była ambiwalencja w widzeniu świata, związana z uznaniem dwoistości natury ludzkiej. Antropologizmowi barokowemu towarzyszyły idee reformacji, zbliżające zachodnie i wschodnie koncepcje teologiczne. Tym tłumaczy się zainteresowanie mało zbadanymi kartami dziejów kultury duchowej Ukrainy.