The group of paintings "Oświęcim/Auschwitz" (1947–1955) by Xawery Dunikowski – the artistic testimony of borderline experience

Karolina Tomczak

doi:10.31648/pl.9076

Published: 2023-08-051

No. 11 (2023)

The group of paintings "Oświęcim/Auschwitz" (1947–1955) by Xawery Dunikowski – the artistic testimony of borderline experience

Karolina Tomczak

Prace Literaturoznawcze

Section: Articles

https://doi.org/10.31648/pl.9076

Abstract

This article presents an analysis of Xawery Dunikowski’s post-war paintings, a testimony to his stay in the Auschwitz concentration camp, i.e. the canvases of the cycle Oświęcim/Auschwitz (1947–1955). Based on this infrequently discussed kind of art, an attempt has been made to describe the visual representation of borderline experience, which, according to Georges Didi-Huberman, is a “tear-image” or a glimpse of an incomprehensible unprecedented truth, urging to a particularly cruel imaginability or, as Luiza Nader puts it, an expression of “affective memory”. At the same time, the considerations contribute to the research discourse on whether or to what extent it is possible to express the experience of a Konzentrationslager (or, more broadly, the Second World War) in visual representation. The complex issues and stylistics of these works are discussed in the light of methodology concerning the trauma of a witness, an affective observer, a surviving victim (Jacek Leociak, Aleida Assmann, Dominick LaCapra) and its evocation in the image (Didi-Huberman, Nader) thus allowing to consider them as a necessary artistic catharsis of the author of Tchnienie/A Breath of Air. At the same time, it has been pointed out that the painting of Dunikowski, a sculptor, individually reformulated in the artistic medium, non-masterly and in search of their own expression, is a recontextualising confirmation of his status as a modernist artist.

Keywords:

Xawery Dunikowski, painting, Oświęcim, concentration camp, borderline experience, testimony

Download files

PDF

Citation rules

Tomczak, K. (2023). The group of paintings "Oświęcim/Auschwitz" (1947–1955) by Xawery Dunikowski – the artistic testimony of borderline experience. Prace Literaturoznawcze, (11), 27–50. https://doi.org/10.31648/pl.9076

Cited by / Share

References

Archive sources
Google Scholar

AGKBZH: Archiwum Głównej Komisji Badań Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Zespół OK Kraków.
Google Scholar

AGKBZH, sygn. 220. Z relacji X. Dunikowskiego.
Google Scholar

KP: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie, Oddział Rękopisów.
Google Scholar

KP, rkps sygn. 745 (1950). Xawery Dunikowski: Człowiek dąży do harmonii – apel o pokój po II Światowym Kongresie Obrońców Pokoju (IX 1950).
Google Scholar

KP, rkps sygn. 745 (Rozmowa…). Rozmowa z Xawerym Dunikowskim Budowniczym Polski Ludowej.
Google Scholar

KP, rkps sygn. 745 (Wypowiedź…). Xawery Dunikowski: Wypowiedź dotycząca cyklu obrazów „Oświęcim”.
Google Scholar

MNW: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, Zbiór Rękopisów.
Google Scholar

MNW, rkps sygn. 6592 (1946–1950). Zbiór luźnych notatek wypowiedzi X. Dunikowskiego 1946 [?]–1950 [?]).
Google Scholar

References
Google Scholar

Assmann Aleida (2003), Three Stabilizer of Memory. Affect – Symbol – Trauma, in: Sites of Memory in American Literatures and Cultures, ed. by Udo J. Hebel, Universitätsverlag Winter, Heidelberg: 15–30.
Google Scholar

Assmann Aleida (2009), 1998 – między historią a pamięcią, translated by Magdalena Saryusz-Wolska, in: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, ed. by Magdalena Saryusz-Wolska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych
Google Scholar

Universitas, Kraków.
Google Scholar

Blum Helena (1948), Xawery Dunikowski, „Tygodnik Powszechny”, no. 45: 8.
Google Scholar

Bogucki Janusz (1983), Sztuka Polski Ludowej, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
Google Scholar

Chrzanowska-Pieńkos Jolanta, Gołubiew Zofia (eds.) (1998), Alina Szapocznikow 1926–1973, Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, Warszawa.
Google Scholar

Czerni Krystyna (1997), wypowiedź in: Art from Poland 1945–1996, ed. by Jolanta Chrzanowska-Pieńkos, Marzena Beata Guzowska, Marzena Guzowska, Warszawa: 259.
Google Scholar

Czerwiński Marcin (1955), Dwugłos o wystawie krakowskiej, „Przegląd Kulturalny”, no. 51–52.
Google Scholar

Dałek Jerzy, Świebocka Teresa (eds.) (1989), Cierpienie i nadzieja. Twórczość plastyczna więźniów obozu oświęcimskiego, Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice.
Google Scholar

Deleuze Gilles (2000), Proust i znaki, translated by Michał Paweł Markowski, Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Deleuze Gilles, Guattari Félix (1999), Percept, afekt i pojęcie, „Sztuka i Filozofia”, no. 17: 10–26.
Google Scholar

Deleuze Gilles, Guattari Félix (2000), Co to jest filozofia?, translated by Paweł Pieniążek, Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Didi-Huberman Georges (2008), Obrazy mimo wszystko, translated by Mai Kubiak Ho-Chi, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Google Scholar

Dobrowolski Tadeusz (1964), Nowoczesne malarstwo polskie, vol. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Jagoda Zenon, Kłodziński Stanisław, Masłowski Jan (1981), Oświęcim nieznany, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Jakubowska Agata (2008), Portret wielokrotny dzieła Aliny Szapocznikow, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Google Scholar

Janczyk Agnieszka (2018), Artysta dla Niepodległej. Dunikowski i odnowa Wawelu, [Katalog wystawy, 13 listopada 2018 r. – 10 lutego 2019 r., Zamek Królewski na Wawelu], ed. by Maria Podlodowska-Reklewska, translated by Sabina Potaczek-Jasionowicz, Kraków.
Google Scholar

Jarnuszkiewicz Jadwiga (1956), Dunikowski i jego uczniowie, „Przegląd Kulturalny”, no. 6: 3.
Google Scholar

Jedlińska Eleonora (2001), Sztuka po Holokauście, Biblioteka „Tygla Kultury”, Łódź.
Google Scholar

Kębłowski Janusz (1987), Dzieje sztuki polskiej. Panorama zjawisk od zarania do nowoczesności, Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Google Scholar

Kodurowa Aleksandra (ed.) (1985), Xawery Dunikowski i polscy artyści w obozie koncentracyjnym Auschwitz w latach 1940–1945. Rysunki – obrazy – rzeźby, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa.
Google Scholar

Kowalczyk Izabela (2010), Podróż do przeszłości. Interpretacje najnowszej historii w polskiej sztuce krytycznej, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej Academica, Warszawa.
Google Scholar

Leociak Jacek (2009), Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji, Fundacja Akademia Humanistyczna, Warszawa.
Google Scholar

Malina Jerzy (1956), Dunikowski i jego uczniowie 1945–1955, „Życie Literackie”, no. 6: 8.
Google Scholar

Markowska Anna (1998), Język Neuera – o twórczości Jonasza Sterna, Uniwersytet Śląski Filia Instytut Sztuki, Cieszyn.
Google Scholar

Markowska Anna (2012), Dwa przełomy: sztuka polska po 1955 i 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar

Melbechowska-Luty Aleksandra (2005), Posągi i ludzie. Rzeźba polska dwudziestolecia międzywojennego, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
Google Scholar

Melbechowska-Luty Aleksandra (2012), Kreator. Rzeźbiarskie dzieło Xawerego Dunikowskiego, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
Google Scholar

Müller Filip (1980), Trois ans dans une chambre à gaz d’Auschwitz, translated by Pierre Desolneux, Pigmalion, Paris: 169–183.
Google Scholar

Nader Luiza (2018), Afekt Strzemińskiego. „Teoria widzenia”, rysunki wojenne, „Pamięci przyjaciół – Żydów”, Instytut Badań Literackich PAN, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi, Warszawa.
Google Scholar

Nastulanka Krystyna (1961), „Już bym dzisiaj tak nie malował…”. Rozmowa Krystyny Nastulanki z prof. Xawerym Dunikowskim przed wernisażem jego nowej wystawy, „Polityka”, no. 47: 7.
Google Scholar

Nie wieder! – Nigdy więcej! (1989). Die deutsche Besetzung Polensals Thema In der polnischen Kunst von 1939 bis heute. Niemiecka okupacja w Polsce jako temat w polskiej schwitz Oświęcim, Galerie Ars Polona, 1 september bis 29 October 1989.
Google Scholar

Nycz Ryszard (2006), O nowoczesności jako doświadczeniu. Uwagi na wstępie, in: Nowoczesność jako doświadczenie, ed. by Ryszard Nycz, Anna Zeidler-Janiszewska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Google Scholar

Piątkowska Renata (2002), Zagłada i ocalenie Jonasza Sterna, „Pamiętnik Sztuk Pięknych”, no. 2: 53–65.
Google Scholar

Piotrowski Piotr (2007), Auschwitz versus Auschwitz, in: idem, Sztuka według polityki. Od „Melancholii” do „Pasji”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Google Scholar

Potocka Maria Anna (1988), Ostatni wywiad z Jonaszem Sternem, „Odra”, no. 11: 30–41.
Google Scholar

Prokop A. (1994), Od „Prometeusza” do „Człowieka w przestworzu”. Mistrz Dunikowski, „Nowa Europa”, no. 185: 13.
Google Scholar

Sontag Susan (2017), Widok cudzego cierpienia, translated by Sławomir Magala, Wydawnictwo Karakter, Kraków.
Google Scholar

Starzyński Juliusz (1956), Xawery Dunikowski – rzeźbiarz epoki, „Trybuna Ludu”, no. 7: 4.
Google Scholar

Starzyński Juliusz (1973), Polska droga do samodzielności w sztuce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Starzyński Juliusz (1985), Malarstwo Dunikowskiego, „Kierunki”, no. 20: 5.
Google Scholar

Struk Janina (2007), Holokaust w fotografiach. Interpretacja dowodów, translated by Maciej Antosiewicz, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa.
Google Scholar

Strzelecki Jan (1974), Próby świadectwa, in: idem, Kontynuacje (2), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Świerszcz Jarosław (elab.) (1988), Rozmowa z Jonaszem Sternem, „Sztuka”, no. 2: 41, 46–47.
Google Scholar

Tomczak Karolina (2020), Powojenna twórczość pomnikowa Xawerego Dunikowskiego 1945–1964, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Google Scholar

Trzupek Jan (1988), Jonaszowy Brzeg, in: Jonasz Stern. Obrazy z lat 1964–1988, Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, Kraków.
Google Scholar

Williams Caroline (2010), Affective Process Without a Subject: Rethinking the Relation Between Subjectivity and Affect with Spinoza, „Subjectivity”, vol. 3: 245–262.
Crossref
Google Scholar

Włodarczyk Wojciech (1981), Jak dobrze namalować obraz socrealistyczny?, in: Tessera. Sztuka jako przedmiot badań, ed. by Jan Białostocki, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Wojciechowski Aleksander (1983), Młode malarstwo polskie 1944–1974, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Xawery Dunikowski. Rzeźby, obrazy, rysunki. Katalog (1975), [Katalog zbiorów Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie], elab. by Aleksandra Kodurowa, Warszawa.
Google Scholar

Xawery Dunikowski. Malarstwo (2021), [Katalog wystawy, 11 czerwca – 14 listopada 2021 r. Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie], ed. by Joanna Torchała, translated by Karolina Koriat, Warszawa.
Google Scholar

Internet sources
Google Scholar

Wóycicki Kazimierz (2009), Zagadnienie historiografii pamięci, https://www.academia.edu/9476108/Zagadnienie_historiografia_pamieci [accessed: 24.06.2021].
Google Scholar