Profile wypalenia szkolnego wśród polskich adolescentów i ich powiązania z jakością więzi rodzinnych

Katarzyna Tomaszek

Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0001-7019-5403

Agnieszka Muchacka-Cymerman

Akademia Humanitas w Sosnowcu, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0002-1627-4036


Abstrakt

Cel: Środowisko rodzinne jest powszechnie uznawane za ważny czynnik chroniący przed syndromem wypalenia szkolnego, choć dotyczy on głównie młodszych uczniów. Jednocześnie związek między doświadczaniem wypalenia nauką i charakterystykami rodziny jest stosunkowo rzadko przedmiotem analiz, zwłaszcza w grupie uczniów znajdujących się na etapie adolescencji późnej. Aby lepiej zrozumieć wzorce wypalenia nauką wśród polskiej młodzieży, w niniejszym badaniu zastosowano podejście skoncentrowane na osobie poprzez przeprowadzenie analizy profili latentnych na wskaźnikach tego syndromu. Dodatkowo w artykule starano się ustalić, czy więzi rodzinne razem z cechami demograficznymi (płeć, wiek) pozwalają na predykcję przynależności do profili wypalenia szkolnego.

Metoda: W badaniu wzięło udział 964 uczniów szkół średnich (średni wiek osób badanych=18,18 lat, SD=0,48; 65% dziewcząt), którzy odpowiedzieli na pytania ze Skali wypalenia nauką szkolną (SSBS)oraz oszacowali na 1-itemowej skali jakość więzi rodzinnych.

Wyniki: Bazując na statystyce analizy profili latentnych, wyłoniono pięć odrębnych wzorców doświadczania wypalenia szkolnego przez młodzież –profil z wysokim nasileniem wszystkich objawów wypalenia szkolnego: Młodzież niezainteresowana nauką (9,4% całej próby badanych), trzy profile z umiarkowanym poziomem tego syndromu, tj. Zmęczeni nauką szkolną, Zmagający się z obowiązkami szkolnymi, Niekompetentni. W ostatnim profilu znaleźli się uczniowie, którzy uzyskali niski poziom ogólnego wypalenia szkolnego oraz średnie wyniki w niektórych jego wskaźnikach: Przemęczeni zajęciami edukacyjnymi. Adolescenci z wyłonionych profili wypalenia istotnie różnią się w zakresie jakości więzi rodzinnych, wieku i płci. Ogólny poziom wypalenia nauką w całej próbie był głównie wyjaśniany przez interakcję między jakością więzi rodzinnych a wiekiem i płcią osób badanych. Analizy wykazały, że dodatni związek między płcią lub wiekiem a wypaleniem szkolnym był silniejszy w przypadku mniej pozytywnych więzi rodzinnych. Wypalenie szkolne częściej było doświadczane w grupie dziewcząt i starszych nastolatków z rodzin, w których jakość więzi była oceniana negatywnie. Dodatkowe analizy przeprowadzone oddzielnie dla każdego profilu ujawniły istotność interakcji między płcią a więziami rodzinnymi w profilach z najwyższymi wynikami w SSBS (Profil 2,4).

Konkluzje: Badanie potwierdziło, że wychowywanie się w niekorzystnym środowisku rodzinnym jest czynnikiem ryzyka wypalenia szkolnego. Negatywny efekt słabych jakości więzi rodzinnych na rozwój syndromu wyczerpania sił uczniów jest najsilniej odczuwany przez dziewczęta. Nasze ustalenia uzupełniają braki w literaturze dotyczącej wypalenia nauką, wskazując na konieczność oddziaływań profilaktycznych obejmujących zarówno środowisko szkolne, jak i rodzinne adolescentów.


Słowa kluczowe:

wypalenie szkolne, późna adolescencja, rodzina, analiza profili latentnych


Asikainen, H., Nieminen, J.H., Häsä, J., Katajavuori, N. (2022). University Students’ Interest and Burnout Profiles and Their Relation to Approaches to Learning and Achievement. Learning and Individual Differences, 93, artykuł 102105. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2021.102105
Crossref   Google Scholar

Aypay, A. (2012). Secondary School Burnout Scale (SSBS), Educational Sciences: Theory & Practice, 12(2), 782–787.   Google Scholar

Aypay, A., Sever, M. (2015). School as if a workplace: exploring burnout among high school students [Bir iş yeri gibi okul: Lise öğrencileri arasında tükenmişliğin keşfi]. Journal of Theory and Practice in Education [Eğitimde Kuram ve Uygulama], 11(2), 460–472.   Google Scholar

Cernea-Radu, A.E. (2023). The Relationship between Burnout and School Satisfaction Based on the Student’s Age. Research and Education, 8, 77–96. https://doi.org/10.56177/red.8.2023.art.5
Crossref   Google Scholar

Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology, 94(1), 95–120.
Crossref   Google Scholar

Fiorilli, C., Barni, D., Russo, C., Marchetti, V., Angelini, G., Romano, L. (2022). Students' Burnout at University: The Role of Gender and Worker Status. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(18), artykuł 11341. https://doi.org/10.3390/ijerph191811341
Crossref   Google Scholar

Gabola, P., Meylan, N., Hascoët, M., De Stasio, S., Fiorilli, C. (2021). Adolescents' School Burnout: A Comparative Study between Italy and Switzerland. European Journal of Investigation in Health, Psychology and Education, 11(3), 849–859. https://doi.org/10.3390/ejihpe11030062
Crossref   Google Scholar

Herrmann, J., Koeppen, K., Kessels, U. (2019). Do girls take school too seriously? Investigating gender differences in school burnout from a self-worth perspective. Learning and Individual Difference, 69, 150–161. https://doi.org/10.1016/J.LINDIF.2018.11.011
Crossref   Google Scholar

Jiang, Y., Lin, L., Hu, R. (2023). Parental phubbing and academic burnout in adolescents: the role of social anxiety and self-control. Frontiers in psychology, 14, artykuł 1157209. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1157209
Crossref   Google Scholar

Kui, Y., Jian, P., Jun, Z. (2020). Potential profile analysis in the field of organizational behavior. Advances in Psychological Science, 28(7), 1056–1070. https://doi.org/10.3724/SP.J.1042.2020.01056
Crossref   Google Scholar

Lavrijsen, J., Soenens, B., Vansteenkiste, M., Verschueren, K. (2023). When Insecure Self-Worth Drains Students’ Energy: Academic Contingent Self-Esteem and Parents’ and Teachers’ Perceived Conditional Regard as Predictors of School Burnout. Journal of Youth and Adolescence, 52, 810–825. https://doi.org/10.1007/s10964-023-01749-y
Crossref   Google Scholar

Liao, H. (2013). Effect of family function on learning burnout in middle school students. Chinese Journal of Child Health Care, 21(3), 273–275.   Google Scholar

Lindfors, P., Minkkinen, J., Rimpelä, A., Hotulainen, R. (2017). Family and school social capital, school burnout and academic achievement: A multilevel longitudinal analysis among Finnish pupils. International Journal of Adolescence and Youth, 23(3), 368–381. https://doi.org/10.1080/02673843.2017.1389758
Crossref   Google Scholar

Luo, Y., Wang, Z., Zhang, H., Chen, A. (2016). The influence of family socio-economic status on learning burnout in adolescents: mediating and moderating effects. Journal of Child and Family Studies,25, 2111–2119. https://doi.org/10.1007/s10826-016-0400-2
Crossref   Google Scholar

Luo, Y., Zhang, H., Chen, G. (2020). The impact of family environment on academic burnout of middle school students: The moderating role of self-control. Children and Youth Services Review, 119, artykuł 105482. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2020.105482
Crossref   Google Scholar

Macałka, E., Tomaszek, K., Kossewska, J. (2022). Students’ Depression and School Burnout in the Context of Family Network Acceptance and Deviation from Balanced Time Perspective. Education Sciences, 12(3), artykuł 157. https://doi.org/10.3390/educsci12030157
Crossref   Google Scholar

Maslach, C., Schaufeli, W., Leiter, M. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397–422. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.397
Crossref   Google Scholar

May, R.W., Rivera, P.M., Rogge, R.D., Fincham, F.D. (2020). School Burnout Inventory: Latent Profile and Item Response Theory Analyses in Undergraduate Samples. Frontiers in Psychology, 11, artykuł 188. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.00188
Crossref   Google Scholar

Muthén, B. (2004). Latent Variable Analysis: Growth Mixture Modeling and Related Techniques for Longitudinal Data. W: D. Kaplan (red.), Handbook of Quantitative Methodology for the Social Sciences (s. 345–368). Sage Publications INC.
Crossref   Google Scholar

Morris, A. S., Silk, J.S., Steinberg, L., Myers, S.S., Robinson, L.R. (2007). The Role of the Family Context in the Development of Emotion Regulation. Review of Social Development, 16(2), 361–388. https://doi.org/10.1111/j.1467-9507.2007.00389.x
Crossref   Google Scholar

Parviainen, M., Aunola, K., Torppa, M., Lerkkanen, M.-K., Poikkeus, A.-M., Vasalampi, K. (2021). Early antecedents of school burnout in upper secondary education: a five-year longitudinal study. Journal of Youth and Adolescence, 50, 231–245. https://doi.org/10.1007/s10964-020-01331-w
Crossref   Google Scholar

Raufelder, D., Hoferichter, F., Ringeisen, T., Regner, N., Jacke, C. (2015). The perceived role of parental support and pressure in the interplay of test anxiety and school engagement among adolescents: Evidence for gender-specific relations. Journal of Child and Family Studies, 24(12), 3742–3756. https://doi.org/10.1007/s10826-015-0182-y
Crossref   Google Scholar

Read, S., Hietajärvi, L., Salmela-Aro, K. (2022). School burnout trends and sociodemographic factors in Finland 2006–2019. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 57, 1659–1669. https://doi.org/10.1007/s00127-022-02268-0
Crossref   Google Scholar

Salmela-Aro, K., Read, S. (2017). Study engagement and burnout profiles among Finnish higher education students. Burnout Research, 7, 21–28. https://doi.org/10.1016/j.burn.2017.11.001
Crossref   Google Scholar

Salmela-Aro, K., Tang, X., Upadyaya, K. (2022). Study demands-resources model of student engagement and burnout. W: A. L. Reschly, S. L. Christenson (red.), Handbook of Research on Student Engagement (wyd. 2, s. 77–93). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-031-07853-8_4
Crossref   Google Scholar

Salmela-Aro K., Tynkkynen, L. (2012). Gendered pathways in school burnout among adolescents. Journal of Adolescence, 35(4), 929–939. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2012.01.001
Crossref   Google Scholar

Shin, H., Lee, J., Kim, B., Lee, S.M. (2012). Students' Perceptions of Parental Bonding Styles and Their Academic Burnout. Asia Pacific Education Review, 13(3), 509–517. https://doi.org/10.1007/s12564-012-9218-9
Crossref   Google Scholar

Sideridis, G. D., Kafetsios, K. (2008). Perceived parental bonding, fear of failure and stress during class presentations. International Journal of Behavioral Development, 32(2), 119–130. https://doi.org/10.1177/0165025407087210
Crossref   Google Scholar

Tein, J. Y., Coxe, S., Cham, H. (2013). Statistical Power to Detect the Correct Number of Classes in Latent Profile Analysis. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 20(4), 640–657. https://doi.org/10.1080/10705511.2013.824781
Crossref   Google Scholar

Tomaszek, K. (2017). Samoocena i jakość relacji społecznych jako czynniki chroniące przed syndromem wypalenia szkolnego. Ruch Pedagogiczny, 4, 87–105.   Google Scholar

Tomaszek, K., Muchacka-Cymerman, A. (2018). Wybrane środowiskowe przyczyny syndromu wypalenia uczniów ze szkół gimnazjalnych. Kwartalnik Pedagogiczny, 2(248), 109–126.   Google Scholar

Tomaszek, K., Muchacka-Cymerman, A. (2019). Sex differences in the relationship between student school burnout and problematic Internet use among adolescents. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(21), artykuł 4107. https://doi.org/10.3390/ijerph16214107
Crossref   Google Scholar

Tomaszek, K., Muchacka-Cymerman, A., Aypay, A., Altinsoy, F. (2024). Who Can Make Burned-Out Students Feel Better and Self-efficient? Latent Profiles of Student Burnout and Its Association to Personal and Social Resources Among Polish and Turkish Early Adolescents. Child Indicators Research. https://doi.org/10.1007/s12187-024-10169-8
Crossref   Google Scholar

Widlund, A., Tuominen, H., Tapola, A., Korhonen, J. (2020). Gendered pathways from academic performance, motivational beliefs, and school burnout to adolescents’ educational and occupational aspirations. Learning and Instruction, 66, artykuł 101299. https://doi.org/10.1016/J.LEARNINSTRUC.2019.101299
Crossref   Google Scholar

Wu, K., Wang, F., Wang, W., Li, Y. (2022). Parents’ Education Anxiety and Children’s Academic Burnout: The Role of Parental Burnout and Family Function. Frontiers in Psychology, 12, artykuł 764824. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.764824
Crossref   Google Scholar

Yin, H. J. (2019). Study on the Relationship between Family Intimacy and Adaptability, Mental Toughness and Academic Burnout among High School Students. Harbin Normal University.   Google Scholar

Yu, J., Wang, Y., Tang, X., Wu, Y., Tang, X., Huang, J. (2021). Impact of Family Cohesion and Adaptability on Academic Burnout of Chinese College Students: Serial Mediation of Peer Support and Positive Psychological Capital. Frontiers in Psychology, 12, artykuł 767616. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.767616
Crossref   Google Scholar

Zhou, Xy., Wang, Yf., Yang, Jm., Zhao,Wz., Chen, Yl., Yang, Qh. (2023). Latent profile analysis and influencing factors of quality of life in pregnant women with gestational diabetes mellitus. BMC Pregnancy Childbirth, 23, artykuł 785. https://doi.org/10.1186/s12884-023-06079-2
Crossref   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-12-20

Cited By /
Share

Tomaszek, K., & Muchacka-Cymerman, A. (2024). Profile wypalenia szkolnego wśród polskich adolescentów i ich powiązania z jakością więzi rodzinnych. Przegląd Psychologiczny, 67(3), 37–57. https://doi.org/10.31648/przegldpsychologiczny.10909

Katarzyna Tomaszek 
Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0001-7019-5403
Agnieszka Muchacka-Cymerman 
Akademia Humanitas w Sosnowcu, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0002-1627-4036