Intuicje moralne a cechy zaburzonej osobowości w grupie młodych dorosłych
Paweł Kabziński
Uniwersytet Łódzki, Instytut Psychologiihttps://orcid.org/0009-0004-1791-2628
Andrzej Śliwerski
Uniwersytet Łódzki, Instytut Psychologiihttps://orcid.org/0000-0002-7641-7422
Abstrakt
Cel: Celem niniejszego badania było sprawdzenie, czy przejawiany przez daną osobę wzorzec intuicji moralnych rozumianych zgodnie z teorią Haidta i Grahama jest związany z nasileniem wymiarów dysfunkcyjnej osobowości (zgodnie z kryteriami ICD-11) u osób w wieku 18–35 lat.
Metoda: Badanie zostało przeprowadzone na grupie 272 osób (195 kobiet, 75 mężczyzn, 2 osoby nie określiły swojej płci) o średniej wieku 24,93 lata. 65 osób zadeklarowało obecność aktualnej diagnozy zaburzenia psychicznego. W badaniu wykorzystano następujące narzędzia: Kwestionariusz kodów moralnych (MFQ-PL) i Inwentarz osobowości PiCD.
Wyniki: Intuicje moralne z wymiaru Troska okazały się być związane z nasileniem wszystkich wymiarów dysfunkcyjnej osobowości. Najsilniejsze zależności zaobserwowano dla relacji pomiędzy Troską a cechą-domeną Dyssocjalność. Fundament Lojalność został uznany za drugi z predyktorów nasilenia cech Dyssocjalności. W odniesieniu do wymiaru Rozhamowanie predyktorami okazały się fundamenty Troska, Lojalność oraz Autorytet, zaś dla cechy-domeny Anankastyczność były to Sprawiedliwość oraz Świętość. Zaobserwowano istotne różnice w sile relacji oraz istotności wybranych wymiarów intuicji moralnych w porównaniach pomiędzy grupą osób deklarujących obecność zaburzenia psychicznego a osobami bez aktualnej diagnozy psychiatrycznej.
Konkluzja: Wyniki badania sugerują, że intuicje moralne są związane z nasileniem patologicznych cech osobowości we wszystkich domenach. Intuicje moralne z wymiarów Troska oraz Lojalność pozwalają przewidywać nasilenie cech-domen w większym stopniu niż pozostałe intuicje moralne, szczególnie w grupie osób z aktualną diagnozą zaburzenia psychicznego.
Słowa kluczowe:
Intuicje moralne, Teoria Fundamentów Moralnych, zaburzenia osobowości, cechy-domeny, dorośli, ICD-11Bibliografia
Cieciuch, J., Łakuta, P., Strus, W., Oltmanns, J. R., Widiger, T. (2022). Pomiar zaburzeń osobowości w systemie diagnostycznym ICD-11: Polska adaptacja Inwentarza osobowości PiCD. Psychiatria Polska, 56(6), 1185–1202. https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/138563
Crossref
Google Scholar
Curry, O. S., Chesters, M. J., Van Lissa, C. J. (2019). Mapping morality with a compass: Testing the theory of ‘morality as cooperation’ with a new questionnaire. Journal of Research in Personality, 78, 106–124. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2018.10.008
Crossref
Google Scholar
Curry, O. S., Mullins, D. A., Whitehouse, H. (2019). Is it good to cooperate? Testing the Theory of Morality-as-Cooperation in 60 Societies. Current Anthropology, 60(1), 47–69. https://doi.org/10.1086/701478
Crossref
Google Scholar
Djeriouat, H., Trémolière, B. (2014). The Dark Triad of personality and utilitarian moral judgment: The mediating role of honesty/humility and harm/care. Personality and Individual Differences, 67, 11–16. https://doi.org/10.1016/j.paid.2013.12.026
Crossref
Google Scholar
Gay, J. G., Vitacco, M. J., Hackney, A., Beussink, C., Lilienfeld, S. O. (2018). Relations among psychopathy, moral competence, and moral intuitions in student and community samples. Legal and Criminological Psychology, 23(2), 117–134. https://doi.org/10.1111/lcrp.12128
Crossref
Google Scholar
Geraci, A., Surian, L. (2011). The developmental roots of fairness: Infants’ reactions to equal and unequal distributions of resources: Evaluation of fairness of distributive actions. Developmental Science, 14(5), 1012–1020. https://doi.org/10.1111/j.1467-7687.2011.01048.x
Crossref
Google Scholar
Glenn, A. L., Iyer, R., Graham, J., Koleva, S., Haidt, J. (2009). Are all types of morality compromised in psychopathy? Journal of Personality Disorders, 23(4), 384–398. https://doi.org/10.1521/pedi.2009.23.4.384
Crossref
Google Scholar
Graham, J., Haidt, J., Koleva, S., Motyl, M., Iyer, R., Wojcik, S. P., Ditto, P. H. (2013). Chapter two—Moral Foundations Theory: The pragmatic validity of moral pluralism. Advances in Experimental Social Psychology, 47, 55–130. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-407236-7.00002-4
Crossref
Google Scholar
Graham, J., Nosek, B. A., Haidt, J., Iyer, R., Koleva, S., Ditto, P. H. (2011). Mapping the moral domain. Journal of Personality and Social Psychology, 101(2), 366–385. https://doi.org/10.1037/a0021847
Crossref
Google Scholar
Haidt, J. (2001). The emotional dog and its rational tail: A social intuitionist approach to moral judgment. Psychological Review, 108(4), 814–834. https://doi.org/10.1037/0033-295X.108.4.814
Crossref
Google Scholar
Haidt, J. (2014). Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka? Smak Słowa. Google Scholar
Haidt, J., Graham, J. (2007). When morality opposes justice: Conservatives have moral intuitions that liberals may not recognize. Social Justice Research, 20(1), 98–116. https://doi.org/10.1007/s11211-007-0034-z
Crossref
Google Scholar
Haidt, J., Joseph, C. (2004). Intuitive ethics: How innately prepared intuitions generate culturally variable virtues. Daedalus, 133(4), 55–66. https://doi.org/10.1162/0011526042365555
Crossref
Google Scholar
Haidt, J., Kesebir, S. (2010). Morality. W: S. T. Fiske, D. T. Gilbert, G. Lindzey (red.), Handbook of Social Psychology (wyd. 5, t. 2, s. 797–832). Wiley. https://doi.org/10.1002/9780470561119.socpsy002022
Crossref
Google Scholar
Hamlin, J. K., Mahajan, N., Liberman, Z., Wynn, K. (2013). Not like me = bad: Infants prefer those who harm dissimilar others. Psychological Science, 24(4), 589–594. https://doi.org/10.1177/0956797612457785
Crossref
Google Scholar
Hirsh, J. B., DeYoung, C. G., Xiaowen Xu, Peterson, J. B. (2010). Compassionate liberals and polite conservatives: Associations of agreeableness with political ideology and moral values. Personality and Social Psychology Bulletin, 36(5), 655–664. https://doi.org/10.1177/0146167210366854
Crossref
Google Scholar
Jarmakowski-Kostrzanowski, T., Jarmakowska-Kostrzanowska, L. (2016). Polska adaptacja Kwestionariusza kodów moralnych (MFQ-PL). Psychologia Społeczna, 4(39), 489–508. doi: 10.7366/1896180020163908 Google Scholar
Klimczak, A. (2019). Mroczna triada a kody moralne: Mediacyjna rola kodów moralnych w relacji między płcią a psychopatią. Polskie Forum Psychologiczne, 24(1), 25–41. https://doi.org/10.14656/PFP20190102 Google Scholar
Lewis, G. J., Bates, T. C. (2011). From left to right: How the personality system allows basic traits to influence politics via characteristic moral adaptations: Personality, moral values, and politics. British Journal of Psychology, 102(3), 546–558. https://doi.org/10.1111/j.2044-8295.2011.02016.x
Crossref
Google Scholar
Medjedović, J., Petrović, B. (2016). Can there be an immoral morality? Dark personality traits as predictors of moral foundations. Psihologija, 49(2), 185–197. https://doi.org/10.2298/PSI1602185M
Crossref
Google Scholar
Montag, C., Panksepp, J. (2017). Primary emotional systems and personality: An evolutionary perspective. Frontiers in Psychology, 8(464), 1–15. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.00464
Crossref
Google Scholar
Noser, A. E., Zeigler-Hill, V., Vrabel, J. K., Besser, A., Ewing, T. D., Southard, A. C. (2015). Dark and immoral: The links between pathological personality features and moral values. Personality and Individual Differences, 75, 30–35. https://doi.org/10.1016/j.paid.2014.11.010
Crossref
Google Scholar
Strus, W., Rowiński, T., Cieciuch, J., Kowalska-Dąbrowska, M., Czuma, I., Żechowski, C. (2017). Patologiczna Wielka Piątka: Próba zbudowania pomostu pomiędzy psychiatryczną klasyfikacją zaburzeń a cechowym modelem osobowości zdrowej. Roczniki Psychologiczne, 20(2), 429–450. https://doi.org/10.18290/rpsych.2017.20.2-6pl
Crossref
Google Scholar
Vrabel, J. K., Zeigler-Hill, V., McCabe, G. A., Baker, A. D. (2019). Pathological personality traits and immoral tendencies. Personality and Individual Differences, 140, 82–89. https://doi.org/10.1016/j.paid.2018.02.043
Crossref
Google Scholar
World Health Organization. (2024). Clinical descriptions and diagnostic requirements for ICD-11 mental, behavioural and neurodevelopmental disorders. WHO. Google Scholar
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
