Aktywność fizyczna a funkcjonowanie poznawcze osób w średniej i późnej dorosłości – wyniki badania wstępnego

Natalia Gawron

Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0002-6052-1946

Aleksander Zębrowski

Uniwersytet Jagielloński, Centrum Badań Mózgu
https://orcid.org/0000-0003-0037-9172

Beata Hintze

Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0003-1899-2143


Abstrakt

Cele: Cele badania obejmowały scharakteryzowanie aktywności fizycznej (AF) osób w średnim i późnym wieku dorosłym oraz odpowiedź na pytanie, czy częstotliwość ich AF i poziom funkcjonowania poznawczego są ze sobą powiązane.

Metoda: Badanie miało charakter przekrojowy z udziałem 52 kobiet i 30 mężczyzn w wieku od 50 do 80 lat. Do oceny funkcji poznawczych wykorzystano podtesty ze Skal inteligencji Wechslera dla dorosłych wersja zrewidowana – renormalizacja WAIS-R(PL): Powtarzanie cyfr, Układanie klocków i Symbole cyfr, a także Kolorowy test połączeń (CTT) i zadanie Sześcian Linka. Aktywność fizyczną mierzono za pomocą Międzynarodowego kwestionariusza aktywności fizycznej – wersja długa (IPAQ-LF) oraz krokomierza, który badani nosili przez tydzień. Związki między funkcjonowaniem poznawczym i AF oszacowano za pomocą korelacji nieparametrycznych. Ponadto porównano funkcjonowanie poznawcze i AF u osób zdrowych, osób z jedną chorobą przewlekłą i osób z dwiema lub więcej chorobami przewlekłymi.

Wyniki: Wyniki ujawniły nieliczne niskie korelacje pomiędzy funkcjonowaniem poznawczym i AF. Chodzenie mierzone krokomierzem było u uczestników badania na poziomie przeciętnym, a AF deklarowana w kwestionariuszu IPAQ-LF była bardzo wysoka. Większa deklarowana AF umiarkowana i intensywna korelowała z wyższym wykonaniem zadań Układanie klocków i Sześcian Linka. Wyższa deklarowana AF w czasie wolnym korelowała z lepszym wykonaniem CTT. Więcej AF w pracy korelowało z wyższymi wynikami w większości zadań. Aktywność mierzona liczbą kroków nie korelowała z poziomem funkcjonowania poznawczego. Większa liczba kroków korelowała z krótszym czasem spędzonym nieaktywnie w IPAQ-LF. Ponadto osoby zdrowsze lepiej wykonały zadania poznawcze i przeszły więcej kroków niż osoby z chorobami przewlekłymi.

Konkluzja: Badania dostarczyły istotnej wiedzy na temat AF osób w średniej i starszej dorosłości. Badania poszerzyły wiedzę o związkach pomiędzy AF w środowisku rzeczywistym i funkcjonowaniem poznawczym tych osób.


Słowa kluczowe:

neuropsychologia starzenia się funkcji poznawczych, aktywność fizyczna


Basińska-Zych, A., Kaiser, A. (2017). Selected Determinants of Physical Activity of the Inhabitants of the Poznań Metropolis Based on the IPAQ Questionnaire. Studia Periegetica, 20(4), 13–38.   Google Scholar

Biddle, S. J. H., Mutrie, N., Gorely, T., Faulkner, G. (2021). Psychology of Physical Activity: Determinants, Well-Being and Interventions (wyd. 4). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003127420   Google Scholar

Biernat, E. (2013). International Physical Activity Questionnaire – Polish long version. Polish Journal of Sports Medicine, 29(1), 1–15.   Google Scholar

Biernat, E., Piątkowska, M. (2016). Overestimation of physical activity by long IPAQ in a Polish nationwide study. Hygeia Public Health, 51(1), 87–95.   Google Scholar

Binnewies, J., Nawijn, L., Brandmaier, A. M., Baaré, W. F. C., Boraxbekk, C. J., Demnitz, N., Drevon, C. A., Fjell, A. M., Lindenberger, U., Madsen, K. S., Nyberg, L., Topiwala, A., Walhovd, K. B., Ebmeier, K. P., Penninx, B. W. J. H. (2023). Lifestyle-related risk factors and their cumulative associations with hippocampal and total grey matter volume across the adult lifespan: A pooled analysis in the European Lifebrain consortium. Brain Research Bulletin, 200, artykuł 110692. https://doi.org/10.1016/j.brainresbull.2023.110692   Google Scholar

Bowden Davies, K. A., Pickles, S., Sprung, V. S., Kemp, G. J., Alam, U., Moore, D. R., Tahrani, A. A., Cuthbertson, D. J. (2019). Reduced physical activity in young and older adults: metabolic and musculoskeletal implications. Therapeutic Advances in Endocrinology and Metabolism, 10, artykuł 2042018819888824. https://doi.org/10.1177/2042018819888824   Google Scholar

Brito, D. V. C., Esteves, F., Rajado, A. T., Silva, N., ALFA score Consortium, Araújo, I., Bragança, J., Castelo-Branco, P., Nóbrega, C. (2023). Assessing cognitive decline in the aging brain: lessons from rodent and human studies. NPJ Aging, 9(1), artykuł 23. https://doi.org/10.1038/s41514-023-00120-6   Google Scholar

Brzeziński, J., Gaul, M., Machowski, A., Zakrzewska, M. (2011). Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych Wersja Zrewidowana – Renormalizacja WAIS-R(PL). Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.   Google Scholar

Burzynska, A. Z., Voss, M. W., Fanning, J., Salerno, E. A., Gothe, N. P., McAuley, E., Kramer, A. F. (2020). Sensor-measured sedentariness and physical activity are differentially related to fluid and crystallized abilities in aging. Psychology and Aging, 35(8), 1154–1169. https://doi.org/10.1037/pag0000580   Google Scholar

Campbell, T., Cullen, B. (2023). Estimating the effect of physical activity on cognitive function within the UK Biobank cohort. International Journal of Epidemiology, 52(5), 1592–1611. https://doi.org/10.1093/ije/dyad009   Google Scholar

Carvalho, A., Rea, I. M., Parimon, T., Cusack, B. J. (2014). Physical activity and cognitive function in individuals over 60 years of age: a systematic review. Clinical Interventions in Aging, 9, 661–682. https://doi.org/10.2147/CIA.S55520   Google Scholar

Chastin, S. F. M., Culhane, B., Dall, P. M. (2014). Comparison of self-reported measure of sitting time (IPAQ) with objective measurement (activPAL). Physiological Measurement, 35(11), 2319–2328. https://doi.org/10.1088/0967-3334/35/11/2319   Google Scholar

Ciria, L. F., Román-Caballero, R., Vadillo, M. A., Holgado, D., Luque-Casado, A., Perakakis, P., Sanabria, D. (2023). An umbrella review of randomized control trials on the effects of physical exercise on cognition. Nature Human Behaviour, 7(6), 928–941. https://doi.org/10.1038/s41562-023-01554-4   Google Scholar

Cleland, C., Ferguson, S., Ellis, G., Hunter, R. F. (2018). Validity of the International Physical Activity Questionnaire (IPAQ) for assessing moderate-to-vigorous physical activity and sedentary behaviour of older adults in the United Kingdom. BMC Medical Research Methodology, 18(1), artykuł 176. https://doi.org/10.1186/s12874-018-0642-3   Google Scholar

Cox, E. P., O’Dwyer, N., Cook, R., Vetter, M., Cheng, H. L., Rooney, K., O’Connor, H. (2016). Relationship between physical activity and cognitive function in apparently healthy young to middle-aged adults: A systematic review. Journal of Science and Medicine in Sport, 19, 616–628. https://doi.org/10.1016/j.jsams.2015.09.003   Google Scholar

Ferguson, T., Olds, T., Curtis, R., Blake, H., Crozier, A. J., Dankiw, K., Dumuid, D., Kasai, D., O'Connor, E., Virgara, R., Maher, C. (2022). Effectiveness of wearable activity trackers to increase physical activity and improve health: a systematic review of systematic reviews and meta-analyses. The Lancet. Digital Health, 4(8), e615–e626. https://doi.org/10.1016/S2589-7500(22)00111-X   Google Scholar

García-Suárez, P. C., Rentería, I., Plaisance, E. P., Moncada-Jiménez, J., Jiménez-Maldonado, A. (2021). The effects of interval training on peripheral brain derived neurotrophic factor (BDNF) in young adults: a systematic review and meta-analysis. Scientific Reports, 11(1), artykuł 8937. https://doi.org/10.1038/s41598-021-88496-x   Google Scholar

Hayes, S. M., Alosco, M. L., Hayes, J. P., Cadden, M., Peterson, K. M., Allsup, K., Forman, D. E., Sperling, R. A., Verfaellie, M. (2015). Physical Activity Is Positively Associated with Episodic Memory in Aging. Journal of the International Neuropsychological Society: JINS, 21(10), 780–790. https://doi.org/10.1017/S1355617715000910   Google Scholar

Heesch, K. C., van Uffelen, J. G., Hill, R. L., Brown, W. J. (2010). What do IPAQ questions mean to older adults? Lessons from cognitive interviews. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 7, artykuł 35. https://doi.org/10.1186/1479-5868-7-35   Google Scholar

Hobbs, N., Godfrey, A., Lara, J., Errington, L., Meyer, T. D., Rochester, L., White, M., Mathers, J. C., Sniehotta, F. F. (2013). Are behavioral interventions effective in increasing physical activity at 12 to 36 months in adults aged 55 to 70 years? A systematic review and meta-analysis. BMC Medicine, 11, artykuł 75. https://doi.org/10.1186/1741-7015-11-75   Google Scholar

Husu, P., Suni, J., Vähä-Ypyä, H., Sievänen, H., Tokola, K., Valkeinen, H., Mäki-Opas, T., Vasankari, T. (2016). Objectively measured sedentary behavior and physical activity in a sample of Finnish adults: a cross-sectional study. BMC Public Health, 16(1), artykuł 920. https://doi.org/10.1186/s12889-016-3591-y   Google Scholar

IPAQ. (2005). Guidelines for Data Processing and Analysis of the International Physical Activity Questionnaire (IPAQ) – Short and Long Forms. The International Physical Activity Questionnaire. https://drive.google.com/file/d/1gehdq1-04eSWfbxscwtzXa1MUlD8Mffa/view   Google Scholar

Juan, C. H., Wang, C. H., Kao, S. C. (red.). (2024). Enhancement of brain functions prompted by physical activity, Vol 1. Academic Press.   Google Scholar

Kirk-Sanchez, N. J., McGough, E. L. (2014). Physical exercise and cognitive performance in the elderly: current perspectives. Clinical Interventions in Aging, 9, 51–62. https://doi.org/10.2147/CIA.S39506   Google Scholar

Kopp, B., Rösser, N., Tabeling, S., Stürenburg, H. J., de Haan, B., Karnath, H. O., Wessel, K. (2014). Disorganized behavior on Link's cube test is sensitive to right hemispheric frontal lobe damage in stroke patients. Frontiers in Human Neuroscience, 8, artykuł 79. https://doi.org/10.3389/fnhum.2014.00079   Google Scholar

Krzepota, J., Biernat, E., Florkiewicz, B. (2013). Poziom aktywności fizycznej słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku o zróżnicowanym indeksie masy ciała. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 19(2), 200–205.   Google Scholar

Kujawa, M. J., Marcinkowska, A. B., Grzywińska, M., Waśkow, M., Romanowski, A., Szurowska, E., Winklewski, P. J., Szarmach, A. (2023). Physical activity and the brain myelin content in humans. Frontiers in Cellular Neuroscience, 17, artykuł 1198657. https://doi.org/10.3389/fncel.2023.1198657   Google Scholar

Lim, S. T., Jung, Y. Z., Akama, T., Lee, E. (2020). Physical Activity Amount and Cognitive Impairment in Korean Elderly Population. Brain Sciences, 10(11), artykuł 804. https://doi.org/10.3390/brainsci10110804   Google Scholar

Łojek, E., Stańczak, J. (2012). Kolorowy Test Połączeń. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.   Google Scholar

Macek, P., Terek-Derszniak, M., Żak, M., Biskup, M., Ciepiela, P., Król, H., Smok-Kalwat, J., Góźdź, S. (2019). WHO recommendations on physical activity versus compliance rate within a specific urban population as assessed through IPAQ survey: a cross-sectional cohort study. BMJ Open, 9(6), e028334. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2018-028334   Google Scholar

Makarewicz, A., Jamka, M., Wasiewicz-Gajdzis, M., Bajerska, J., Miśkiewicz-Chotnicka, A., Kwiecień, J., Lisowska, A., Gagnon, D., Herzig, K. H., Mądry, E., Walkowiak, J. (2021). Comparison of Subjective and Objective Methods to Measure the Physical Activity of Non-Depressed Middle-Aged Healthy Subjects with Normal Cognitive Function and Mild Cognitive Impairment-A Cross-Sectional Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), artykuł 8042. https://doi.org/10.3390/ijerph18158042   Google Scholar

Maleki, S., Hendrikse, J., Chye, Y., Caeyenberghs, K., Coxon, J. P., Oldham, S., Suo, C., Yücel, M. (2022). Associations of cardiorespiratory fitness and exercise with brain white matter in healthy adults: A systematic review and meta-analysis. Brain Imaging and Behavior, 16(5), 2402–2425. https://doi.org/10.1007/s11682-022-00693-y   Google Scholar

Marcotte, T. D., Schmitter-Edgecombe, M., Grant, I. (red.). (2022). Neuropsychology of everyday functioning (wyd. 2). Guilford Press.   Google Scholar

Mitáš, J., Cerin, E., Reis, R. S., Conway, T. L., Cain, K. L., Adams, M. A., Schofield, G., Sarmiento, O. L., Christiansen, L. B., Davey, R., Salvo, D., Orzanco-Garralda, R., Macfarlane, D., Hino, A. A. F., De Bourdeaudhuij, I., Owen, N., Van Dyck, D., Sallis, J. F. (2019). Do associations of sex, age and education with transport and leisure-time physical activity differ across 17 cities in 12 countries? International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 16(1), artykuł 121. https://doi.org/10.1186/s12966-019-0894-2   Google Scholar

Nakamura, Y., Kabayama, M., Godai, K., Tseng, W., Akasaka, H., Yamamoto, K., Takami, Y., Takeya, Y., Gondo, Y., Yasumoto, S., Ogawa, M., Kasuga, A., Masui, Y., Ikebe, K., Arai, Y., Ishizaki, T., Rakugi, H., Kamide, K. (2023). Longitudinal association of hypertension and dyslipidemia with cognitive function in community-dwelling older adults: the SONIC study. Hypertension Research: Official Journal of the Japanese Society of Hypertension, 46(8), 1829–1839. https://doi.org/10.1038/s41440-023-01271-5   Google Scholar

Nicaise, V., Crespo, N. C., Marshall, S. (2014). Agreement between the IPAQ and accelerometer for detecting intervention-related changes in physical activity in a sample of Latina women. Journal of Physical Activity & Health, 11(4), 846–852. https://doi.org/10.1123/jpah.2011-0412   Google Scholar

Skotnicka, M., Pieszko, M. (2014). Aktywność fizyczna receptą na długowieczność. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20(4), 379–383. https://doi.org/10.5604/20834543.1132040   Google Scholar

Szepietowska, E. M. (2019). O pozytywnym wpływie aktywności życiowej (zasobów poznawczych) na funkcje poznawcze u osób dorosłych. Problemy Higieny i Epidemiologii, 100, 66–73.   Google Scholar

Szepietowska, E. M., Dąbal, A. (2023). Lifetime physical activity and the cognitive condition of adults. Research of three independent groups of Polish adults. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 53(1), 112–124. https://doi.org/10.34766/fetr.v53i1.1024   Google Scholar

Światowa Organizacja Zdrowia. Biuro Regionalne na Europę. (‎2021)‎. Wytyczne WHO dotyczące aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia: omówienie. https://iris.who.int/handle/10665/341120. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO   Google Scholar

Troisi Lopez, E., Liparoti, M., Passarello, N., Lucidi, F., Mandolesi, L. (2023). Multimodal Physical Exercise Affects Visuo-Spatial Working Memory: Preliminary Evidence from a Descriptive Study on Tai-Chi Practitioners and Runners. Brain Sciences, 13(10), artykuł 1400. https://doi.org/10.3390/brainsci13101400   Google Scholar

Tudor-Locke, C., Bassett, D. R., Jr, Rutherford, W. J., Ainsworth, B. E., Chan, C. B., Croteau, K., Giles-Corti, B., Le Masurier, G., Moreau, K., Mrozek, J., Oppert, J. M., Raustorp, A., Strath, S. J., Thompson, D., Whitt-Glover, M. C., Wilde, B., Wojcik, J. R. (2008). BMI-referenced cut points for pedometer-determined steps per day in adults. Journal of Physical Activity & Health, 5(Suppl 1), S126–S139. https://doi.org/10.1123/jpah.5.s1.s126   Google Scholar

Tudor-Locke, C., Craig, C. L., Brown, W. J., Clemes, S. A., De Cocker, K., Giles-Corti, B., Hatano, Y., Inoue, S., Matsudo, S. M., Mutrie, N., Oppert, J. M., Rowe, D. A., Schmidt, M. D., Schofield, G. M., Spence, J. C., Teixeira, P. J., Tully, M. A., Blair, S. N. (2011). How many steps/day are enough? For adults. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 8, artykuł 79. https://doi.org/10.1186/1479-5868-8-79   Google Scholar

Umegaki, H., Makino, T., Uemura, K., Shimada, H., Cheng, X. W., Kuzuya, M. (2018). Objectively measured physical activity and cognitive function in urban-dwelling older adults. Geriatrics & Gerontology International, 18(6), 922–928. https://doi.org/10.1111/ggi.13284   Google Scholar

Wesołowska, K., Czarkowska-Pączek, B. (2018). Activity of daily living on non-working and working days in Polish urban society. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 31(1), 47–54. https://doi.org/10.13075/ijomeh.1896.01076   Google Scholar

WHO (World Health Organization). (‎2018)‎. ACTIVE: a technical package for increasing physical activity. World Health Organization. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/275415/9789241514804-eng.pdf?sequence=1 License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO   Google Scholar

Wiśniowska, J., Kruszyński, M., Łojek, E. (2018). Rehabilitacja osób z zaburzeniami funkcji poznawczych i ruchowych prowadzona w paradygmacie podwójnego zadania. W: E. M. Szepietowska i B. Daniluk (red.), Rehabilitacja neuropsychologiczna – ujęcie holistyczne (s. 111–136). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.   Google Scholar

Wiśniowska, J., Łojek, E., Chabuda, A., Kruszyński, M., Kupryjaniuk, A., Kulesza, M., Olejnik, A., Orzechowska, P., Wolak, H. (2022). The cognitive and cognitive-motor training contribution to the improvement of different aspects of executive functions in healthy adults aged 65 years and above – A randomized controlled trial. Applied Neuropsychology. Adult, 1–9. https://doi.org/10.1080/23279095.2022.2106864   Google Scholar

Witkowska, A., Grabara, M. (2021). Aktywność fizyczna i trening zdrowotny seniorów. Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach.   Google Scholar

Yoneda, T., Lewis, N. A., Knight, J. E., Rush, J., Vendittelli, R., Kleineidam, L., Hyun, J., Piccinin, A. M., Hofer, S. M., Hoogendijk, E. O., Derby, C. A., Scherer, M., Riedel-Heller, S., Wagner, M., van den Hout, A., Wang, W., Bennett, D. A., Muniz-Terrera, G. (2021). The Importance of Engaging in Physical Activity in Older Adulthood for Transitions Between Cognitive Status Categories and Death: A Coordinated Analysis of 14 Longitudinal Studies. The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences, 76(9), 1661–1667. https://doi.org/10.1093/gerona/glaa268   Google Scholar

Zubala, A., MacGillivray, S., Frost, H., Kroll, T., Skelton, D. A., Gavine, A., Gray, N. M., Toma, M., Morris, J. (2017). Promotion of physical activity interventions for community dwelling older adults: A systematic review of reviews. PLOS ONE, 12(7), e0180902. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0180902   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-06-27

Cited By /
Share

Gawron, N., Zębrowski, A., & Hintze, B. (2024). Aktywność fizyczna a funkcjonowanie poznawcze osób w średniej i późnej dorosłości – wyniki badania wstępnego. Przegląd Psychologiczny, 67(1), 69–92. https://doi.org/10.31648/przegldpsychologiczny.9017

Natalia Gawron 
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0002-6052-1946
Aleksander Zębrowski 
Uniwersytet Jagielloński, Centrum Badań Mózgu
https://orcid.org/0000-0003-0037-9172
Beata Hintze 
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0003-1899-2143