Sprytne, jeśli uczciwe. Ocena legalnych i nielegalnych zachowań podatkowych pracowników i przedsiębiorców
Sabina Kołodziej
Akademia Leona Koźmińskiego, Katedra Psychologii Ekonomicznejhttps://orcid.org/0000-0002-7467-1048
Abstrakt
Cel: Dążenie do zminimalizowania wysokości płaconych podatków jest interpretowane jako troska o interes własny, która stanowi jeden z podstawowych motywów działania i postrzegania społecznego. Skorzystanie z możliwości uchylenia się od podatków natomiast może wiązać się ze zniekształcaniem oceny moralnej takiego zachowania, aby utrzymać pozytywny obraz samego siebie. Celem przedstawionego badania była analiza społecznych ocen unikania i uchylania się od podatków uwzględniających perspektywę osoby dokonującej danej oceny. Z uwagi na różnice w zakresie dostępnych dla pracowników i przedsiębiorców legalnych i nielegalnych metod obniżania wysokości płaconych podatków w badaniu uwzględniono scenariusze odwołujące się do tych dwóch grup podatników.
Metoda: Badanie zostało przeprowadzone w metodologii CAWI na próbie polskich podatników (N = 223). Posłużono się autorską ankietą zawierającą krótki opis czterech sytuacji podatkowych różniących się legalnością danego działania oraz charakterystyką osoby, która je podejmowała. Zadaniem respondenta była ocena przedstawionych zachowań na skali dyferencjału semantycznego: sprytne – niesprytne.
Wyniki: Respondenci przypisywali więcej sprytu legalnemu niż nielegalnemu obniżaniu podatków. W przypadku oceny uchylania się od podatków pozostawała ona powiązana z faktem, czy opisany podatnik był pracownikiem, czy przedsiębiorcą, natomiast w odniesieniu do unikania podatków zależała ona także od formy zatrudnienia respondenta. Bardziej pozytywna ocena działań własnej grupy zawodowej dotyczyła jedynie unikania podatków przez przedsiębiorców.
Konkluzja: Legalne i nielegalne metody obniżania podatków są rozróżniane społecznie, zaś bardziej pozytywna ocena tych działań zależy od ich zgodności z prawem. Wyniki badania nie pozwalają na sformułowanie twierdzenia o występowaniu egocentrycznego zniekształcenia ocen w odniesieniu do analizowanych zachowań podatkowych pracowników i przedsiębiorców.
Słowa kluczowe:
unikanie podatków, uchylanie się od podatków, interes własny, egocentryczne zniekształcenie ocenBibliografia
Alm, J. (1991). A perspective on the experimental analysis of taxpayer reporting. Accounting Review, 66(3), 577–593. Google Scholar
Alm, J., Torgler, B. (2006). Culture differences and tax morale in the United States and in Europe. Journal of Economic Psychology, 27(2), 224–246. https://doi.org/10.1016/j.joep.2005.09.002
Crossref
Google Scholar
Andreoni, J., Erard, B., Feinstein, J. S. (1998). Tax compliance. Journal of Economic Literature, 36(2), 818–860. Google Scholar
Batson, C. D., Thompson, E. R., Seuferling, G., Whitney, H., Strongman, J. A. (1999). Moral hypocrisy: Appearing moral to oneself without being so. Journal of Personality and Social Psychology, 77(3), 525–537. http://dx.doi.org/10.1037/0022-3514.77.3.525
Crossref
Google Scholar
Białobrzeska, O., Bocian, K., Parzuchowski, M., Frankowska, N., Wojciszke, B. (2015). To nie fair (bo mi szkodzi): zaangażowanie interesu własnego zniekształca ocenę sprawiedliwości dystrybutywnej. Psychologia Społeczna, 2(33) 149–162. http://dx.doi.org/10.7366/1896180020153303 Google Scholar
Blanthorne, C., Kaplan, S. (2008). An Egocentric Model of the Relations among the Opportunity to Underreport, Social Norms, Ethical Beliefs, and Underreporting Behavior. Accounting, Organizations and Society, 33(7–8), 684–703. https://doi.org/10.1016/j.aos.2008.02.001
Crossref
Google Scholar
Blaufus, K., Braune, M., Hundsdoerfer, J., Jacob, M. (2015). Self-serving bias and tax morale. Economics Letters, 131, 91–93. https://doi.org/10.1016/j.econlet.2015.03.041.
Crossref
Google Scholar
Bocian, K., Wojciszke, B. (2014). Self-interest Bias in Moral Judgments of Others’ Actions. Personality and Social Psychology Bulletin, 40(7), 898–909. https://doi.org/10.1177/0146167214529800
Crossref
Google Scholar
Braithwaite, V., Wenzel, M. (2008). Integrating explanations of tax evasion and avoidance. W: A. Lewis (red.), Psychology and economic behavior (s. 304–331). Cambridge University Press.
Crossref
Google Scholar
Brizi, A., Giacomantonio, M., Schumpe, B. M., Mannetti, L. (2015). Intention to pay taxes or to avoid them: The impact of social value orientation. Journal of Economic Psychology, 50, 22–31. https://doi.org/10.1016/j.joep.2015.06.005
Crossref
Google Scholar
CBOS (Centrum Badania Opinii Społecznej). (2010). Polacy o prowadzeniu biznesu. Komunikat z badań, BS/158/2010. Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_158_10.PDF Google Scholar
Cullis, J., Jones, P. R., Savoia, A. (2012). Social norms and tax compliance: Framing the decision to pay tax. The Journal of Socio-Economics, 41(2), 159–168. https://doi.org/10.1016/j.socec.2011.12.003
Crossref
Google Scholar
Epley, N., Caruso, E. M. (2004). Egocentric ethics. Social Justice Research, 17(2), 171–187. https://doi.org/10.1023/B:SORE.0000027408.72713.45
Crossref
Google Scholar
Feld, L. P., Schmidt, A. J., Schneider, F. (2011). Deterrence Policy and the Size of the Shadow Economy in Germany: An Institutional and Empirical Analysis. W: F. Schneider (red.), Handbook on the Shadow Economy (s. 409-440). Edward Elgar Publishing.
Crossref
Google Scholar
Goodwin, G., Darley, J. (2008). The psychology of meta-ethics: Exploring objectivism. Cognition, 106, 1339–1366. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2007.06.007
Crossref
Google Scholar
Graetz, M., Wilde, L. (1985). The Economics of Tax Compliance: Fact and Fantasy. National Tax Journal, 38(3), 355–363. https://doi.org/10.1086/NTJ41792032.
Crossref
Google Scholar
Howell, D. C., Rogier, M., Yzerbyt, V., Bestgen, Y. (1998). Statistical methods in human sciences. Wadsworth. Google Scholar
Kiełczewska, A., Sawulski, J. (2021). Postawy Polaków wobec płacenia podatków i roli państwa w gospodarce. Polski Instytut Ekonomiczny. Google Scholar
Kirchler, E. (1998). Differential representations of taxes: Analysis of free associations and judgments of five employment groups. The Journal of Socio-Economics, 27(1), 117–131, https://doi.org/10.1016/S1053-5357(99)80080-8
Crossref
Google Scholar
Kirchler, E. (2007). The Economic Psychology of Tax Behaviour. Cambridge University Press.
Crossref
Google Scholar
Kołodziej, S. (2023). Między niechęcią a obowiązkiem. O postawach motywacyjnych podatników. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Google Scholar
Lago-Peñas, I., Lago-Peñas, S. (2010). The determinants of tax morale in comparative perspective: Evidence from European countries. European Journal of Political Economy, 26(4), 441–453. https://doi.org/10.1016/j.ejpoleco.2010.06.003
Crossref
Google Scholar
Milewski, R (red.). (2002). Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Google Scholar
Niesiobędzka, M. (2013). Dlaczego nie płacimy podatków. Psychologiczna analiza uchylania się od opodatkowania. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Google Scholar
Niesiobędzka, M., Kołodziej, S. (2016). Sprawiedliwe czy korzystne? Wpływ subiektywnej sprawiedliwości proceduralnej i korzyści własnych na poziom akceptacji decyzji administracji podatkowej. Psychologia Ekonomiczna, 10, 25–39. https://doi.org/10.15678/PJOEP.2016.10.03
Crossref
Google Scholar
Niesiobędzka, M., Kołodziej, S. (2020). The fair process effect in taxation: The roles of procedural fairness, outcome favorability and outcome fairness in the acceptance of tax authority decisions. Current Psychology: A Journal for Diverse Perspectives on Diverse Psychological Issues, 39(1), 246–253. https://doi.org/10.1007/s12144-017-9762-x
Crossref
Google Scholar
Orviska, M., Hudson, J. (2002). Tax evasion, civic duty and the law abiding citizen. European Journal of Political Economy, 19(1), 83–102. https://doi.org/10.1016/S0176-2680(02)00131-3
Crossref
Google Scholar
Polska Rada Biznesu. (2016). Wizerunek przedsiębiorcy. Raport Polskiej Rady Biznesu. Polska Rada Biznesu i Forum Obywatelskiego Rozwoju. https://prb.pl/wpcontent/uploads/2018/05/wizerunek-przedsie-biorcy-online-zop.pdf Google Scholar
SJP. (b.d.). Słownik języka polskiego PWN online (https://sjp.pwn.pl/). Google Scholar
Sternberg, R. J. (1985). Beyond IQ: A Triarchic Theory of Intelligence. Cambridge University Press. Google Scholar
Szymczak, W. (2018). Podstawy statystyki dla psychologów. Wydawnictwo Difin. Google Scholar
Torgler, B. (2011). Tax Morale and Compliance: Review of Evidence and Case Studies for Europe. World Bank Policy Research Working Paper nr 5922. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1977173.
Crossref
Google Scholar
Wenzel, M. (2004). An Analysis of Norm Processes in Tax Compliance. Journal of Economic Psychology, 25(2), 213–228. https://doi.org/10.1016/S0167-4870(02)00168-X
Crossref
Google Scholar
Wojciszke, B., Bocian, K., Parzuchowski, M., Szymków, A. (2014). Nieuchronna tendencyjność ocen moralnych. Nauka, 3, 45–62. Google Scholar
Zaleśkiewicz, T. (2015). Psychologia ekonomiczna. Wydawnictwo Naukowe PWN. Google Scholar
Akademia Leona Koźmińskiego, Katedra Psychologii Ekonomicznej
https://orcid.org/0000-0002-7467-1048
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
