O potrzebie kompetencji kulturowych w psychologii i psychoterapii. Część I: od etnocentryzmu do wrażliwości kulturowej
Abstrakt
Cel: Artykuł analizuje kompetencje kulturowe jako kluczowy wymiar profesjonalizmu psychologa, podkreślając ich znaczenie w przeciwdziałaniu subtelnym formom etnocentryzmu, które są wciąż obecne we współczesnej psychologii.
Tezy: Krytycznie omówiono dominację paradygmatu badań prowadzonych w populacjach WEIRD oraz wynikające z niej ograniczenia teorii i praktyki psychologicznej. Wskazano, że brak wrażliwości kulturowej prowadzi do zawężonego rozumienia funkcjonowania człowieka, a kompetencje kulturowe stanowią konieczny warunek etycznej i adekwatnej praktyki diagnostycznej oraz terapeutycznej. Artykuł stanowi również zaproszenie do pogłębionej refleksji nad kompetencjami kulturowymi jako podstawowym elementem profesjonalnej tożsamości psychologów.
Konkluzje: Przedstawiona analiza podkreśla potrzebę pogłębionej refleksji nad kompetencjami kulturowymi oraz konieczność ich systematycznego rozwijania zarówno w praktyce psychologicznej, jak i psychoterapeutycznej. Wskazane zagadnienia stanowią wprowadzenie do dalszych rozważań, które zostaną rozwinięte w kolejnej części cyklu („O potrzebie kompetencji kulturowych w psychologii i psychoterapii. Część II: od teorii do praktyki klinicznej”).
Słowa kluczowe:
psychoterapia międzykulturowa, kompetencje kulturowe, wrażliwość kulturowa, etnocentryzm, ślepota kulturowa, WEIRDBibliografia
American Psychological Association. (2017). Ethical principles of psychologists and code of Conduct. https://www.apa.org/ethics/code Google Scholar
Anacka, M. (2018). Przyszłość demograficzna Polski. Dlaczego potrzebne są nam nowe prognozy. W: M. Okólski (red.), Wyzwania starzejącego się społeczeństwa. Polska dziś i jutro (s. 314–334). Warsaw University Press. https://doi.org/10.31338/uw.9788323533924
Crossref
Google Scholar
Arnett, J. J. (2008). The neglected 95%: Why American psychology needs to become less American. American Psychologist, 63(7), 602–614. https://doi.org/10.1037/0003-066X.63.7.602
Crossref
Google Scholar
Banaji, M. R., Greenwald, A. G. (2013). Blindspot: Hidden biases of good people. Delacorte Press. Google Scholar
Bennett, M. J. (1986). A developmental approach to training for intercultural sensitivity. International Journal of Intercultural Relations, 10(2), 179–196. https://doi.org/10.1016/0147-1767(86)90005-2
Crossref
Google Scholar
Bennett, M. J. (1993). Toward ethnorelativism: A developmental model of intercultural sensitivity. W: R. M. Paige (red.), Education for the intercultural experience (s. 21–71). Intercultural Press. Google Scholar
Boski, P. (2009). Kulturowe ramy zachowań społecznych. Wydawnictwo Naukowe PWN. Google Scholar
Boski, P. (2022). Kulturowe ramy zachowań społecznych. Wydanie nowe. Wydawnictwo Naukowe PWN. Google Scholar
Brzeziński, J., Kowalik, S. (2000). Modelujący wyniki badania psychologicznego (diagnostycznego) wpływ osoby badanej (pacjenta) i badacza (klinicysty). W: H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna (wyd. 4, s. 269–302). Wydawnictwo Naukowe PWN. Google Scholar
Christopher, J. C., Wendt, D. C., Marecek, J., Goodman, D. M. (2014). Critical cultural awareness: Contributions to a globalizing psychology. American Psychologist, 69(7), 645–655. htttps://doi.org/10.1037/a0036851
Crossref
Google Scholar
Devine, P. G. (1989). Stereotypes and prejudice: Their automatic and controlled components. Journal of Personality and Social Psychology, 56(1), 5–18. https://doi.org/10.1037/0022-3514.56.1.5
Crossref
Google Scholar
Donaldson, S. I., Van Zyl, L. E., Donaldson, S. I. (2022). PERMA+4: A Framework for work-related wellbeing, performance and positive organizational psychology 2.0. Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.817244
Crossref
Google Scholar
Duan, W., Klibert, J., Schotanus-Dijkstra, M., Llorens, S., van den Heuvel, M., Mayer, C., Tomasulo, D., Liao, Y., van Zyl, L. E. (2022). Editorial: Positive psychological interventions: How, when and why they work: Beyond WEIRD contexts. Frontiers in Psychology, 13. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.1021539
Crossref
Google Scholar
Duszczyk, M. (2024). Czynniki i warunki przekształcania się Polski w kraj imigracyjny. W: M. Duszczyk, A. Górny, P. Kaczmarczyk, J. B. Klakla i E. Balcerowicz (2024). Imigracja a rynek pracy w Polsce (s. 7–14). CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych – Fundacja Naukowa. Google Scholar
Duszczyk, M., Górny, A., Kaczmarczyk, P., Klakla, J. B., Balcerowicz, E. (2024). Imigracja a rynek pracy w Polsce. CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych – Fundacja Naukowa. Google Scholar
Duszczyk, M., Kaczmarczyk, P. (2022). Wojna i migracja: napływ uchodźców wojennych z Ukrainy i możliwe scenariusze na przyszłość. CMR Spotlight, 4(39). Google Scholar
Galappatti, A. (2005). Psychosocial work in the aftermath of the tsunami: Challenges for service provision in Batticaloa, Eastern Sri Lanka. Intervention: International Journal of Mental Health, Psychosocial Work & Counselling in Areas of Armed Conflict, 3(1), 65–69. Google Scholar
Greenwald, A. G., Banaji, M. R. (1995). Implicit social cognition: Attitudes, self-esteem, and stereotypes. Psychological Review, 102(1), 4–27. https://doi.org/10.1037/0033-295x.102.1.4
Crossref
Google Scholar
Hammer, M. R., Bennett, M. J., Wiseman, R. (2003). Measuring intercultural sensitivity: The intercultural development inventory. International Journal of Intercultural Relations, 27(4), 421–443. https://doi.org/10.1016/s0147-1767(03)00032-4
Crossref
Google Scholar
Heine, S. J. (2016). Cultural Psychology (wyd. 3). W. W. Norton. Google Scholar
Hendriks, T., Warren, M. A., Schotanus-Dijkstra, M., Hassankhan, A., Graafsma, T., Bohlmeijer, E., de Jong, J. (2018). How WEIRD are positive psychology interventions? A bibliometric analysis of randomized controlled trials on the science of well-being. The Journal of Positive Psychology, 14(4), 489–501. https://doi.org/10.1080/17439760.2018.1484941
Crossref
Google Scholar
Henrich, J., Heine, S. J., Norenzayan, A. (2010). The weirdest people in the world? Behavioral and Brain Sciences, 33(2–3), 61–83. https://doi.org/10.1017/S0140525X0999152X
Crossref
Google Scholar
Hughes, B. (2018). Psychology in crisis. Palgrave. Google Scholar
Kirmayer, L. J., Narasiah, L., Munoz, M., Rashid, M., Ryder, A. G., Guzder, J., Hassan, G., Rousseau, C., Pottie, K. (2011). Common mental health problems in immigrants and refugees: General approach in primary care. Canadian Medical Association Journal, 183(12), E959–E967. https://doi.org/10.1503/cmaj.090292
Crossref
Google Scholar
Krishnamurthy, R., VandeCreek, L., Kaslow, N. J., Tazeau, Y. N., Miville, M. L., Kerns, R., Stegman, R., Suzuki, L., Benton, S. A. (2004). Achieving competency in psychological assessment: Directions for education and training. Journal of Clinical Psychology, 60(7), 725–39. https://doi.org/10.1002/jclp.20010
Crossref
Google Scholar
Kwiatkowska, A. (2014). Problemy metodologiczne w badaniach międzykulturowych i kulturowych. Psychologia Społeczna, 1(28), 8–27. Google Scholar
Neuliep, J. W. (2012). The relationship among intercultural communication apprehension, ethnocentrism, uncertainty reduction, and communication satisfaction during initial intercultural interaction: An extension of Anxiety and Uncertainty Management (AUM) theory. Journal of Intercultural Communication Research, 41(1), 1–16. https://doi.org/10.1080/17475759.2011.623239
Crossref
Google Scholar
Palmary, I. (2018). Psychology, migration studies, and their disconnections: A review of existing research and future possibilities. South African Journal of Psychology, 48(1), 3–14. https://doi.org/10.1177/0081246317751276
Crossref
Google Scholar
Polskie Towarzystwo Psychologiczne (2018). Kodeks etyczny psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. https://psych.org.pl/dla-psychologow/kodeks-etyczny Google Scholar
Pottie, K., Greenaway, C., Feightner, J., Welch, V., Swinkels, H., Rashid, M., Narasiah, L., Kirmayer, L. J., Ueffing, E., MacDonald, N. E., Hassan, G., McNally, M., Khan, K., Buhrmann, R., Dunn, S., Dominic, A., McCarthy, A. E., Gagnon, A. J., Rousseau, C., Tugwell, P. (2011). Evidence-based clinical guidelines for immigrants and refugees. Canadian Medical Association Journal, 183(12), E824–E925. https://doi.org/10.1503/cmaj.090313
Crossref
Google Scholar
Stemplewska-Żakowicz, K. (2018). Diagnoza psychologiczna. Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna. GWP. Google Scholar
Sue, D. W., Arredondo, P., McDavis, R. J. (1992). Multicultural counseling competencies and standards: A call to the profession. Journal of Counseling & Development, 70(4), 477–486. https://doi.org/10.1002/j.1556-6676.1992.tb01642.x
Crossref
Google Scholar
Thalmayer, A. G., Toscanelli, C., Arnett, J. J. (2021). The neglected 95% revisited: Is American psychology becoming less American? American Psychologist, 76(1), 116–129. https://doi.org/10.1037/amp0000622
Crossref
Google Scholar
Urząd do Spraw Cudzoziemców (2025). Obywatele Ukrainy w Polsce – raport statystyczny. https://www.gov.pl/web/udsc/obywatele-ukrainy-w-polsce--raport-statystyczny Google Scholar
Vaughan, M. D., Miles, J., Parent, M. C., Lee, H. S., Tilghman, J. D., Prokhorets, S. (2014). A content analysis of LGBT-themed positive psychology articles. Psychology of Sexual Orientation and Gender Diversity, 1(4), 313–324. https://doi.org/10.1037/sgd0000060
Crossref
Google Scholar
Watson, P. J., Brymer, M. J., Bonanno, G. A. (2011). Postdisaster psychological intervention since 9/11. American Psychologist, 66(6), 482–494. https://doi.org/10.1037/a0024806
Crossref
Google Scholar
WHO. (2018). Health of refugees and migrants Regional situation analysis, practices, experiences, lessons learned and ways forward. https://cdn.who.int/media/docs/default-source/documents/publications/health-of-refugees-migrants-euro-20183634ea84-ab36-48ff-8502-ba50d5f7d437.pdf?sfvrsn=162e3f07_1&download=true Google Scholar
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
