Polaniarstwo jako istotny wyróżnik w badaniach nad typologią krajobrazów pasterskich Karpat Zachodnich
Agro-shepherd as a Significant Landmark in the Research on Typology of Pastoral Landscapes in the Western Carpathians
Janusz Łach
Uniwersytet Wrocławskihttps://orcid.org/0000-0001-8451-5957
Igor Bojko
Ukraińska Akademia Nauk we Lwowiehttps://orcid.org/0000-0002-3828-1835
Abstrakt
The article is an attempt to use the method of landmark and determinants in research on the typology of pastoral and agricultural landscapes in the area of the Beskids range the Western Carpathians. The paper analyzes the structure and form of economic activities in the mid-forest clearing, allowing to define mountain landscapes. The Beskids landscape due to the varied morphology, terrain cover and the Vlachs cultural element is considered to be particularly valuable in terms of landscape. The definition of the natural and cultural aspects of the Beskids landscapes made it possible to separate, in the type of rural landscapes – the pastoral subtype, the pastoral and agricultural landscape called as the agro-shepherd.
Słowa kluczowe:
Western Carpathians Little Beskids pastoralism agro-shepherd economy Wallachian culture landmark and determinants of landscapeBibliografia
Antoniewicz, W. (1959–1970), Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala. I–VIII. Wrocław/Warszawa/Kraków.
Bojko, I. (2009a), Kul’tura zagotovki sena v Slovatskikh i Ukrainskikh Karpatakh (etnoekologicheskiy aspekt). W: Etnos i sreda obitaniya. Sbornik etnoekologicheskikh issledovaniy k 85-letiyu
V. I. Kozlova. Moskva, 281–311. [Бойко, І. (2009a), Культура заготовки сена в Словацких и Украинских Карпатах (этноэкологический аспект). Этнос и среда обитания. W: Сборник этноэкологических исследований к 85-летию В. И. Козлова. Москва, 281–311.]
Bojko, I.(2009b), Sporudidlya zberіgannya sіna ta solomi v Ukraїns’kikh, Pol’s’kikh і Slovats’kikh Karpatakh (XX – pochatok XXI st.). W: Fortetsya: zbіrnik zapovіdnika „Tustan’” na poshanu Mikhayla Rozhka. L’vіv/Kamula, 531–550. [Бойко, І. (2009b), Споруди для зберігання сіна та соломи в Українських, Польських і Словацьких Карпатах (ХХ – початок ХХІ ст.). W: Фортеця: збірник заповідника „Тустань” на пошану Михайла Рожка. Львів/Камула, 531–550.]
Bojko, I. (2015), Letnie obory w Karpatach Ukraińskich i Zachodnich: etnoekologiczne podobieństwa w kulturach Ukraińców, Słowaków, Polaków i Czechów. W: Halczak, B./Dudra, S./Drozd, R. et al. (red.), Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa. Słupsk/Zielona Góra/Svidnik, 361–376.
Bojko, I./Łach J. (2016), Adaptivnі strategії traditsіynogo sezonnogo budіvnitstva na polyanakh ta pasovis’kakh u Pіvnіchnikh Karpata (kіnets’ XIX – persha polovina XX stolіttya). Materіali do kraїns’koї yetnologії. Vip. 15, 47–56. [Бойко, І./Лях, Я. (2016), Адаптивні стратегії традиційного сезонного будівництва на полянах та пасовиськах у Північних Карпатах (кінець XIX – перша половина XX століття). Матеріали до країнської етнології. Вип. 15, 47–56.]
Chmielewski, T.J./Kułach A. (2014), Struktura fizjonomiczna krajobrazu. W: Zaja, W./Jodłowski, M. (red.), Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu. Kraków, 33–53.
Chmielewski, T. J./Myga-Piątek, U./Solon J. (2015), Typologia aktualnych krajobrazów Polski. W: Przegląd Geograficzny. 87/3, 377-408.
Czamańska, I. (2015), The Valachs – several research problems. W: Balcanica Posnaniensia. XXII/I, 7–16.
Dobrowolski, K. (1938), Badania nad ugrupowaniami etnograficznymi w Karpatach Zachodnich. W: Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności. Kraków, 43/5, 183–199.
Dobrowolski, K. (1970), Studia nad kulturą pasterską w Karpatach Północnych, typologia wędrówek pasterskich od XIV do XX wieku. W: Antoniewicz, W. (red.), Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, VIII. Wrocław/Warszawa/Kraków, 98–120.
Dorywalska, E. (1974), Badania nad pasterstwem i gospodarką polaniarską za Żywiecczyźnie. W: Karta Groni. V–VI, 52–56.
Gudowski, J. (2001), Pasterstwo na Huculszczyźnie – gospodarka, kultura, obyczaj. Warszawa.
Hołub-Pacewiczowa, Z. (1930), Z badań nad pasterstwem karpackimi alpejskim. W: Wierchy VIII, 89–121.
Jawor, G. (2015), Ethnic aspects of settlement in Ius Valachicum in medieval Poland (from the 14th to the beginning of the 16th century). W: Balcanica Posnaniensia. XXII/I, 47–55.
Kopczyńska-Jaworska, B. (1961a), Wędrówki pasterskie w Beskidzie Śląskim. W: Etnografia Polska. V, 227–231.
Kopczyńska-Jaworska, B. (1961b), Dyskusyjne problemy syntezy badań nad pasterstwem wysokogórskim. W: Etnografia Polska. XXV, 2, 85–96.
Kopczyńska-Jaworska, B. (1962), Szałaśnictwo w Karpatach Polskich w świetle prac zespołowych w roku 1960. W: Etnografia Polska. VI, 321–329.
Łach, J. (2010), Kamienne szopy pasterskie jako ginący element krajobrazu Beskidu Małego. W: Wierchy. 76, 244–249.
Łach, J. (2016), Rola wyróżników i wyznaczników krajobrazu przyrodniczego i kulturowego w określeniu wyspowego charakteru Beskidu Małego. W: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. XXXIII, 39–52.
Łach, J./Musiał, M. (2015), Przeszłość i znaczenie tradycji dla współczesnego oblicza kulturowego góralszczyzny Beskidu Małego – zapis w krajobrazie. Wrocław.
Moszyński, K. (1967), Kultura ludowa Słowian. Kultura materialna. Warszawa.
Moszyński, K. (1996), Ludy pasterskie ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce. Cieszyn.
Musiał, M. (2010), Śladami kultury góralskiej w Beskidzie Małym. Andrychów.
Myczkowski, Z. (2015), Kompozycyjne i architektoniczne wyznaczniki tożsamości krajobrazów. W: Problemy Ekologii Krajobrazu. XL, 199–208.
Myga-Piątek, U. (2012), Krajobrazy kulturowe – aspekty ewolucyjne i typologiczne. Katowice.
Myga-Piątek, U./Chmielewski, T. J./Solon J. (2015), Rola cech charakterystycznych wyróżników i wyznaczników krajobrazu w klasyfikacji i audycie krajobrazów aktualnych. W: Problemy Ekologii Krajobrazu. XL, 177–185.
Novak, J./Podolak, J./Zuskinova, I./Margetin, M. (2013), Po stopach valachov v Karpatoch. Brno.
Plit, J. (2004), Przeobrażenia krajobrazów kulturowych Karpat Polskich dawniej i dziś. W: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. III, 33–43.
Stachura, P. (1998), Międzybrodzie Bialskie – dzieje i obyczaje. Kraków.
Sobala, M. (2014), Krajobrazy pasterskie w Polsce i Europie – wybrane typy, przykłady i formy ochrony. W: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. 25, 81–98.
Sobala, M. (2016), Landscape effects of conflicts in space management. A historical approach based on the Silesian and Żywiec Beskids (West Carpathians, Poland). W: Environmental & Socio-economic studies. 4, 51–60.
Tyvodar, M. (1994), Traditional Cattle Breeding in the Ukrainian Carpathian Mountains of the Second Half of XIX-the First Half of XX Century. Uzhhorod.
Zawiejska, E. (1986), Budownictwo pasterskie w Beskidzie Żywieckim. W: Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Etnograficzna. XXVI, 41–56.
Bojko, I. (2009a), Kul’tura zagotovki sena v Slovatskikh i Ukrainskikh Karpatakh (etnoekologicheskiy aspekt). W: Etnos i sreda obitaniya. Sbornik etnoekologicheskikh issledovaniy k 85-letiyu
V. I. Kozlova. Moskva, 281–311. [Бойко, І. (2009a), Культура заготовки сена в Словацких и Украинских Карпатах (этноэкологический аспект). Этнос и среда обитания. W: Сборник этноэкологических исследований к 85-летию В. И. Козлова. Москва, 281–311.]
Bojko, I.(2009b), Sporudidlya zberіgannya sіna ta solomi v Ukraїns’kikh, Pol’s’kikh і Slovats’kikh Karpatakh (XX – pochatok XXI st.). W: Fortetsya: zbіrnik zapovіdnika „Tustan’” na poshanu Mikhayla Rozhka. L’vіv/Kamula, 531–550. [Бойко, І. (2009b), Споруди для зберігання сіна та соломи в Українських, Польських і Словацьких Карпатах (ХХ – початок ХХІ ст.). W: Фортеця: збірник заповідника „Тустань” на пошану Михайла Рожка. Львів/Камула, 531–550.]
Bojko, I. (2015), Letnie obory w Karpatach Ukraińskich i Zachodnich: etnoekologiczne podobieństwa w kulturach Ukraińców, Słowaków, Polaków i Czechów. W: Halczak, B./Dudra, S./Drozd, R. et al. (red.), Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa. Słupsk/Zielona Góra/Svidnik, 361–376.
Bojko, I./Łach J. (2016), Adaptivnі strategії traditsіynogo sezonnogo budіvnitstva na polyanakh ta pasovis’kakh u Pіvnіchnikh Karpata (kіnets’ XIX – persha polovina XX stolіttya). Materіali do kraїns’koї yetnologії. Vip. 15, 47–56. [Бойко, І./Лях, Я. (2016), Адаптивні стратегії традиційного сезонного будівництва на полянах та пасовиськах у Північних Карпатах (кінець XIX – перша половина XX століття). Матеріали до країнської етнології. Вип. 15, 47–56.]
Chmielewski, T.J./Kułach A. (2014), Struktura fizjonomiczna krajobrazu. W: Zaja, W./Jodłowski, M. (red.), Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu. Kraków, 33–53.
Chmielewski, T. J./Myga-Piątek, U./Solon J. (2015), Typologia aktualnych krajobrazów Polski. W: Przegląd Geograficzny. 87/3, 377-408.
Czamańska, I. (2015), The Valachs – several research problems. W: Balcanica Posnaniensia. XXII/I, 7–16.
Dobrowolski, K. (1938), Badania nad ugrupowaniami etnograficznymi w Karpatach Zachodnich. W: Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności. Kraków, 43/5, 183–199.
Dobrowolski, K. (1970), Studia nad kulturą pasterską w Karpatach Północnych, typologia wędrówek pasterskich od XIV do XX wieku. W: Antoniewicz, W. (red.), Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, VIII. Wrocław/Warszawa/Kraków, 98–120.
Dorywalska, E. (1974), Badania nad pasterstwem i gospodarką polaniarską za Żywiecczyźnie. W: Karta Groni. V–VI, 52–56.
Gudowski, J. (2001), Pasterstwo na Huculszczyźnie – gospodarka, kultura, obyczaj. Warszawa.
Hołub-Pacewiczowa, Z. (1930), Z badań nad pasterstwem karpackimi alpejskim. W: Wierchy VIII, 89–121.
Jawor, G. (2015), Ethnic aspects of settlement in Ius Valachicum in medieval Poland (from the 14th to the beginning of the 16th century). W: Balcanica Posnaniensia. XXII/I, 47–55.
Kopczyńska-Jaworska, B. (1961a), Wędrówki pasterskie w Beskidzie Śląskim. W: Etnografia Polska. V, 227–231.
Kopczyńska-Jaworska, B. (1961b), Dyskusyjne problemy syntezy badań nad pasterstwem wysokogórskim. W: Etnografia Polska. XXV, 2, 85–96.
Kopczyńska-Jaworska, B. (1962), Szałaśnictwo w Karpatach Polskich w świetle prac zespołowych w roku 1960. W: Etnografia Polska. VI, 321–329.
Łach, J. (2010), Kamienne szopy pasterskie jako ginący element krajobrazu Beskidu Małego. W: Wierchy. 76, 244–249.
Łach, J. (2016), Rola wyróżników i wyznaczników krajobrazu przyrodniczego i kulturowego w określeniu wyspowego charakteru Beskidu Małego. W: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. XXXIII, 39–52.
Łach, J./Musiał, M. (2015), Przeszłość i znaczenie tradycji dla współczesnego oblicza kulturowego góralszczyzny Beskidu Małego – zapis w krajobrazie. Wrocław.
Moszyński, K. (1967), Kultura ludowa Słowian. Kultura materialna. Warszawa.
Moszyński, K. (1996), Ludy pasterskie ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce. Cieszyn.
Musiał, M. (2010), Śladami kultury góralskiej w Beskidzie Małym. Andrychów.
Myczkowski, Z. (2015), Kompozycyjne i architektoniczne wyznaczniki tożsamości krajobrazów. W: Problemy Ekologii Krajobrazu. XL, 199–208.
Myga-Piątek, U. (2012), Krajobrazy kulturowe – aspekty ewolucyjne i typologiczne. Katowice.
Myga-Piątek, U./Chmielewski, T. J./Solon J. (2015), Rola cech charakterystycznych wyróżników i wyznaczników krajobrazu w klasyfikacji i audycie krajobrazów aktualnych. W: Problemy Ekologii Krajobrazu. XL, 177–185.
Novak, J./Podolak, J./Zuskinova, I./Margetin, M. (2013), Po stopach valachov v Karpatoch. Brno.
Plit, J. (2004), Przeobrażenia krajobrazów kulturowych Karpat Polskich dawniej i dziś. W: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. III, 33–43.
Stachura, P. (1998), Międzybrodzie Bialskie – dzieje i obyczaje. Kraków.
Sobala, M. (2014), Krajobrazy pasterskie w Polsce i Europie – wybrane typy, przykłady i formy ochrony. W: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. 25, 81–98.
Sobala, M. (2016), Landscape effects of conflicts in space management. A historical approach based on the Silesian and Żywiec Beskids (West Carpathians, Poland). W: Environmental & Socio-economic studies. 4, 51–60.
Tyvodar, M. (1994), Traditional Cattle Breeding in the Ukrainian Carpathian Mountains of the Second Half of XIX-the First Half of XX Century. Uzhhorod.
Zawiejska, E. (1986), Budownictwo pasterskie w Beskidzie Żywieckim. W: Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Etnograficzna. XXVI, 41–56.
Łach, J., & Bojko, I. (2019). Polaniarstwo jako istotny wyróżnik w badaniach nad typologią krajobrazów pasterskich Karpat Zachodnich: Agro-shepherd as a Significant Landmark in the Research on Typology of Pastoral Landscapes in the Western Carpathians. Przegląd Wschodnioeuropejski, 10(1), 261–274. https://doi.org/10.31648/pw.4519
