Grodno w XVIII wieku w relacjach podróżników z Europy Zachodniej
Grodno in the 18th century in the accounts of travelers from Western Europe
Barbara Krysztopa-Czupryńska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstrakt
The article shows the transformation that Grodno underwent in the 18th century in the light of accounts of peregrinates from Western Europe. In the first half of the century, a provincial, uninteresting Lithuanian town reluctantly visited by Western European travelers, in the second half of the century gained significantly a power of attraction. To a large extent, the city owed its transformation to Lithuanian Court Treasurer Antoni Tyzenhauz, which the travelers emphasized unanimously. The change in the face of the city was also reflected in eighteenth-century Western European publications.
Słowa kluczowe:
Grodno the 18th century travelers the West accounts transformationBibliografia
Bernoulli, J. (1780), Johann Bernoulli’s Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Pohlen in den Jahren 1777 und 1778. Bd. 6. Leipzig.
Birch, T. (red.) (1792), A Collection of the State Papers of John Thurloe, Esq; Secretary, First, to the Council of State, and Afterwards to the Two Protectors, Oliver and Richard Cromwell. T. 4. London.
Brookes, R. (1794), The General Gazetteer; or, Compedious Geographical Dictionary. London.
Brookes, R. (1796), Brookes’ General Gazetteer Abridged: Containing a Geographical Description of the Countries, Cities, Towns, Forts, Seas, Rivers, Lakes, Mountains, Capes, &c. in the Known World. London.
Busching, A. F. (1762), A New System of Geography: In which is Given, a General Account of the Situation and Limits, the Manners, History, and Constitution, of the several Kingdoms and States in the known World. Vol. 1. London.
Chappe d’Auteroche, J.-B. (1770), A Journey into Siberia: Made by Order of the King of France. London.
Collier, J. (1701), The Great Historical, Geographical, Genealogical and Poetical Dictionary: Being a Curious Miscellany of Sacred and Prophane History. Vol. 1. London.
Compleat (1709), The Compleat Geographer: or, the Chorography and Topography of all the Know Parts of the Earth. London.
Coxe, W. (1784), Travels into Poland, Russia, Sweden, and Denmark: Interspersed with historical relations and political inquiries. Vol. 1. London.
Fenning/Collyer 1765: Fenning, D./Collyer, J. (1762), A New System of Geography, or a General Description of the World. Vol. 2. London.
Forster, G. (1963), Dziennik podróży po Polsce. W: Zawadzki, W. (oprac.), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. 2. Warszawa.
Gregory, J. (1740), A Manual of Modern Geography Collected from about 20 of the Best Authors. London.
Heyking, K. H. von (1963), Wspomnienia z ostatnich lat Polski i Kurlandii, 1752-1796. W: Zawadzki, W. (oprac.), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. 1. Warszawa.
History 1795: The History of Poland, from Its Origin as a Nation to the Commencement of the Year 1795. London.
LG: The London Gazette. 9277/16 VI 1753; 9313/20 X 1753; 9323/24 XI 1753.
Modern (1762): The Modern Part of an Universal History, from the Earliest Account of Time. Vol. 34. London.
Perks, W. (1793), The Youth’s General Introduction to Geography: Containing a Description of Several Empires, Kingdoms, and States in the World. London.
Salmon, T. (1728), Modern History: or, the Present State of all Nations. Vol. 8. Dublin.
Salmon, T. (1746), The Modern Gazetteer: or, a Short View of the Several Nations of the World. London.
Schlemüller, W. (1912), Dyaryusz podróży polskiej na seym grodzieński roku pańskiego 1752 odbytej. W: Litwa i Ruś. II/1, 1-27.
Schulz, F. (1956), Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791-1793. Warszawa.
Smollett, T. (1769), The Present State of All Nations: Containing a Geographical, Natural, Commercial, and Political History of All the Countries in the Known World. Vol. 4. London.
SP 88: National Archives w Londynie State Papers Foreign, Poland and Saxony 88/35; 88/37.
Univerasal (1703): An Universal, Historical, Geographical, Chronological and Poetical Dictionary, Exactly Describing the Situation, Extent, Customs, Laws, Manners, Commodities, ect. of all Kingdoms, Common-Wealths, Provinces, Islands and Cities, in the known World. Vol. 1. London.
Volumina 1860: Volumina Legum. T. 5. Petersburg.
Walker, J. (1798), The Universal Gazetteer; Being a Concise Description, A lphabetically Arranged… London.
Baliński, M./Lipiński T. (1846), Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana. T. 3. Warszawa.
Bohusz, X. (1820), Spominka o Antonim Tyzenhauzie. W: Dodatek do Gazety Kuryera Litewskiego. LXIV.
Borowik, P. (2005), Jurydyki miasta Grodna w XV-XVIII wieku: stanowy podział nieruchomości. Supraśl.
Daszkiewicz, P. (2009), List Jean-Emmanuela Giliberta (1741-1814) z Grodna do Antoine-Laurenta de Jussieu (1748-1836) – nieznany, interesujący dokument historii nauk przyrodniczych w Rzeczypospolitej. W: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki. LIV/3-4, 211-221.
Dubas-urwanowicz, E. (1997), Grodno do XVIII wieku. Miasto i ludność. W: Woltanowski, A./Urwanowicz, J. (red.), Grodno w XVIII wieku. Miasto i ludność (na tle trendów rozwojowych od średniowiecza do 1939 roku). Białystok.
Filipczak, W. (2000), Kontrola Komisji Skarbu Litewskiego na sejmie z 1778 roku. W: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica. LXVII, 181-200.
Gordziejew, J. (2002), Socjotopografia Grodna. Toruń.
Hartley, J. M. (2017), Charles Whitworth: Diplomat in the Age of Peter the Great. London/New York.
Jaroszewicz, J. (1845), Obraz Litwy pod względem jej cywilizacji, od czasów najdawniejszych do końca wieku XVIII. T. 3. Wilno.
Jedlicki, J. (1974), Wokół Tyzenhauza Stanisława Kościałkowskiego opus vitae. W: Kwartalnik Historyczny. LXXXI, 142-160.
Jędrychowski, Z. (2012), Teatra grodzieńskie, 1784-1864. Warszawa.
Jodkowski, J. (1923), Grodno. Wilno.
Kuźma, M. (2005), Dwugłos w sprawie Antoniego Tyzenhauza – Józef Kossakowski i Stanisław August Poniatowski. W: Napis. Seria XI, 355-367.
Sławiński, W. (1948-1958), Gilibert Jan Emanuel, W: Polski słownik biograficzny. T. VII. Kraków, 465-466.
Wrzosek, A. (1925), Założenie Królewskiej Szkoły Lekarskiej w Grodnie za Stanisława Augusta. W: Wrzosek, A. (red.), Archiwum historji i filozofii medycyny oraz historii nauk przyrodniczych. T. II/2. Poznań.
Zawadzki, W. (oprac.) (1963), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. 1. Warszawa.
Birch, T. (red.) (1792), A Collection of the State Papers of John Thurloe, Esq; Secretary, First, to the Council of State, and Afterwards to the Two Protectors, Oliver and Richard Cromwell. T. 4. London.
Brookes, R. (1794), The General Gazetteer; or, Compedious Geographical Dictionary. London.
Brookes, R. (1796), Brookes’ General Gazetteer Abridged: Containing a Geographical Description of the Countries, Cities, Towns, Forts, Seas, Rivers, Lakes, Mountains, Capes, &c. in the Known World. London.
Busching, A. F. (1762), A New System of Geography: In which is Given, a General Account of the Situation and Limits, the Manners, History, and Constitution, of the several Kingdoms and States in the known World. Vol. 1. London.
Chappe d’Auteroche, J.-B. (1770), A Journey into Siberia: Made by Order of the King of France. London.
Collier, J. (1701), The Great Historical, Geographical, Genealogical and Poetical Dictionary: Being a Curious Miscellany of Sacred and Prophane History. Vol. 1. London.
Compleat (1709), The Compleat Geographer: or, the Chorography and Topography of all the Know Parts of the Earth. London.
Coxe, W. (1784), Travels into Poland, Russia, Sweden, and Denmark: Interspersed with historical relations and political inquiries. Vol. 1. London.
Fenning/Collyer 1765: Fenning, D./Collyer, J. (1762), A New System of Geography, or a General Description of the World. Vol. 2. London.
Forster, G. (1963), Dziennik podróży po Polsce. W: Zawadzki, W. (oprac.), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. 2. Warszawa.
Gregory, J. (1740), A Manual of Modern Geography Collected from about 20 of the Best Authors. London.
Heyking, K. H. von (1963), Wspomnienia z ostatnich lat Polski i Kurlandii, 1752-1796. W: Zawadzki, W. (oprac.), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. 1. Warszawa.
History 1795: The History of Poland, from Its Origin as a Nation to the Commencement of the Year 1795. London.
LG: The London Gazette. 9277/16 VI 1753; 9313/20 X 1753; 9323/24 XI 1753.
Modern (1762): The Modern Part of an Universal History, from the Earliest Account of Time. Vol. 34. London.
Perks, W. (1793), The Youth’s General Introduction to Geography: Containing a Description of Several Empires, Kingdoms, and States in the World. London.
Salmon, T. (1728), Modern History: or, the Present State of all Nations. Vol. 8. Dublin.
Salmon, T. (1746), The Modern Gazetteer: or, a Short View of the Several Nations of the World. London.
Schlemüller, W. (1912), Dyaryusz podróży polskiej na seym grodzieński roku pańskiego 1752 odbytej. W: Litwa i Ruś. II/1, 1-27.
Schulz, F. (1956), Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791-1793. Warszawa.
Smollett, T. (1769), The Present State of All Nations: Containing a Geographical, Natural, Commercial, and Political History of All the Countries in the Known World. Vol. 4. London.
SP 88: National Archives w Londynie State Papers Foreign, Poland and Saxony 88/35; 88/37.
Univerasal (1703): An Universal, Historical, Geographical, Chronological and Poetical Dictionary, Exactly Describing the Situation, Extent, Customs, Laws, Manners, Commodities, ect. of all Kingdoms, Common-Wealths, Provinces, Islands and Cities, in the known World. Vol. 1. London.
Volumina 1860: Volumina Legum. T. 5. Petersburg.
Walker, J. (1798), The Universal Gazetteer; Being a Concise Description, A lphabetically Arranged… London.
Baliński, M./Lipiński T. (1846), Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana. T. 3. Warszawa.
Bohusz, X. (1820), Spominka o Antonim Tyzenhauzie. W: Dodatek do Gazety Kuryera Litewskiego. LXIV.
Borowik, P. (2005), Jurydyki miasta Grodna w XV-XVIII wieku: stanowy podział nieruchomości. Supraśl.
Daszkiewicz, P. (2009), List Jean-Emmanuela Giliberta (1741-1814) z Grodna do Antoine-Laurenta de Jussieu (1748-1836) – nieznany, interesujący dokument historii nauk przyrodniczych w Rzeczypospolitej. W: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki. LIV/3-4, 211-221.
Dubas-urwanowicz, E. (1997), Grodno do XVIII wieku. Miasto i ludność. W: Woltanowski, A./Urwanowicz, J. (red.), Grodno w XVIII wieku. Miasto i ludność (na tle trendów rozwojowych od średniowiecza do 1939 roku). Białystok.
Filipczak, W. (2000), Kontrola Komisji Skarbu Litewskiego na sejmie z 1778 roku. W: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica. LXVII, 181-200.
Gordziejew, J. (2002), Socjotopografia Grodna. Toruń.
Hartley, J. M. (2017), Charles Whitworth: Diplomat in the Age of Peter the Great. London/New York.
Jaroszewicz, J. (1845), Obraz Litwy pod względem jej cywilizacji, od czasów najdawniejszych do końca wieku XVIII. T. 3. Wilno.
Jedlicki, J. (1974), Wokół Tyzenhauza Stanisława Kościałkowskiego opus vitae. W: Kwartalnik Historyczny. LXXXI, 142-160.
Jędrychowski, Z. (2012), Teatra grodzieńskie, 1784-1864. Warszawa.
Jodkowski, J. (1923), Grodno. Wilno.
Kuźma, M. (2005), Dwugłos w sprawie Antoniego Tyzenhauza – Józef Kossakowski i Stanisław August Poniatowski. W: Napis. Seria XI, 355-367.
Sławiński, W. (1948-1958), Gilibert Jan Emanuel, W: Polski słownik biograficzny. T. VII. Kraków, 465-466.
Wrzosek, A. (1925), Założenie Królewskiej Szkoły Lekarskiej w Grodnie za Stanisława Augusta. W: Wrzosek, A. (red.), Archiwum historji i filozofii medycyny oraz historii nauk przyrodniczych. T. II/2. Poznań.
Zawadzki, W. (oprac.) (1963), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. 1. Warszawa.
Krysztopa-Czupryńska, B. (2020). Grodno w XVIII wieku w relacjach podróżników z Europy Zachodniej: Grodno in the 18th century in the accounts of travelers from Western Europe. Przegląd Wschodnioeuropejski, 11(1), 33–44. https://doi.org/10.31648/pw.5968
Barbara Krysztopa-Czupryńska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
