"Poemat o zagładzie Lizbony" (1755) i "Kandyd" (1759) czyli Wolter wobec Leibniza
Mateusz Niedziela
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła IIАннотация
This article deals with the ways Voltaire makes references in his texts to the philosophical thought of Leibniz. To achieve maximum coherence, this paper only discusses those writings by Voltaire that most directly refer to the Leibnizian issues.
These are primarily Poem on the Lisbon Disaster and the philosophical tale Candide, or Optimism. The article critically examines various aspects of Leibniz’s philosophy, such as the theory of pre-established harmony and the concept of monads, and above all the notion of the best possible universe. Moreover, selected aspects of Voltaire’s and Leibniz’s thoughts are compared. For the purpose of consistent analysis, the article primarily focuses on those features in the German philosopher’s system that were particularly questioned by the author of Candide.
Ключевые слова:
Voltaire, Gottfried Wilhelm Leibniz, Poem on the Lisbon Disaster, Candide, or Optimism, the EnlightenmentБиблиографические ссылки
Antognazza Maria Rosa. 2018. Leibniz. Biografia intelektualna. Kraków: Copernicus Center Press. Google Scholar
Baczko Bronisław. 1974. Wolter: zło i ład natury. „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” t. 20: 17-58. Google Scholar
Bremer Józef. 2010. Wprowadzenie do filozofii umysłu. Kraków: WAM. Google Scholar
Dalferth Ingolf U. 2008. Malum: theologische Hermeneutik des Bösen. Tübingen: Mohr Siebeck.
Crossref
Google Scholar
Dybel Katarzyna, Marczuk Barbara, Prokop Jan. 2005. Historia literatury francuskiej. Warszawa: PWN. Google Scholar
Ferrari Leo C. 1973. Astronomy and Augustine’s Break with the Manichees. „Revue d’Etudes Augustiniennes et Patristiques“: 263-276.
Crossref
Google Scholar
Goethe Johann Wolfgang. 1957. Zmyślenie i prawda. T. 1. Przeł. Guttry A. Warszawa: PIW. Google Scholar
Grzesiuk Ewa. 2016. Niemieckie oświecenie a wiara we wszechmoc rozumu ludzkiego. „Roczniki Humanistyczne” R. LXI, z. 5: 125-144.
Crossref
Google Scholar
Gut Przemysław. 2004. Leibniz − myśl filozoficzna w XVII wieku. Wrocław: FNP. Google Scholar
Haas Agnieszka K. 2016. (Nie)obecność Boga osobowego w niemieckiej literaturze drugiej połowy osiemnastego wieku. „Ethos” 29: 175-196. Google Scholar
Holze Erhard. 1991. Gott als Grund der Welt im Denken des Gottfried Wilhelm Leibniz. Stuttgart: Franz Steiner Verlag. Google Scholar
Kopania Jerzy. 2018. Leibniz i jego Bóg. Rozważania z Wolterem w tle. „Studia z Historii Filozofii” 3 (9): 69-101.
Crossref
Google Scholar
Leibniz Gottfried Wilhelm. 1991. Monadolologia. Przekł. i wstęp Elzenberg H. Toruń: UMK. Google Scholar
Leibniz Gottfried Wilhelm. 2001. Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła. Przeł. Frankiewicz M. Wstęp Kopania J. Warszawa: PWN. Google Scholar
Leibniz Gottfried Wilhelm. 2018. Rozprawa o predestynacji i łasce. Tłum. Stefańczyk A.P. W: Jeżeli Bóg istnieje... Wolność człowieka a hipoteza teistyczna. Red. Stefańczyk A.P. Lublin: TN KUL: 500-529. Google Scholar
Mittérand Henri. 1987. Littérature du XVIIIe siècle. Paris: Éditions Nathan. Google Scholar
Pabjan Tadeusz. 2017. Gottfrieda W. Leibniza idea świata najlepszego z możliwych. „Studia z Historii Filozofii” 4 (8): 107-124.
Crossref
Google Scholar
Pomeau René. 1974. Historia literatury francuskiej. T. 1. Warszawa: PWN. Google Scholar
Rescher Nicholas. 2014. G. W. Leibniz‘s Monadology. An edition for students. London – New York: Routledge. Google Scholar
Salmonowicz Stanisław. 2006. Fryderyk II Wielki. Wrocław: Ossolineum. Google Scholar
Stefańczyk Andrzej P. 2018. Gottfried Wilhelm Leibniz. W: Jeżeli Bóg istnieje... Wolność człowieka a hipoteza teistyczna. Red. Stefańczyk A.P. Lublin: TN KUL: 481-496. Google Scholar
Tinsley Barbara Sher. 2001. Pierre Bayleʼs Reformation: Conscience and Criticism on the Eve of the Enlightenment. London: Associated University Pressis. Google Scholar
Wojtysiak Jacek. 2008. „Dlaczego istnieje raczej coś niż nic?”. Analiza problemu w kontekście dyskusji we współczesnej filozofii analitycznej. Lublin: TN KUL. Google Scholar
Voltaire. 1998. Mémoires pour servir à la vie de M. de Voltaire, écrits par lui-même. Éd. Hellegouarc’h J. Paris: LGF. Google Scholar
Voltaire Correspondence. 1974. Ed. Bestermann Th. Geneve 1957. T. XXVIII. List do A.J. Tronchin. Best. 5933. W: Baczko B. Wolter: zło i ład natury. „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” t. 20:17-58. Google Scholar
Wolter. 1956. Modlitwa do Boga. Przeł. Sowiński A. W: Idem. Traktat o tolerancji. Przeł. Ryłko Z. i Sowiński A. Warszawa: PIW: 154-155. Google Scholar
Wolter. 1961a. Filozof niewiedzy. W: Baczko B. Filozofia francuskiego oświecenia. Warszawa: PWN: 92-100. Google Scholar
Wolter. 1961b. O myślach pana Pascala. W: Baczko B. Filozofia francuskiego oświecenia. Warszawa: PWN: 88-92. Google Scholar
Wolter. 1979. Poemat o zagładzie Lizbony. Tłum. Wołowski A. „Literatura na Świecie” nr 4: 319-332. Google Scholar
Wolter. 2002a. Mikromegas. W: Idem. Powiastki i listy filozoficzne. Przeł. Boy-Żeleński T. Warszawa: De Agostini: 371-395. Google Scholar
Wolter. 2002b. List trzynasty. W: Idem. Powiastki i listy filozoficzne. Przeł. Rogoziński J. Warszawa: De Agostini: 63-70. Google Scholar
Wolter. 2014a. Kandyd. W: Idem. Powiastki filozoficzne. Przeł. Boy-Żeleński T. Poznań: Zysk i S-ka: 129-257. Google Scholar
Wolter. 2014b. Zadig, czyli los. W: Idem. Powiastki filozoficzne. Przeł. Żeleński (Boy) T. Poznań: Zysk i S-ka: 5-103. Google Scholar
Zinsser Judith. 2006. Dame d’Esprit. A Biography of the Marquise du Châtelet. New York: Viking. Google Scholar
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
