ADMINISTRACJA I FUNKCJONOWANIE KLASZTORNYCH MIASTECZEK SEJN I SUWAŁK W DRUGIEJ POŁOWIE XVIII WIEKU

Tomasz Naruszewicz

doi:10.31648/cetl.11319

Opublikowane: 2025-03-271

Tom 45 Nr 1 (2025)

ADMINISTRACJA I FUNKCJONOWANIE KLASZTORNYCH MIASTECZEK SEJN I SUWAŁK W DRUGIEJ POŁOWIE XVIII WIEKU

Tomasz Naruszewicz

Civitas et Lex

Dział: Historia

https://doi.org/10.31648/cetl.11319

Abstrakt

W artykule przedstawiono administrację i funkcjonowanie dwóch niewielkich miast klasztornych z XVIII wieku: Sejn dominikanów i Suwałk kamedułów. Miasto Sejny zostało założone w latach 1593–1602. Suwałki uzyskały prawa miejskie w latach 1715–1720. Najważniejszą rolę odgrywali tu przeorzy. Mieli oni duży wpływ na powoływanie władz miejskich. Suwałki funkcjonowały na prawie magdeburskim z 1720 r., a Sejny na dokumencie dominikańskim z 1788 r. Oba miasta miały władze miejskie, które zbierały się w ratuszach. Pieczęć miejska Sejn pochodziła z 1639 r., a Suwałk z 1720 r. W obu herbach znajdował się również pies. Obecnie oryginalny herb jest używany tylko przez Suwałki. Ważną rolę administracyjną odgrywały również lokalne parafie, np. prowadzące szkoły i szpitale. Proboszczowie prowadzili również rejestry chrztów, ślubów i zgonów. Suwałki miały więcej mieszkańców, ale Sejny miały kilka budynków murowanych, w tym ratusz.

Słowa kluczowe:

Sejny, Suwałki, administracja, miasta, parafie

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Naruszewicz, T. (2025). ADMINISTRACJA I FUNKCJONOWANIE KLASZTORNYCH MIASTECZEK SEJN I SUWAŁK W DRUGIEJ POŁOWIE XVIII WIEKU. Civitas Et Lex, 45(1), 23–44. https://doi.org/10.31648/cetl.11319

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła archiwalne:
Google Scholar

Archiwum Diecezjalne w Łomży (AD Łomża):
Google Scholar

zespół I, sygn.. 470, 518.
Google Scholar

zespół II, sygn. 49.
Google Scholar

zespół IV, sygn. 1104.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD Warszawa):
Google Scholar

Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, sygn. 4761, 4762a, 4835, 5116.
Google Scholar

Metryka Koronna, sygn. 410.
Google Scholar

Zbiór Dokumentów Pergaminowych, sygn. 4243, 4336.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Białymstoku (AP Białystok):
Google Scholar

zespół 47, sygn. 144.
Google Scholar

Archiwum Parafialne w Sejnach (AP Sejny):
Google Scholar

Księga Zaślubionych Parafii Seyneńskiej od roku 1790 do 1825.
Google Scholar

Metryki Urodzonych Parafii Seyneńskiej od roku 1790 do 1797.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Suwałkach (AP Suwałki):
Google Scholar

Akta Metrykalne: nr 14.
Google Scholar

Akta miasta Suwałk: nr 850.
Google Scholar

Zarząd Powiatowy Ziemski: nr 29.
Google Scholar

Centralne Archiwum Historyczne w Mińsku (CAH Mińsk):
Google Scholar

f. 1711, op. 1: nr 37, 39, 52, 57, 71.
Google Scholar

f. 1882, op. 1: nr 4.
Google Scholar

Centralne Archiwum Historyczne w Wilnie (CAH Wilno):
Google Scholar

f. 694, op. 1: nr 59, 3310, 3994.
Google Scholar

f. 1073, op. 1: nr 617.
Google Scholar

SA 3938, 3939, 4056.
Google Scholar

Centralne Archiwum Historyczne w Sankt Petersburgu (CAH Sankt Petersburg):
Google Scholar

f. 950, op. 1: nr 387.
Google Scholar

Muzeum Okręgowe w Suwałkach (MzO Suwałki):
Google Scholar

Archiwum Falka (AF): F 024, F 047.
Google Scholar

Źródła drukowane:
Google Scholar

Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komisieju, t. 7, Wilno 1874.
Google Scholar

Lietuvos magdeburginių miestų privilegijos ir aktai, t. 9: Berznykas, Liudvinavas, Pilypavas, opr. J. Drungilas, Wilno 2021.
Google Scholar

Lietuvos Metrika (1791–1792), ks. 556, Wilno 2005.
Google Scholar

Metryki suwalskie 1715–1765, opr. S. Cieślukowski, kopie – L. Sobolewski, t. 1, Białystok 2016.
Google Scholar

Metryki suwalskie 1715–1765, opr. S. Cieślukowski, kopie – L. Sobolewski, t. 2, Białystok 2016.
Google Scholar

Opisy parafii dekanatu Olwita z 1784 roku, opr. T. Naruszewicz, Suwałki 2013.
Google Scholar

Piscowaja kniga Grodnenskoj Ekonomii, t. 2, Wilno 1882.
Google Scholar

Wąsicki J., Pruskie opisy miast polskich z końca XVIII wieku. Departament białostocki, Poznań 1964.
Google Scholar

Volumina legum, t. 10: Konstytucje Sejmu Grodzieńskiego z 1793 roku, Poznań 1952.
Google Scholar

Literatura:
Google Scholar

Ambrosiewicz M., Klasztor w Sejnach – forteca broniąca wiary?, w: Architektura kultur lokalnych pogranicza – Architektura miejsc kultu i pamięci w dialogu w dialogu narodów i religii, t. 3, pod red. J. Uścinowicza, s. 11–17.
Google Scholar

Ambrosiewicz M., Zespół podominikański w Sejnach, Suwałki 1997.
Google Scholar

Boczkowska J., Pies w heraldyce, http://www.theogonia.pl/WN-heraldyka.html
Google Scholar

Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Warszawa 1986.
Google Scholar

Brzozecki S., Klasztor dominikanów w Choroszczy, 1654–1832, w: Parafia rzymskokatolicka w Choroszczy. 550 lat. Księga Jubileuszowa, pod red. T. Kasabuły, A. Szota, Białystok 2009, s. 63–100.
Google Scholar

Bumblauskas A., Wielkie Księstwo Litewskie. Wspólna historia, podzielona pamięć, tłum. A. Malewska, Warszawa 2013.
Google Scholar

Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, wiek XVI–XVIII, t. 1, Warszawa 1976.
Google Scholar

Citou A., Heraldyka bełaruskich mestau (XVI – paczatak XX ct.), Mińsk 1998.
Google Scholar

Dobroński A.C., Miasta województwa podlaskiego, Białystok 2014.
Google Scholar

Drungilas J., Katilius A., Milerytė-Japertienė G., Seinų ir Suwalkų kraštas. Kielionių vadovas, Wilno 2015.
Google Scholar

Ejdulis A., Osadnictwo w dorzeczu Marychy [od pradziejów po czasy nowożytne], „Almanach Sejneński” 4(2008), s. 65–73.
Google Scholar

Filipowicz S., Między sacrum a profanum, czyli blaski i cienie funkcjonowania Eremu Wyspy Wigierskiej, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 19(2019), s. 5–13.
Google Scholar

Filipowicz S., Przywileje dla miasta Suwałk, ,,Rocznik Augustowsko-Suwalski” 6(2006), s. 171–183.
Google Scholar

Filipowicz S., Samorząd miejski w Suwałkach w XIX wieku, ,,Rocznik Augustowsko-Suwalski” 3(2003), s. 5–14.
Google Scholar

Gołdyn P., Symbolika religijna i kościelna w herbach miast polskich do końca XX wieku, Warszawa 2008.
Google Scholar

Gumowski M., Herby miast polskich, Warszawa 1960.
Google Scholar

Guzewicz W., Administracyjne, prawne oraz historyczne uwarunkowania powstania i funkcjonowania nazwy diecezji w Sejnach, w: Diecezja sejneńska (1818-1925). Studia i szkice z okazji 200-lecia erygowania, pod. red. T. Kowalewskiego, J. Łupińskiego, M. Niewiadomskiej, Łomża 2018, s. 15-25.
Google Scholar

Guzewicz W., Encyklopedia parafii i kościołów diecezji ełckiej. T. I (Augustów – Janówka), Ełk 2024.
Google Scholar

Guzewicz W., Encyklopedia parafii i kościołów diecezji ełckiej. T. II (Jeleniewo – Ruciane Nida), Ełk 2025.
Google Scholar

Guzewicz W.,. Encyklopedia parafii i kościołów diecezji ełckiej. T. III (Rutka Tartak – Żytkiejmy), Ełk 2025.
Google Scholar

Guzewicz W., Kościoły i parafie diecezji ełckiej (część 7), „Civitas et Lex” 2023, nr 1, s. 7–16.
Crossref
Google Scholar

Guzewicz W., Kościoły i parafie diecezji ełckiej (cz. 13), „Studia Ełckie” 2023, nr 3, s. 383–397.
Crossref
Google Scholar

Guzewicz W., Kościoły i parafie diecezji ełckiej (cz. 19), „Studia Ełckie” 2024, nr 1, s. 107–122.
Crossref
Google Scholar

Guzewicz W., Sejneński ośrodek kościelny (wybrane zagadnienia), „Civitas ex Lex” 2016, nr 2, s. 87–97.
Crossref
Google Scholar

Herbst S., Analiza układu przestrzennego miasta Sejny, w: Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, pod red. J. Antoniewicza, Białystok 1963, s. 223–230.
Google Scholar

Jemielity W., Parafie Suwałk i okolicy, Łomża 1990.
Google Scholar

Jemielity W., Utworzenie parafii Rutka-Tartak, ,,Rocznik Augustowsko-Suwalski” 7 (2007), s. 79–87.
Google Scholar

Kahan B., 100 years of the Suwalk Jewis Community, w: Jewish Community Book Suwalk and Vicinity: Baklerove, Filipove, Krasnopole, Psheroshle, Punsk, Ratzk, Vizhan, Yelineve, Tel Aviv 1989.
Google Scholar

Kłapkowski W., Duszpasterstwo i oświata w dobrach klasztoru kamedułów wigierskich. Karta z historji ziemi suwalskiej, Sejny 1933.
Google Scholar

Kłapkowski W., Kolegium księży dominikanów w Sejnach: przyczynek do rządów pruskich na ziemiach polskich, „Collectanea Theologica” 4(1936), nr 14, s. 504–519.
Google Scholar

Kłapkowski W., Konwent dominikanów w Sejnach, Wilno 1939 [reprint Sejny 2006].
Google Scholar

Kosiński L., Miasta województwa białostockiego, Warszawa 1962.
Google Scholar

Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, t. 1, Londyn 1970.
Google Scholar

Krahel T., Szkolnictwo kościelne w diecezji wileńskiej do 1795 roku, ,,Gryfita” 9(1995), s. 11–13.
Google Scholar

Krahel T., Zarys dziejów (archi) diecezji wileńskiej, „Studia Teologiczne” 5–6(1987–1988), s. 7–72.
Google Scholar

Krzywiccy K. i T., Suwalszczyzna, Zaniemenie, przewodnik, Białystok 1999.
Google Scholar

Krzywicki T., Litwa, przewodnik, Pruszków 2005.
Google Scholar

Kuklo C., Xenodochia parochialia dekanatu kowieńskiego w świetle wizytacji z 1782 roku, w: Mój kościół w historię wpisany, pod red. T. Kasabuły i A. Szota, Białystok 2007, s. 207–220.
Google Scholar

Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa djecezji wileńskiej, oraz wykaz kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych, Wilno 1912.
Google Scholar

Kurczewski J., Wiadomość o szkołach parafialnych w djecezji wileńskiej. Założenie i rozwój szkół parafialnych w djecezji wileńskiej, ,,Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” 2 (1908), s. 17–64.
Google Scholar

Kviklys B., Mūsµ Lietuva. Krašto vietoviµ istoriniai, geografiniai, etnografiniai bruožai, t. 3, Wilno 1991.
Google Scholar

Lietuvos architektūros istorija. Nuo XVII a. pradžios iki XIX a. vidurio, t. 2, pod red. K, Čerbulènasa, A. Jankevičienė, V. Levandauskasa, A. Miškinisa, V. Zubovasa, A. Lagunavičiusa, Wilno 1994.
Google Scholar

Litak S., Szkoły parafialne w Polsce w XVIII w. przed powstaniem Komisji Edukacji Narodowej, „Roczniki Humanistyczne” 25(1977), z. 2, s. 137–162.
Google Scholar

Małek A., Suchowola pod zaborem pruskim, „Białostocczyzna” 1(1995), nr 37, s. 37–42.
Google Scholar

Maroszek J., Miasta – rzemiosło i handel, w: Historia województwa podlaskiego, pod red. A. Dobrońskiego, Białystok 2012, s. 48–60.
Google Scholar

Maroszek J., Infrastruktura społeczna, w: Historia województwa podlaskiego, pod red. A. Dobrońskiego, Białystok 2012, s. 91–97.
Google Scholar

Maroszek J., Przewodnik historyczno-turystyczny po dziedzictwie kulturowym pogranicza Polska – Litwa – Kaliningrad, Białystok 2007.
Google Scholar

Matusiewicz A., Pierwsze stulecie. Historia Suwałk do 1945 roku, w: Suwałki miasto nad Czarną Hańczą, pod red. Janusza Kopciała, Suwałki 2005, s. 91–108.
Google Scholar

Mikołajczuk J., Suwałki mają nowy herb, https://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/218634
Google Scholar

Naruszewicz T., Kilka uwag do początków parafii suwalskiej, ,,Rocznik Augustowsko-Suwalski” 12(2012), s. 7–22.
Google Scholar

Naruszewicz T., Łamanie praw mieszkańców na przykładzie miast południowej części województwa trockiego w XVII–XVIII wieku, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 17(2017), s. 71–91.
Google Scholar

Naruszewicz T., Nieznane dominikańskie pieczęcie z herbami miasteczka Sejny i konwentu, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 23(2023), s. 85–91.
Google Scholar

Naruszewicz T., Od Janówki, przez Suwałki, Kalwarię, Wiłkowyszki, do Pilwiszek. Obszar dekanatu Olwita do końca XVIII wieku, Suwałki 2020.
Google Scholar

Naruszewicz T., Powstanie i rozwój parafii Wiżajny na przełomie XVI i XVII wieku, w: Dzieło wiary. Studia i materiały do dziejów parafii Wiżajny, pod red. W. Guzewicza i G. Zwierzyńskiego, Ełk 2024, s. 51–60.
Google Scholar

Naruszewicz T., Prawa i obowiązki mieszczan Sejn u schyłku XVIII wieku, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 23(2023), s. 93–110.
Google Scholar

Naruszewicz T., Wsie gminy Suwałki, Suwałki 20192.
Google Scholar

Nowalski S.A., Monografia miasta Suwałk, Kraków 1880.
Google Scholar

Orłowicz M., Przewodnik ilustrowany po województwie białostockim, Białystok 1937.
Google Scholar

Poezye Adama Mickiewicza, t. 3, Warszawa 1897.
Google Scholar

Połujański A., Wędrówki po gubernji augustowskiej w celu naukowym odbyte, Warszawa 1859.
Google Scholar

Rimša E., Pieczęcie miast Wielkiego Księstwa Litewskiego, tłum. Jan Sienkiewicz, Warszawa 2007.
Google Scholar

Samsonowicz H., Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1990.
Google Scholar

Szlaszyński J., Ostatni kameduli wigierscy, „Jaćwież” 23(2003), s. 39–40.
Google Scholar

Szlaszyński J., Przerośl. Dzieje miasta i gminy, Przerośl 2009.
Google Scholar

Tajemnicza kaplica w Sejnach, https://sejny.net/artykul/tajemnicza-kaplica-w/1089098
Google Scholar

Totoraitis J., Sūduvos Suvalkijos istorija, t. 1, Kowno 1938.
Google Scholar

Trzebiński W., Rozwój przestrzenny Suwałk od narodzin osady po okres awansu na miasto wojewódzkie, w: Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, pod red. J. Antoniewicza, Białystok 1965, s. 175–212.
Google Scholar

Verdmon–Jacques L. de, Krótka monografia wszystkich miast, miasteczek i osad w Królestwie Polskim, Warszawa 1902.
Google Scholar

Wędzki A., Miasteczka Pojezierza Sejneńskiego, ich historia, rozwój i założenia przestrzenne, w: Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, t. 2, pod red. J. Jaskanisa, Warszawa 1975, s. 9–71.
Google Scholar

Wiadomości o dominikanach prowincyi litewskiej, cz. 1, Kraków 1917.
Google Scholar

Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773–1794, Kraków–Warszawa 1921.
Google Scholar

Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku, w: Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, pod red. J. Antoniewicza, Białystok 1967, s. 13–294.
Google Scholar

Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie sejneńskim od XV do XIX wieku, w: Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, pod red. J. Antoniewicza, Białystok 1963, s. 9–222.
Google Scholar

Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie suwalskim od XV do połowy XVII wieku, w: Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, pod red. J. Antoniewicza, Białystok 1965, s. 51–132.
Google Scholar