Grody mazowieckie między Pisą, Biebrzą i Narwią (X–XIII w.)
Jarosław Ościłowski
Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawiehttps://orcid.org/0000-0001-5743-9311
Abstrakt
Obszar między Pisą, Narwią i Biebrzą stanowił we wczesnym średniowieczu północno-wschodnie pogranicze Mazowsza, sąsiedztwo prusko-jaćwieskie od północy skutkowało wzniesieniem grodów strzegących szlaków komunikacyjnych oraz osadnictwa. Ze względu na rozległą bagienną kotlinę biebrzańską na wschodzie i niedostępne obszary puszczy porastającej na zachód od Pisy obszar pomiędzy nimi stanowił naturalny korytarz osadniczy i drogę na północ z Mazowsza, w kierunku ziem pruskich i jaćwieskich. Większość grodzisk, jak Stara Łomża, Mały Płock, Wizna, Ruś-Sambory, Pieńki-Grodzisko (-Okopne) i Truszki-Zalesie, znanych było badaczom już pod koniec XIX i na początku XX w. Obiekt w Stawiskach znaleziono w połowie XX w. Najpóźniej, bo dopiero w początkach XXI w. zlokalizowano grodzisko w Ławsku.
W większości przypadków położenie grodów można wytłumaczyć naturalną obronnością terenu. W Ławsku i w Truszkach-Zalesiu grody zbudowano na kępach, wśród zabagnionych lub podmokłych dolin. Takie położenie zapewniało dodatkową ochronę w cieplejszych porach roku. Grody nad Narwią w Starej Łomży, Wiźnie i Rusi-Samborach (przy ujściu Biebrzy) zbudowano w miejscach naturalnie wyniesionych. Oprócz dobrych warunków obronnych, wpływ na taką lokalizację miała doskonała widoczność na całą okolicę. Mały Płock nad Czetną założono na granicy obszaru podmokłego i suchego. Inne posadowiono na brzegach mniejszych rzek w płaskim lub nieznacznie wyniesionym terenie, jak warownie w Pieńkach-Grodzisku i Stawiskach. Grody te wzniesiono na obszarach o dobrych i bardzo dobrych pod względem rolniczym glebach, co oznacza, że obszar ten musiał być już w znacznej części
zasiedlony, a grody zbudowano dla ochrony i kontroli tutejszego osadnictwa. Innym ważnym wnioskiem płynącym z analizy mapy jest niezwykła wręcz regularność przestrzenna mazowieckiej sieci grodowej dostosowanej do rzeźby i układu rzecznego obszaru. W większości mają one usytuowanie sieciowe, co wskazuje, że były ze sobą związane drogami liniowymi. Najazdy jaćwieskie w XIII w. spowodowały znaczne wyludnienia obszarów północno-wschodniego Mazowsza, potwierdza to informacja z 1253 r. zanotowana w Kronice Wielkopolskiej dotycząca ziemi wiskiej. Jedynym grodem funkcjonujacym jeszcze w XIV w. była Wizna, co świadczy o przetrwaniu osadnictwa w dolinie Narwi. W tym okresie powstaje też
kolejny gród w Nowogrodzie przy ujściu Pisy. Ponowna kolonizacja obszaru na lewym brzegu Narwi oraz na Wysoczyźnie Kolneńskiej w końcu XIV w. i w XV w., a wraz z nią powstanie miast w miejsce dawnych centrów osadniczych, zmieniły znacznie stary układ dróg zastępując go nowym.
Słowa kluczowe:
grody, grodziska, wczesne średniowiecze, Mazowsze, Wysoczyzna KolneńskaBibliografia
Źródła pisane:
Chronicon terrae Prussiae von Peter von Dusburg, wyd. M. Toeppen, [w:] Scriptores Rerum Prussicarum, t. 1, wyd. T. Hirsch, M. Toeppen, Leipzig 1861, s. 144-145.
[Długosz] Jana Długosza, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. VII, VIII, tłum. J. Mrukówna, red. Z. Kozłowska-Budkowa i in. Warszawa 1974.
[Inwentarz dóbr biskupich] Castellaniae ecclesiae Plocensis. Telonea episcopi Plocensis. Villae capi tuli Plocensis, [w:] Monumenta Poloniae Historica. Pomniki Dziejowe Polski, t. V, wyd. W. Kętrzyński, Lwów 1888, s. 419-443.
[KK] Codex diplomaticus et commemoratorum Masoviae generalis. Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd. J. K. Kochanowski, t. I, Warszawa 1919.
Kronika Boguchwała i Godysława Paska, oprac. W. A. Maciejowski, [w:] Monumenta Polonia Historica, t. II, wyd. A. Bielowski, Warszawa 1961, s. 454-598.
Kronika Wielkopolska, Monumenta Polonia Historica, Seria Nowa, t. VIII, wydanie i komentarz B. Kürbis, Warszawa 1970.
[KW] Kronika Wielkopolska, tłum. K. Abgarowicz, wyd. B. Kürbis, Warszawa 1965.
Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1892, s. 186.
[MK] Metryka Mazowiecka, kartoteka w Zakładzie Atlasu Historycznego Mazowsza, Instytutu Historii PAN w Warszawie.
Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI w., wyd. A. Wolff, Kraków 1937.
[NKDM] Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, cz. II, Dokumenty z lat 1248-1355, wyd. J. Sułkowska – Kuraś, S. Kuraś, Wrocław 1989.
Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, cz. III, Dokumenty z lat 1356-1381, wyd. I. Sułkowska-Kuraś i S. Kuraś, Warszawa 2000.
Piotr z Dusburga, Kronika Ziemi Pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, wstęp i komentarz J. Wenta, Toruń 2004, s. 59, 113-114.
[PSRL] Polnoe sobrane russkich letopisej, t. II Ipat’evskaja letopis, Moskva 1962.
Puścizna po Janie Długoszu dziejopisie polskim, Kronika Wiganda z Marburga, rycerza i kapłana Zakonu Krzyżackiego, tłum. E. hr. Raczyński, wyd. J. Woigt, E. hr. Raczyński, Poznań 1842.
Źródła kartograficzne:
[Mapa Kwatermistrzostwa] Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822 – 1843), Warszawa 1978.
Mappa szczegulna woiewodztwa mazowieckiego zrządzona z innych wie¬lu mieyscowych, tak dawniey jak i sweżo odrysowanych, tudziez goscincowych i niewątpliwych wiadomości przez Karola de Perthées Pułkownika Woysk Koronnych J. K. M.ci geografa z 1783 roku, w skali 1:225 000 (fotokopia w Pracowni Atlasu Histo¬rycznego Mazowsza Instytutu Historii PAN w Warszawie).
Mapa Gleb Polski, arkusz Olsztyn, red. A. Musierowicz, L. Stankiewicz, M. Strzemski, H. Uggla; arkusz Białystok, red. M. Strzemski, Puławy 1957-1961.
Mapa Topograficzna (CUGiK Warszawa, arkusze: Cieciory (234.334), Janowo (234.343), skala 1:10000).
Potencjalna Roślinność Naturalna, Potencjalna Roślinność Naturalna Polski, Mapa przeglądowa 1:300 000, arkusz 4, red. W. Matuszkiewicz, J. B. Faliński, A. S. Kostrowicki, J. M. Matuszkiewicz, R. Olaczek, T. Wojterski, Warszawa 1995.
Opracowania:
Antoniczek J., Pismo (PTTK – Białystok MB/ A / XI / 17) Społecznego Opiekuna Zabytków w archiwum WUOZ Delegatura w Łomży.
Antoniewicz J., Zabytki wczesnośredniowieczne odkryte we wsi Pieńki - Grodzisko, pow. Łomża, "Sprawozdania PMA", t. 4, z. 1-2, 1951, s. 125-143.
Antoniewicz J., (rec.) A. Gupieniec, Nieznane znaleziska ..., „Rocznik Białostocki”, t. I, 1961, s. 335-336.
AZP 32-77, teczka obszaru w NID Warszawa.
AZP 36-79, teczka obszaru w NID Warszawa.
Babik Z., Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny, Kraków 2001.
Białuński G., Przebieg osadnictwa w okręgu piskim do 1466 r., „Znad Pisy” nr 9, s. 25-43.
Białuński G., Przemiany społeczno–ludnościowe południowowschodnich obszarów Prus Krzyżackich i Książęcych (do 1568 roku), Olsztyn 2001.
Białuński G., Sprawozdanie komisji krzyżackiej z objazdu w 1424 r., czyli o początkach kolonizacji na ziemi piskiej, "Znad Pisy", 2007, nr 16, 2007, s. 13-20.
Białuński G., Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn 1999.
Białuński G., Wizna na pograniczu polsko-pruskim w czasach księcia Bolesława Kędzierzawego, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie. Materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1-2 czerwca 2002 r., red. K. Grażawski, Brodnica - Włocławek 2003, s. 255-276.
Biermann F., Dulinicz M., Studnia z Bochenia a problem chronologii starszych faz wczesnego średniowiecza na Mazowszu zachodnim, „Archeologia Polski”, t. 46, 2001, z. 1-2, s. 85-114.
Bogucki M., Malarczyk D., Marczak E., Skarb dirhamów z X wieku z grodziska w Truszkach-Zalesiu, pow. Kolno, woj. podlaskie, ”Wiadomości Numizmatyczne”, R. XLIX, 2005, z. 2 (180), s. 173-190.
Brodzicki C., Początki osadnictwa Wizny i ziemi wiskiej na tle wydarzeń historycznych w tym rejonie ( do 1529 roku), Warszawa 1994.
Brodzicki C., Kolno na Mazowszu, wyd. II, Warszawa 2001.
Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1957.
Chudziak W., Ze studiów nad pograniczem słowiańsko-bałtyjskim we wczesnym średniowieczu. Problem przynależności etnokulturowej Pomezanii w IX – XI wieku, [w:] Pogranicze polsko-pruskie w czasach św. Wojciecha. Materiały z konferencji, Elbląg 18-19 wrzesień 1997 r., Elbląg 1999, s. 81-98.
Długokęcki W., Kowalczyk E., Opis granicy Mazowsza z państwem zakonu krzyżackiego z XIV wieku, „Kwartalnik Historyczny”, R. CIX, nr 2, 2002, s. 5-14.
Długokęcki W., Kowalczyk E., Nieznane opisy granicy mazowiecko-krzyżackiej. Cz. I. Granice komornictwa działdowskiego i nidzickiego, „Kwartalnik Historyczny”, R. CX, nr 1, 2003, s. 29-50.
Długokęcki W., Kowalczyk E., Nieznane opisy granicy mazowiecko-krzyżackiej. cz. II Granica komturstwa bałgijskiego (prokuratorstwo piskie i ełckie), „Kwartalnik Historyczny”, R. CXI, nr 1, 2004, s. 5-37.
Dulinicz M., The first dendrochronological dating of the strongholds in Northern Mazovia, [w:] Origins of Central Europe, red. P. Urbańczyk, Warszawa 1997, s. 137-141.
Dulinicz M., Mazowsze w IX-XIII w., [w:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, red. M. Dulinicz, Warszawa, s. 187-206 (Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały, t. 3, red. W. Szymański).
Dulinicz M., Ważny T., Dendrochronologia o datowaniu mazowieckich grodzisk, „Rocznik Mazowiecki”, t. XVI, 2004, s. 9-27.
Engel M., Sobczak C., Nieznane grodziska w okolicach Łomży. Nowe źródła do badań nad krajobrazem archeologicznym północno-wschodniego Mazowsza, [w:] Fines testis temporum. Studia ofiarowane Profesor Elżbiecie Kowalczyk-Heyman w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Rzeszów 2017, s. 249-264.
Gieysztor A., Działania wojenne Litwy w roku 1262 i zdobycie Jazdowa, [w:] Studia Historyczne Stanisławowi Herbstowi na sześćdziesięciolecie urodzin, 1967, s. 5-14 [Zeszyty Naukowe WAP, Seria Historyczna, nr 15 (48)].
Gloger Z., Osady przedhistoryczne na porzeczu Biebrzy, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, t. VI, 1872, s. 6-10.
Gloger Z., Grody piastowskie, „Ziemia”, R. I, nr 38, 1910, s. 593-595.
Gloger Z., Grody piastowskie, „Ziemia”, R. I, nr 39, 1910, s. 609-611.
Gloger Z., Grody piastowskie, „Ziemia”, R. I, nr 40, 1910, s. 626-627.
Gloger Z., Osady nad Niemnem i na Podlasiu. Z czasów użytku krzemienia, "Wiadomości Archeologiczne", t. 1, 1873, s. 97-124.
Humnicki J., Pacuski K., Środowisko geograficzne, [w:] Atlas Historyczny Polski, t. VII, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, A. Dunin-Wąsowicz, cz. 2 (komentarz, indeksy), Warszawa 1973, s. 27-34.
Jagodziński M. F., Archeologiczne ślady osadnictwa między Wisłą a Pasłęką we wczesnym średniowieczu. Katalog stanowisk, [w:] Adalbertus – tło kulturowo-geograficzne wyprawy misyjnej św. Wojciecha na pogranicze polsko-pruskie, t. 3. red. P. Urbańczyk, Warszawa 1997.
Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności państwowego konserwatora zabytków prehistorycznych na okręg warszawski za rok 1922, „Wiadomości Archeologiczne”, t. VIII, 1923, s. 201-214.
Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności państwowego konserwatora zabytków prehistorycznych na okręg warszawski za rok 1923, „Wiadomości Archeologiczne”, t. IX, 1924-1925, s. 325-327.
Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności państwowego konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu warszawskiego za lata 1924-1926, „Wiadomości Archeologiczne”, t. X, 1929, s. 271-280.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1967, Warszawa 1968, s. 380-382.
Janiszowski K., Na północnych rubieżach Mazowsza, „Z otchłani wieków”, R. XXXV, nr 3, 1969, s. 215-219.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1968, Warszawa 1969, s. 316-318.
Janiszowski K., Prace wykopaliskowe w Wiźnie, pow. Łomża, „Biuletyn Informacyjny PKZ”, nr 19, 1970, s. 155-160.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1969, Warszawa 1970, s. 340-341.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1970, Warszawa 1971, s. 219.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1971, Warszawa 1972, s. 281.
Jaskanis D., Grodzisko w Rajgrodzie w świetle źródeł archeologicznych. Wyniki konserwatorskich badań zabezpieczających z 1969 roku, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, z. 7, 2001, s. 75-156.
Kaczmarek L., Ruś, gm. Wizna, woj. łomżyńskie. Stanowisko 1 „Okop”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1984", Warszawa 1985, s. 142-143.
Kajzer L., Z zagadnień genezy tzw. gródków stożkowatych. (Uwagi na marginesie lektury VI tomu Początków Polski prof. Henryka Łowmiańskiego), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 34, 1986, nr 2, s. 331-339.
Kajzer L., Wstęp do archeologii historycznej, Łódź 1996.
Kamiński A., Z badań nad pograniczem polsko-rusko-jaćwieskim w rejonie rzeki Sliny, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XXIII, z. 2, 1953, s. 131-168.
Kamiński A., Jaćwież – terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne, Łódź 1953.
Kamiński A., Materiały do bibliografii archeologicznej Jaćwieży od I do XIII wieku, „ Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 1, 1956, s. 193-279.
Kamiński A., Wizna na tle pogranicza polsko–rusko–jaćwieskiego, "Rocznik Białostocki", t. 1, 1961, s. 9-59.
Kamińscy A. i J., Grodzisko w miejscowości Sambory, powiat Łomża, "Wiadomości Archeologiczne", t. 23, z. 4, 1956, s. 362-364.
Klimek R., Baba na drodze. Kontekst lokalizacji antropomorficznych rzeźb kamiennych wobec systemów komunikacyjnych w Prusach, [w:] J. M. Łapo, G. Białuński [red.], Pruskie baby kamienne. Fenomen kulturowy czy europejska codzienność, Olsztyn 2007, s. 80-99.
Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, Warszawa 1978.
Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2009.
Kowalczyk E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą), Warszawa.
Kowalczyk E., Archeologiczne zapiski historyka, „Z otchłani wieków”, R. LIII, nr 1, 1987, s. 10-13.
Kowalczyk E., Topografia granicy mazowiecko – krzyżackiej w świetle ugody
granicznej z listopada 1343 roku, „Kwartalnik Historyczny”, R. 99, nr 1, 1992, s. 33-58.
Kowalczyk E., Kamień, Kamienne Brody. Przyczynek do organizacji szlakow drogowych w średniowieczu (na przykładzie Mazowsza), [w:] Przeszłość z perspektywy źrodeł materialnych
i pisanych, red. J. Olczak, AHP, t. 15/2, Toruń 2005, s. 87–107.
Kowalczyk-Heyman E., Stan badań archeologicznych nad wczesnym średniowieczem północno-wschodniego Mazowsza, "Światowit", t. 6 (47), fascykuł B, 2006, s. 73-79.
Kowalczyk E., Czy istotnie Prusy? W sprawie lokalizacji pierwszego etapu misji biskupa Brunona z Kwerfurtu, red. M. Dulinicz, O rzeczach minionych. Scripta rerum historicarum Annae Rutkowska-Płachcińska oblata, red. M. Młynarska-Kaletynowa, J. Kruppe, Studia
i Materiały z Historii Kultury Materialnej, t. 71, Warszawa 2006, s. 163-177.
Kowalczyk-Heyman E., Początki Kolna, "Rocznik Mazowiecki", t. 21, 2009, s. 262-270.
Kowalczyk-Heyman E., Mityczne grodzisko w Szablaku koło Nowogrodu, "Rocznik Mazowiecki", t. 22, 2010, s. 146-148.
Kowalczyk-Heyman E., W sprawie identyfikacji grodziska przy Gayle, „Pruthenia”, t. 6, 2011, s. 81-88.
Kowalczyk-Heyman E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą a źrodłami Biebrzy), Warszawa 2013.
Kowalczyk-Heyman E., Grody Wysoczyzny Kolneńskiej, [w:] Funkcja grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej, Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, red. K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch, Wrocław–Głogow 2014, s. 173–189.
Kowalczyk-Heyman E., Średniowieczne grodziska północno-wschodniego Mazowsza (Wysoczyzna Kolneńska) : zarys stanu badań i problematyki badawczej, "Studia Łomżyńskie", 27, 2017, s. 9-29.
Lenarczyk L., Badania sondażowe na grodzisku w Gorczycach, woj., suwalskie, „Rocznik Białostocki” , t. XVI, 1991, s. 483-485.
Leyding G., Zarys dziejów i historii powiatu szczycieńskiego, [w:] Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. J. Jałoszyński, Olsztyn 1962, s. 55-226.
Ławsk, [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. V, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1884, s. 616.
Łowmiański H., Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n. e., t. 3, Warszawa 1967.
Łowmiański H., Początki Polski. Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu do początku wieku XIV, t. VI, cz. 1, Warszawa 1985.
Marciniak-Kajzer A., Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w miejscowości Zajączki, gm. Ostróda w świetle badań ratowniczych przeprowadzonych w 1998 roku, Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne, t. IV, Łódź 1998, s. 171-187.
Marczak E., Truszki-Zalesie, gm. Kolno, woj. łomżyńskie. Stanowisko 1 – grodzisko, „Informator Archeologiczny. Badania rok 1984”, Warszawa 1985, s. 147.
Marczak E., Tajemnice ziemi łomżyńskiej, „Ziemia Łomżyńska”, t. 2, 1985, s. 97-106.
Marczak E., Truszki-Zalesie, gm. Kolno, woj. łomżyńskie. Stanowisko 1 – grodzisko „Okop”. Stanowisko 2 – osada „Góra Wieża”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1985", Warszawa 1986, s. 148.
Marczak E., Wstępne wyniki badań wykopaliskowych na stanowisku 2 - "Góra Wieżowa" w Truszkach-Zalesiu, gm. Kolno, woj. podlaskie, "Światowit", t. 5 (46), fasc. B, 2003, s. 193-200, tabl. 53-58.
Miałdun J., Mirkowska I., Grodziska północno – wschodniego Mazowsza na zdjęciach lotniczych, „Z Otchłani Wieków”, R. 56, 2001, nr 1-2, s. 74-78.
Moszczyński W. A., Wczesnośredniowieczne szlaki komunikacyjne Starego Mazowsza (X-XI w.). [w:] Adalbertus – Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, Adalbertus – tło kulturowo-geograficzne. Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, t. 1, red. P. Urbańczyk, Warszawa 1998, s. 241-262.
Moszczyński W. A., Rubież słowiańsko-bałtyjska nad Wkrą w VIII-XI wieku na podstawie ceramiki ze stanowisk w Nowym Dworze, Tarczynach i Trzcinie, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie. Materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1-2 czerwca 2002 r., Brodnica-Włocławek 2003, s. 83-112.
Musiał A., Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia, Warszawa 1992.
Nalepa J., Połekszanie (Pollexiani) – plemię jaćwieskie u północno–wschodnich
granic Polski, „Rocznik Białostocki”, t. VII, 1966, s. 7-33.
Ościłowski J., Sieć grodowa na Wysoczyźnie Kolneńskiej we wczesnym średniowieczu. Ze studiów nad pograniczem mazowiecko-prusko-jaćwieskim, „Światowit”, t. VI (XLVII), fascykuł B, 2006, s. 91-105.
Ościłowski J., Strongholds of the northern Masovia and their geographical location, “Archaeologia Polona”, nr 48, 2010 (2015), s. 79-106.
Ościłowski J., Uwarunkowania geograficzne lokalizacji grodów na północnym Mazowszu (X-pocz. XIII w.). Problematyka badań interdyscyplinarnych, Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku, nr 19, 2011, s. 7-40.
Ościłowski J., Wysoczyzna Kolneńska we wczesnym średniowieczu. Nowe dane do dziejów osadnictwa, Studia Łomżyńskie, red. M. Gnatowski, t. 24, Łomża 2013, s. 99-109.
Ościłowski J., Patrząc na południe. Badania wczesnośredniowiecznych grodzisk na północno-wschodnim Mazowszu, Materiały do Archeologii Warmii i Mazur, t. 1, red. S. Wadyl, M. Karczewski, M. Hoffmann, Warszawa-Białystok 2015, s. 325-360.
Pacuski K., Uzupełnienia i sprostowania do Nowego kodeksu dyplomatycznego Mazowsza, cz. III, dokumenty z lat 1356-1381, „Studia Źródłoznawcze”, t. XL, 2002, s. 167-200.
Pacuski K., Przytocka M., Z dziejów Małego Płocka, „Studia Łomżyńskie”, t. XV, 2004, s. 131-143.
Pela W., Czerwone, gm. Kolno, dwór, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1979", Warszawa,1980, s. 246-247.
Pela W., Pieńki-Grodzisko, gm. Jedwabne, woj. łomżyńskie, Informator Archeologiczny.
Badania rok 1979, Warszawa 1980, s. 179.
Pela W., Skrok Z., Wykopaliska na rubieżach Mazowsza, Ziemia Łomżyńska, nr 3, 1987, s. 119-124.
Połuljański A., Wędrówki po gubernji Augustowskiej w celu naukowym odbyte przez Aleksandra Połuljańskiego. Członka wielu towarzystw, Warszawa 1859.
Powierski J., Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie krzyżaków do Polski, t. II, cz. 2, Malbork 2003.
Richling A., Typologia mikroregionów fizycznogeograficznych w granicach województwa suwalskiego, „Przegląd Geograficzny”, t. LVII, z. 1-2, 1985, s. 123-137;
Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 243, 293-294, 360;
Rudnicki M., Bóstwa lechickie (Jarowit, Daćbóg, Słup, Nyja, Świętowit, Trzygłów), „Slavia Occidentalis”, t. V, 1926, s. 406;
Smoliński A., Górszczyzna, st. 2, gm. Kolno, woj. podlaskie, AZP 31-74/20, "Informator Archeologiczny. Badania 1999", 2011, s. 138.
Supruniuk A., Uzupełnienia i uwagi do Nowego kodeksu dyplomatycznego Mazowsza, cz. III, dokumenty z lat 1356-1381, „Studia Źródłoznawcze”, t. XL, 2002, s. 107-165.
Taszycki W., Słowiańskie nazwy miejscowe, „Prace Komisji Językoznawczej PAU”, nr 29, Kraków 1946.
Twarowska E., Stara Łomża, gm. Łomża. Stanowisko 1-„Góra Królowej Bony”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1982", Warszawa 1983, s. 225-226.
Twarowska E., Stara Łomża, gm. Łomża, woj. łomżyńskie. Stan. 1-„Góra Królowej Bony”. Stan. 2 – relikty kościoła i cmentarzysko „św. Wawrzyniec”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1983", Warszawa 1984, s. 213-214.
Twarowska E., Łomża ma ponad 1000 lat, „Ziemia Łomżyńska”, nr 1, 1985, s. 23-37.
Twarowska E., Stara Łomża, gm. Łomża, woj. łomżyńskie – grodzisko „Góra Królowej Bony”. Stanowisko 1, „I.A. Badania rok 1984”, Warszawa 1985, s. 143-144.
Twarowska E., Stara Łomża, gm. Łomża, woj. łomżyńskie. Stanowisko 2 „Góra św. Wawrzyńca”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1984", Warszawa 1985, s. 144-145.
Twarowska E., Mały Płock – legendy i archeologia,„Ziemia Łomżyńska”, nr 2, 1986, s. 81-124.
Tyszkiewicz J., Mazowsze północno-wschodnie we wczesnym średniowieczu. Historia pogranicza nad górną Narwią do polowy XIII wieku, Warszawa 1974.
Wiśniewski J., (rec.) K. Zierhoffer, Nazwy miejscowe..., „Onomastica”, t. 5, 1959, z. 2 (9), s. 494-520.
Wiśniewski J., Domniemane ślady osad jaćwieskich w puszczach pojaćwieskich, „Rocznik Białostocki”, t. 1, 1961, s. 223-231.
Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie grajewskim do połowy XVI w., [w:] M. Gnatowski, H. Majecki [red.], Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, t. 1, Warszawa 1975, s. 9-252.
Wiśniewski J., Początek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i w XV wieku, „Studia Łomżyńskie”, t. I, 1989, s. 19-107.
Wróblewski W., Głos w dyskusji, [w:] Pogranicze polsko – pruskie w czasach św. Wojciecha. Materiały z konferencji, Elbląg 18 –19 wrzesień 1997 r., red. M. F. Jagodziński, Elbląg 1999, s. 176-178.
Wróblewski W., Nowakiewicz T., Ceramika „pruska” i ceramika „słowiańska” we wczesnośredniowiecznej Galindii..., s. 168-169; Engel M., Uwagi na temat jaćwieskiej ceramiki osadowej na przykładzie materiałów z obiektów I i Ia z Konikowa (Rostka), [w:] Ceramika zachodniobałtyjska. Nowe źródła i interpretacje. Materiały z konferencji, Białystok 23-24 września 2002 roku, Białystok 2004, s. 191-219.
Wysocki J., Grodziska Ziemi Łomżyńskiej: stan badań i problemy konserwatorskie, [w:] Grody średniowiecznego Mazowsza. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza, red. M. Żurek, M. Krasna-Korycińska, Warszawa-Zielona Góra 2015, s. 89-110 (Archaeologia Hereditas 04, red. Z. Kobyliński).
Zierhoffer K., Nazwy miejscowe północnego Mazowsza, Wrocław 1957.
Chronicon terrae Prussiae von Peter von Dusburg, wyd. M. Toeppen, [w:] Scriptores Rerum Prussicarum, t. 1, wyd. T. Hirsch, M. Toeppen, Leipzig 1861, s. 144-145.
[Długosz] Jana Długosza, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. VII, VIII, tłum. J. Mrukówna, red. Z. Kozłowska-Budkowa i in. Warszawa 1974.
[Inwentarz dóbr biskupich] Castellaniae ecclesiae Plocensis. Telonea episcopi Plocensis. Villae capi tuli Plocensis, [w:] Monumenta Poloniae Historica. Pomniki Dziejowe Polski, t. V, wyd. W. Kętrzyński, Lwów 1888, s. 419-443.
[KK] Codex diplomaticus et commemoratorum Masoviae generalis. Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd. J. K. Kochanowski, t. I, Warszawa 1919.
Kronika Boguchwała i Godysława Paska, oprac. W. A. Maciejowski, [w:] Monumenta Polonia Historica, t. II, wyd. A. Bielowski, Warszawa 1961, s. 454-598.
Kronika Wielkopolska, Monumenta Polonia Historica, Seria Nowa, t. VIII, wydanie i komentarz B. Kürbis, Warszawa 1970.
[KW] Kronika Wielkopolska, tłum. K. Abgarowicz, wyd. B. Kürbis, Warszawa 1965.
Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1892, s. 186.
[MK] Metryka Mazowiecka, kartoteka w Zakładzie Atlasu Historycznego Mazowsza, Instytutu Historii PAN w Warszawie.
Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI w., wyd. A. Wolff, Kraków 1937.
[NKDM] Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, cz. II, Dokumenty z lat 1248-1355, wyd. J. Sułkowska – Kuraś, S. Kuraś, Wrocław 1989.
Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, cz. III, Dokumenty z lat 1356-1381, wyd. I. Sułkowska-Kuraś i S. Kuraś, Warszawa 2000.
Piotr z Dusburga, Kronika Ziemi Pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, wstęp i komentarz J. Wenta, Toruń 2004, s. 59, 113-114.
[PSRL] Polnoe sobrane russkich letopisej, t. II Ipat’evskaja letopis, Moskva 1962.
Puścizna po Janie Długoszu dziejopisie polskim, Kronika Wiganda z Marburga, rycerza i kapłana Zakonu Krzyżackiego, tłum. E. hr. Raczyński, wyd. J. Woigt, E. hr. Raczyński, Poznań 1842.
Źródła kartograficzne:
[Mapa Kwatermistrzostwa] Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822 – 1843), Warszawa 1978.
Mappa szczegulna woiewodztwa mazowieckiego zrządzona z innych wie¬lu mieyscowych, tak dawniey jak i sweżo odrysowanych, tudziez goscincowych i niewątpliwych wiadomości przez Karola de Perthées Pułkownika Woysk Koronnych J. K. M.ci geografa z 1783 roku, w skali 1:225 000 (fotokopia w Pracowni Atlasu Histo¬rycznego Mazowsza Instytutu Historii PAN w Warszawie).
Mapa Gleb Polski, arkusz Olsztyn, red. A. Musierowicz, L. Stankiewicz, M. Strzemski, H. Uggla; arkusz Białystok, red. M. Strzemski, Puławy 1957-1961.
Mapa Topograficzna (CUGiK Warszawa, arkusze: Cieciory (234.334), Janowo (234.343), skala 1:10000).
Potencjalna Roślinność Naturalna, Potencjalna Roślinność Naturalna Polski, Mapa przeglądowa 1:300 000, arkusz 4, red. W. Matuszkiewicz, J. B. Faliński, A. S. Kostrowicki, J. M. Matuszkiewicz, R. Olaczek, T. Wojterski, Warszawa 1995.
Opracowania:
Antoniczek J., Pismo (PTTK – Białystok MB/ A / XI / 17) Społecznego Opiekuna Zabytków w archiwum WUOZ Delegatura w Łomży.
Antoniewicz J., Zabytki wczesnośredniowieczne odkryte we wsi Pieńki - Grodzisko, pow. Łomża, "Sprawozdania PMA", t. 4, z. 1-2, 1951, s. 125-143.
Antoniewicz J., (rec.) A. Gupieniec, Nieznane znaleziska ..., „Rocznik Białostocki”, t. I, 1961, s. 335-336.
AZP 32-77, teczka obszaru w NID Warszawa.
AZP 36-79, teczka obszaru w NID Warszawa.
Babik Z., Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny, Kraków 2001.
Białuński G., Przebieg osadnictwa w okręgu piskim do 1466 r., „Znad Pisy” nr 9, s. 25-43.
Białuński G., Przemiany społeczno–ludnościowe południowowschodnich obszarów Prus Krzyżackich i Książęcych (do 1568 roku), Olsztyn 2001.
Białuński G., Sprawozdanie komisji krzyżackiej z objazdu w 1424 r., czyli o początkach kolonizacji na ziemi piskiej, "Znad Pisy", 2007, nr 16, 2007, s. 13-20.
Białuński G., Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn 1999.
Białuński G., Wizna na pograniczu polsko-pruskim w czasach księcia Bolesława Kędzierzawego, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie. Materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1-2 czerwca 2002 r., red. K. Grażawski, Brodnica - Włocławek 2003, s. 255-276.
Biermann F., Dulinicz M., Studnia z Bochenia a problem chronologii starszych faz wczesnego średniowiecza na Mazowszu zachodnim, „Archeologia Polski”, t. 46, 2001, z. 1-2, s. 85-114.
Bogucki M., Malarczyk D., Marczak E., Skarb dirhamów z X wieku z grodziska w Truszkach-Zalesiu, pow. Kolno, woj. podlaskie, ”Wiadomości Numizmatyczne”, R. XLIX, 2005, z. 2 (180), s. 173-190.
Brodzicki C., Początki osadnictwa Wizny i ziemi wiskiej na tle wydarzeń historycznych w tym rejonie ( do 1529 roku), Warszawa 1994.
Brodzicki C., Kolno na Mazowszu, wyd. II, Warszawa 2001.
Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1957.
Chudziak W., Ze studiów nad pograniczem słowiańsko-bałtyjskim we wczesnym średniowieczu. Problem przynależności etnokulturowej Pomezanii w IX – XI wieku, [w:] Pogranicze polsko-pruskie w czasach św. Wojciecha. Materiały z konferencji, Elbląg 18-19 wrzesień 1997 r., Elbląg 1999, s. 81-98.
Długokęcki W., Kowalczyk E., Opis granicy Mazowsza z państwem zakonu krzyżackiego z XIV wieku, „Kwartalnik Historyczny”, R. CIX, nr 2, 2002, s. 5-14.
Długokęcki W., Kowalczyk E., Nieznane opisy granicy mazowiecko-krzyżackiej. Cz. I. Granice komornictwa działdowskiego i nidzickiego, „Kwartalnik Historyczny”, R. CX, nr 1, 2003, s. 29-50.
Długokęcki W., Kowalczyk E., Nieznane opisy granicy mazowiecko-krzyżackiej. cz. II Granica komturstwa bałgijskiego (prokuratorstwo piskie i ełckie), „Kwartalnik Historyczny”, R. CXI, nr 1, 2004, s. 5-37.
Dulinicz M., The first dendrochronological dating of the strongholds in Northern Mazovia, [w:] Origins of Central Europe, red. P. Urbańczyk, Warszawa 1997, s. 137-141.
Dulinicz M., Mazowsze w IX-XIII w., [w:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, red. M. Dulinicz, Warszawa, s. 187-206 (Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały, t. 3, red. W. Szymański).
Dulinicz M., Ważny T., Dendrochronologia o datowaniu mazowieckich grodzisk, „Rocznik Mazowiecki”, t. XVI, 2004, s. 9-27.
Engel M., Sobczak C., Nieznane grodziska w okolicach Łomży. Nowe źródła do badań nad krajobrazem archeologicznym północno-wschodniego Mazowsza, [w:] Fines testis temporum. Studia ofiarowane Profesor Elżbiecie Kowalczyk-Heyman w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Rzeszów 2017, s. 249-264.
Gieysztor A., Działania wojenne Litwy w roku 1262 i zdobycie Jazdowa, [w:] Studia Historyczne Stanisławowi Herbstowi na sześćdziesięciolecie urodzin, 1967, s. 5-14 [Zeszyty Naukowe WAP, Seria Historyczna, nr 15 (48)].
Gloger Z., Osady przedhistoryczne na porzeczu Biebrzy, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, t. VI, 1872, s. 6-10.
Gloger Z., Grody piastowskie, „Ziemia”, R. I, nr 38, 1910, s. 593-595.
Gloger Z., Grody piastowskie, „Ziemia”, R. I, nr 39, 1910, s. 609-611.
Gloger Z., Grody piastowskie, „Ziemia”, R. I, nr 40, 1910, s. 626-627.
Gloger Z., Osady nad Niemnem i na Podlasiu. Z czasów użytku krzemienia, "Wiadomości Archeologiczne", t. 1, 1873, s. 97-124.
Humnicki J., Pacuski K., Środowisko geograficzne, [w:] Atlas Historyczny Polski, t. VII, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, A. Dunin-Wąsowicz, cz. 2 (komentarz, indeksy), Warszawa 1973, s. 27-34.
Jagodziński M. F., Archeologiczne ślady osadnictwa między Wisłą a Pasłęką we wczesnym średniowieczu. Katalog stanowisk, [w:] Adalbertus – tło kulturowo-geograficzne wyprawy misyjnej św. Wojciecha na pogranicze polsko-pruskie, t. 3. red. P. Urbańczyk, Warszawa 1997.
Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności państwowego konserwatora zabytków prehistorycznych na okręg warszawski za rok 1922, „Wiadomości Archeologiczne”, t. VIII, 1923, s. 201-214.
Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności państwowego konserwatora zabytków prehistorycznych na okręg warszawski za rok 1923, „Wiadomości Archeologiczne”, t. IX, 1924-1925, s. 325-327.
Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności państwowego konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu warszawskiego za lata 1924-1926, „Wiadomości Archeologiczne”, t. X, 1929, s. 271-280.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1967, Warszawa 1968, s. 380-382.
Janiszowski K., Na północnych rubieżach Mazowsza, „Z otchłani wieków”, R. XXXV, nr 3, 1969, s. 215-219.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1968, Warszawa 1969, s. 316-318.
Janiszowski K., Prace wykopaliskowe w Wiźnie, pow. Łomża, „Biuletyn Informacyjny PKZ”, nr 19, 1970, s. 155-160.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1969, Warszawa 1970, s. 340-341.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1970, Warszawa 1971, s. 219.
Janiszowski K., Wizna, Informator Archeologiczny. Badania rok 1971, Warszawa 1972, s. 281.
Jaskanis D., Grodzisko w Rajgrodzie w świetle źródeł archeologicznych. Wyniki konserwatorskich badań zabezpieczających z 1969 roku, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, z. 7, 2001, s. 75-156.
Kaczmarek L., Ruś, gm. Wizna, woj. łomżyńskie. Stanowisko 1 „Okop”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1984", Warszawa 1985, s. 142-143.
Kajzer L., Z zagadnień genezy tzw. gródków stożkowatych. (Uwagi na marginesie lektury VI tomu Początków Polski prof. Henryka Łowmiańskiego), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 34, 1986, nr 2, s. 331-339.
Kajzer L., Wstęp do archeologii historycznej, Łódź 1996.
Kamiński A., Z badań nad pograniczem polsko-rusko-jaćwieskim w rejonie rzeki Sliny, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XXIII, z. 2, 1953, s. 131-168.
Kamiński A., Jaćwież – terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne, Łódź 1953.
Kamiński A., Materiały do bibliografii archeologicznej Jaćwieży od I do XIII wieku, „ Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 1, 1956, s. 193-279.
Kamiński A., Wizna na tle pogranicza polsko–rusko–jaćwieskiego, "Rocznik Białostocki", t. 1, 1961, s. 9-59.
Kamińscy A. i J., Grodzisko w miejscowości Sambory, powiat Łomża, "Wiadomości Archeologiczne", t. 23, z. 4, 1956, s. 362-364.
Klimek R., Baba na drodze. Kontekst lokalizacji antropomorficznych rzeźb kamiennych wobec systemów komunikacyjnych w Prusach, [w:] J. M. Łapo, G. Białuński [red.], Pruskie baby kamienne. Fenomen kulturowy czy europejska codzienność, Olsztyn 2007, s. 80-99.
Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, Warszawa 1978.
Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2009.
Kowalczyk E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą), Warszawa.
Kowalczyk E., Archeologiczne zapiski historyka, „Z otchłani wieków”, R. LIII, nr 1, 1987, s. 10-13.
Kowalczyk E., Topografia granicy mazowiecko – krzyżackiej w świetle ugody
granicznej z listopada 1343 roku, „Kwartalnik Historyczny”, R. 99, nr 1, 1992, s. 33-58.
Kowalczyk E., Kamień, Kamienne Brody. Przyczynek do organizacji szlakow drogowych w średniowieczu (na przykładzie Mazowsza), [w:] Przeszłość z perspektywy źrodeł materialnych
i pisanych, red. J. Olczak, AHP, t. 15/2, Toruń 2005, s. 87–107.
Kowalczyk-Heyman E., Stan badań archeologicznych nad wczesnym średniowieczem północno-wschodniego Mazowsza, "Światowit", t. 6 (47), fascykuł B, 2006, s. 73-79.
Kowalczyk E., Czy istotnie Prusy? W sprawie lokalizacji pierwszego etapu misji biskupa Brunona z Kwerfurtu, red. M. Dulinicz, O rzeczach minionych. Scripta rerum historicarum Annae Rutkowska-Płachcińska oblata, red. M. Młynarska-Kaletynowa, J. Kruppe, Studia
i Materiały z Historii Kultury Materialnej, t. 71, Warszawa 2006, s. 163-177.
Kowalczyk-Heyman E., Początki Kolna, "Rocznik Mazowiecki", t. 21, 2009, s. 262-270.
Kowalczyk-Heyman E., Mityczne grodzisko w Szablaku koło Nowogrodu, "Rocznik Mazowiecki", t. 22, 2010, s. 146-148.
Kowalczyk-Heyman E., W sprawie identyfikacji grodziska przy Gayle, „Pruthenia”, t. 6, 2011, s. 81-88.
Kowalczyk-Heyman E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą a źrodłami Biebrzy), Warszawa 2013.
Kowalczyk-Heyman E., Grody Wysoczyzny Kolneńskiej, [w:] Funkcja grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej, Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, red. K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch, Wrocław–Głogow 2014, s. 173–189.
Kowalczyk-Heyman E., Średniowieczne grodziska północno-wschodniego Mazowsza (Wysoczyzna Kolneńska) : zarys stanu badań i problematyki badawczej, "Studia Łomżyńskie", 27, 2017, s. 9-29.
Lenarczyk L., Badania sondażowe na grodzisku w Gorczycach, woj., suwalskie, „Rocznik Białostocki” , t. XVI, 1991, s. 483-485.
Leyding G., Zarys dziejów i historii powiatu szczycieńskiego, [w:] Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. J. Jałoszyński, Olsztyn 1962, s. 55-226.
Ławsk, [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. V, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1884, s. 616.
Łowmiański H., Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n. e., t. 3, Warszawa 1967.
Łowmiański H., Początki Polski. Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu do początku wieku XIV, t. VI, cz. 1, Warszawa 1985.
Marciniak-Kajzer A., Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w miejscowości Zajączki, gm. Ostróda w świetle badań ratowniczych przeprowadzonych w 1998 roku, Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne, t. IV, Łódź 1998, s. 171-187.
Marczak E., Truszki-Zalesie, gm. Kolno, woj. łomżyńskie. Stanowisko 1 – grodzisko, „Informator Archeologiczny. Badania rok 1984”, Warszawa 1985, s. 147.
Marczak E., Tajemnice ziemi łomżyńskiej, „Ziemia Łomżyńska”, t. 2, 1985, s. 97-106.
Marczak E., Truszki-Zalesie, gm. Kolno, woj. łomżyńskie. Stanowisko 1 – grodzisko „Okop”. Stanowisko 2 – osada „Góra Wieża”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1985", Warszawa 1986, s. 148.
Marczak E., Wstępne wyniki badań wykopaliskowych na stanowisku 2 - "Góra Wieżowa" w Truszkach-Zalesiu, gm. Kolno, woj. podlaskie, "Światowit", t. 5 (46), fasc. B, 2003, s. 193-200, tabl. 53-58.
Miałdun J., Mirkowska I., Grodziska północno – wschodniego Mazowsza na zdjęciach lotniczych, „Z Otchłani Wieków”, R. 56, 2001, nr 1-2, s. 74-78.
Moszczyński W. A., Wczesnośredniowieczne szlaki komunikacyjne Starego Mazowsza (X-XI w.). [w:] Adalbertus – Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, Adalbertus – tło kulturowo-geograficzne. Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, t. 1, red. P. Urbańczyk, Warszawa 1998, s. 241-262.
Moszczyński W. A., Rubież słowiańsko-bałtyjska nad Wkrą w VIII-XI wieku na podstawie ceramiki ze stanowisk w Nowym Dworze, Tarczynach i Trzcinie, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie. Materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1-2 czerwca 2002 r., Brodnica-Włocławek 2003, s. 83-112.
Musiał A., Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia, Warszawa 1992.
Nalepa J., Połekszanie (Pollexiani) – plemię jaćwieskie u północno–wschodnich
granic Polski, „Rocznik Białostocki”, t. VII, 1966, s. 7-33.
Ościłowski J., Sieć grodowa na Wysoczyźnie Kolneńskiej we wczesnym średniowieczu. Ze studiów nad pograniczem mazowiecko-prusko-jaćwieskim, „Światowit”, t. VI (XLVII), fascykuł B, 2006, s. 91-105.
Ościłowski J., Strongholds of the northern Masovia and their geographical location, “Archaeologia Polona”, nr 48, 2010 (2015), s. 79-106.
Ościłowski J., Uwarunkowania geograficzne lokalizacji grodów na północnym Mazowszu (X-pocz. XIII w.). Problematyka badań interdyscyplinarnych, Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku, nr 19, 2011, s. 7-40.
Ościłowski J., Wysoczyzna Kolneńska we wczesnym średniowieczu. Nowe dane do dziejów osadnictwa, Studia Łomżyńskie, red. M. Gnatowski, t. 24, Łomża 2013, s. 99-109.
Ościłowski J., Patrząc na południe. Badania wczesnośredniowiecznych grodzisk na północno-wschodnim Mazowszu, Materiały do Archeologii Warmii i Mazur, t. 1, red. S. Wadyl, M. Karczewski, M. Hoffmann, Warszawa-Białystok 2015, s. 325-360.
Pacuski K., Uzupełnienia i sprostowania do Nowego kodeksu dyplomatycznego Mazowsza, cz. III, dokumenty z lat 1356-1381, „Studia Źródłoznawcze”, t. XL, 2002, s. 167-200.
Pacuski K., Przytocka M., Z dziejów Małego Płocka, „Studia Łomżyńskie”, t. XV, 2004, s. 131-143.
Pela W., Czerwone, gm. Kolno, dwór, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1979", Warszawa,1980, s. 246-247.
Pela W., Pieńki-Grodzisko, gm. Jedwabne, woj. łomżyńskie, Informator Archeologiczny.
Badania rok 1979, Warszawa 1980, s. 179.
Pela W., Skrok Z., Wykopaliska na rubieżach Mazowsza, Ziemia Łomżyńska, nr 3, 1987, s. 119-124.
Połuljański A., Wędrówki po gubernji Augustowskiej w celu naukowym odbyte przez Aleksandra Połuljańskiego. Członka wielu towarzystw, Warszawa 1859.
Powierski J., Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie krzyżaków do Polski, t. II, cz. 2, Malbork 2003.
Richling A., Typologia mikroregionów fizycznogeograficznych w granicach województwa suwalskiego, „Przegląd Geograficzny”, t. LVII, z. 1-2, 1985, s. 123-137;
Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 243, 293-294, 360;
Rudnicki M., Bóstwa lechickie (Jarowit, Daćbóg, Słup, Nyja, Świętowit, Trzygłów), „Slavia Occidentalis”, t. V, 1926, s. 406;
Smoliński A., Górszczyzna, st. 2, gm. Kolno, woj. podlaskie, AZP 31-74/20, "Informator Archeologiczny. Badania 1999", 2011, s. 138.
Supruniuk A., Uzupełnienia i uwagi do Nowego kodeksu dyplomatycznego Mazowsza, cz. III, dokumenty z lat 1356-1381, „Studia Źródłoznawcze”, t. XL, 2002, s. 107-165.
Taszycki W., Słowiańskie nazwy miejscowe, „Prace Komisji Językoznawczej PAU”, nr 29, Kraków 1946.
Twarowska E., Stara Łomża, gm. Łomża. Stanowisko 1-„Góra Królowej Bony”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1982", Warszawa 1983, s. 225-226.
Twarowska E., Stara Łomża, gm. Łomża, woj. łomżyńskie. Stan. 1-„Góra Królowej Bony”. Stan. 2 – relikty kościoła i cmentarzysko „św. Wawrzyniec”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1983", Warszawa 1984, s. 213-214.
Twarowska E., Łomża ma ponad 1000 lat, „Ziemia Łomżyńska”, nr 1, 1985, s. 23-37.
Twarowska E., Stara Łomża, gm. Łomża, woj. łomżyńskie – grodzisko „Góra Królowej Bony”. Stanowisko 1, „I.A. Badania rok 1984”, Warszawa 1985, s. 143-144.
Twarowska E., Stara Łomża, gm. Łomża, woj. łomżyńskie. Stanowisko 2 „Góra św. Wawrzyńca”, "Informator Archeologiczny. Badania rok 1984", Warszawa 1985, s. 144-145.
Twarowska E., Mały Płock – legendy i archeologia,„Ziemia Łomżyńska”, nr 2, 1986, s. 81-124.
Tyszkiewicz J., Mazowsze północno-wschodnie we wczesnym średniowieczu. Historia pogranicza nad górną Narwią do polowy XIII wieku, Warszawa 1974.
Wiśniewski J., (rec.) K. Zierhoffer, Nazwy miejscowe..., „Onomastica”, t. 5, 1959, z. 2 (9), s. 494-520.
Wiśniewski J., Domniemane ślady osad jaćwieskich w puszczach pojaćwieskich, „Rocznik Białostocki”, t. 1, 1961, s. 223-231.
Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie grajewskim do połowy XVI w., [w:] M. Gnatowski, H. Majecki [red.], Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, t. 1, Warszawa 1975, s. 9-252.
Wiśniewski J., Początek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i w XV wieku, „Studia Łomżyńskie”, t. I, 1989, s. 19-107.
Wróblewski W., Głos w dyskusji, [w:] Pogranicze polsko – pruskie w czasach św. Wojciecha. Materiały z konferencji, Elbląg 18 –19 wrzesień 1997 r., red. M. F. Jagodziński, Elbląg 1999, s. 176-178.
Wróblewski W., Nowakiewicz T., Ceramika „pruska” i ceramika „słowiańska” we wczesnośredniowiecznej Galindii..., s. 168-169; Engel M., Uwagi na temat jaćwieskiej ceramiki osadowej na przykładzie materiałów z obiektów I i Ia z Konikowa (Rostka), [w:] Ceramika zachodniobałtyjska. Nowe źródła i interpretacje. Materiały z konferencji, Białystok 23-24 września 2002 roku, Białystok 2004, s. 191-219.
Wysocki J., Grodziska Ziemi Łomżyńskiej: stan badań i problemy konserwatorskie, [w:] Grody średniowiecznego Mazowsza. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza, red. M. Żurek, M. Krasna-Korycińska, Warszawa-Zielona Góra 2015, s. 89-110 (Archaeologia Hereditas 04, red. Z. Kobyliński).
Zierhoffer K., Nazwy miejscowe północnego Mazowsza, Wrocław 1957.
Ościłowski, J. (2021). Grody mazowieckie między Pisą, Biebrzą i Narwią (X–XIII w.). Echa Przeszłości, (XXII/1), 29–74. https://doi.org/10.31648/ep.6707
Jarosław Ościłowski
Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie
https://orcid.org/0000-0001-5743-9311
Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie
https://orcid.org/0000-0001-5743-9311
Licencja
Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez Utworów Zależnych 4.0 Międzynarodowa (CC BY-NC-ND)
Przystąpienie do wykonywania Uprawnień Licencyjnych oznacza akceptację i zgodę Licencjodawcy na związanie się warunkami niniejszej licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowa Licencja Publiczna (“Licencja Publiczna”). W zakresie, w jakim niniejsza Licencja Publiczna może być interpretowana jako umowa, Uprawnienia Licencyjne przyznawane są Licencjobiorcy w zamian za zgodę Licencjobiorcy na niniejsze warunki, a Licencjodawca udziela Licencjobiorcy owe uprawnienia w zamian za korzyści płynące dla Licencjodawcy z udostępnienia Utworu Licencjonowanego na niniejszych warunkach.
Paragraf 1 – Definicje.
- Utwór Zależny oznacza materiał objęty Prawami Autorskimi i Prawami Podobnymi do Praw Autorskich, pochodzący od, lub opracowany na podstawie Utworu Licencjonowanego, w którym następuje tłumaczenie Utworu Licencjonowanego, jego zmiana, aranżacja, przetworzenie lub inna modyfikacja w taki sposób, że wymagane jest zezwolenie na podstawie Prawa Autorskiego i Praw Podobnych do Praw Autorskich należących do Licencjodawcy. Dla celów niniejszej Licencji Publicznej, jeśli Utwór Licencjonowany jest utworem muzycznym, wykonaniem lub nagraniem dźwiękowym, Utwór Zależny powstaje zawsze, gdy Utwór Licencjonowany zostaje zsynchronizowany w relacji czasowej z ruchomym obrazem.
- Prawa Autorskie i Prawa Podobne do Praw Autorskich oznaczają prawo autorskie i/lub prawa ściśle związane z prawem autorskim, włącznie z, bez ograniczeń, wykonywaniem, nadawaniem, nagrywaniem dźwięku, oraz Prawami Sui Generis do Baz Danych, bez względu na to, w jaki sposób prawa te są nazywane i kategoryzowane. Dla celów niniejszej Licencji Publicznej, prawa wymienione w Paragrafie 2(b)(1)-(2) nie są Prawami Autorskimi i Prawami Podobnymi do Praw Autorskich.
- Skuteczne Zabezpieczenia Techniczne oznaczają środki, które, w braku odpowiedniego zezwolenia, nie mogą być obchodzone na podstawie praw wykonujących zobowiązanie przyjęte na podstawie art. 11 Traktatu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o Prawie Autorskim z dn. 20 grudnia 1996, lub podobnych umów międzynarodowych.
- Wyjątki i Ograniczenia oznaczają dozwolony użytek lub inne wyjątki lub ograniczenia Praw Autorskich i Praw Podobnych do Praw Autorskich, mające zastosowanie do korzystania z Utworu Licencjonowanego przez Licencjobiorcę.
- Utwór Licencjonowany oznacza dzieło artystyczne lub literackie, bazę danych, lub inny materiał, do którego Licencjodawca zastosował niniejszą Licencję Publiczną.
- Uprawnienia Licencyjne oznaczają uprawnienia przyznane Licencjobiorcy na warunkach niniejszej Licencji Publicznej, ograniczające się do wszystkich Praw Autorskich i Praw Podobnych do Praw Autorskich regulujących korzystanie z Utworu Licencjonowanego przez Licencjobiorcę, i które Licencjodawca jest upoważniony licencjonować.
- Licencjodawca oznacza osobę(y) fizyczną(e) lub podmiot(y) udzielający(e) praw na warunkach niniejszej Licencji Publicznej.
- Użycie Niekomercyjne oznacza użycie nieukierunkowane na komercyjny zysk lub wynagrodzenie pieniężne. Dla celów niniejszej Licencji Publicznej, wymiana Utworu Licencjonowanego na inny materiał poddany Prawom Autorskim lub Prawom Podobnym do Prawa Autorskiego za pośrednictwem cyfrowej wymiany plików lub podobnego środka jest Użyciem Niekomercyjnym, jeśli nie jest związana z zapłatą wynagrodzenia pieniężnego.
- Dzielenie się oznacza udostępniane publiczne utworu jakimikolwiek środkami, wymagające zgody na podstawie Uprawnień Licencyjnych, takie jak reprodukcja, publiczne wystawianie, publiczne wykonanie, rozprowadzanie, rozpowszechnianie, komunikowanie, importowanie oraz publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
- Prawa Sui Generis do Baz Danych oznaczają prawa inne niż prawo autorskie, wynikające z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 96/9/WE z 11 marca 1996 r. o prawnej ochronie baz danych, z późniejszymi zmianami/lub zastępowanej nową, jak również inne prawa odpowiadające im istotnie, obowiązujące gdziekolwiek na świecie.
- Licencjobiorca oznacza podmiot wykonujący Uprawnienia Licencyjne na warunkach niniejszej Licencji Publicznej.
Paragraf 2 – Zakres.
- Udzielenie licencji .
- Zgodnie z postanowieniami niniejszej Licencji Publicznej, Licencjodawca udziela niniejszym Licencjobiorcy, nieodpłatnej, nieobejmującej prawa do udzielania sublicencji, niewyłącznej, nieodwołalnej licencji na korzystanie z Utworu na terytorium całego świata w odniesieniu Utworu Licencjonowanego Uprawnień Licencyjnych do:
- zwielokrotniania i Dzielenia się Utworem Licencjonowanym, w całości lub w części, wyłącznie dla celów Użycia Niekomercyjnego; i
- tworzenia i zwielokrotniania, lecz nie Dzielenia się Utworami Zależnymi, dla celów wyłącznie Użycia Niekomercyjnego.
- Wyjątki i Ograniczenia . W razie wątpliwości, w przypadku, gdy korzystanie przez Licencjobiorcę odbywa się w ramach Wyjątków i Ograniczeń, niniejsza Licencja Publiczna nie ma zastosowania, a Licencjobiorca nie jest zobowiązany do przestrzegania jej warunków.
- Czas trwania . Czas trwania niniejszej Licencji Publicznej określony jest w Paragrafie 6(a) .
- Środki przekazu i formaty; zezwolenie na modyfikacje techniczne . Licencjodawca upoważnia Licencjobiorcę do wykonywania Uprawnień Licencyjnych za pośrednictwem wszystkich znanych lub mających powstać w przyszłości środków przekazu oraz we wszystkich znanych lub mających powstać w przyszłości formatach, a także do dokonywania w tym celu koniecznych modyfikacji technicznych. Licencjodawca zrzeka się i/lub zobowiązuje do niewykonywania prawa do zabronienia Licencjobiorcy dokonywania modyfikacji technicznych koniecznych dla wykonywania Uprawnień Licencyjnych, włącznie z modyfikacjami technicznymi koniecznymi do obejścia Skutecznych Zabezpieczeń Technicznych. Dla celów niniejszej Licencji Publicznej, proste dokonanie modyfikacji objętych niniejszym Paragrafem 2(a)(4) nie prowadzi do powstania Utworu Zależnego.
- Dalsi odbiorcy .
- Oferta Licencjodawcy – Utwór Licencjonowany . Każdy odbiorca Utworu Licencjonowanego automatycznie otrzymuje ofertę Licencjodawcy przystąpienia do wykonywania Uprawnień Licencyjnych zgodnie z warunkami niniejszej Licencji Publicznej.
- Żadnych ograniczeń dla dalszych odbiorców . Licencjobiorca nie może oferować ani nakładać dodatkowych lub zmienionych warunków wykorzystania Utworu Licencjonowanego, ani stosować jakichkolwiek Skutecznych Zabezpieczeń Technicznych, jeśli działania te ograniczają wykonywanie Uprawnień Licencyjnych przez jakiegokolwiek odbiorcę Utworu Licencjonowanego.
- Brak upoważnienia . Żaden element niniejszej Licencji Publicznej nie stanowi zezwolenia, ani nie może być interpretowany jako zezwolenie na sugerowanie lub stwierdzanie, że Licencjobiorca lub wykorzystanie przez Licencjobiorcę Utworu Licencjonowanego są powiązane, sponsorowane, upoważnione lub oficjalnie uznane przez Licencjodawcę lub inne podmioty wskazane w celu uznania autorstwa, zgodnie z postanowieniem Paragrafu 3(a)(1)(A)(i) .
- Zgodnie z postanowieniami niniejszej Licencji Publicznej, Licencjodawca udziela niniejszym Licencjobiorcy, nieodpłatnej, nieobejmującej prawa do udzielania sublicencji, niewyłącznej, nieodwołalnej licencji na korzystanie z Utworu na terytorium całego świata w odniesieniu Utworu Licencjonowanego Uprawnień Licencyjnych do:
- Inne prawa .
- Autorskie prawa osobiste, takie jak prawo do nienaruszalności formy i treści utworu, ani prawo do kontroli komercyjnego wykorzystania wizerunku, prawo do prywatności, lub inne podobne prawa osobiste nie są objęte niniejszą Licencją Publiczną. Jednakże, w najszerszym możliwym zakresie, lub w zakresie ograniczonym, pozwalającym na wykonywanie przez Licencjobiorcę Uprawnień Licencyjnych (jednak nie w żaden inny sposób), Licencjodawca zrzeka się lub zobowiązuje do niewykonywania powyższych przysługujących Mu praw.
- Prawa patentowe i prawa do znaków towarowych nie są objęte niniejszą Licencją Publiczną.
- W najszerszym możliwym zakresie, Licencjodawca zrzeka się wszelkich praw do wynagrodzenia od Licencjobiorcy za wykonywanie Uprawnień Licencyjnych, pobieranego bezpośrednio bądź za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania, na podstawie jakiegokolwiek, dobrowolnego lub zbywalnego, ustawowego lub obowiązkowego, systemu licencyjnego. W pozostałych przypadkach, Licencjodawca wyraźnie zastrzega prawo do pobierania wynagrodzenia, zwłaszcza w razie korzystania z Utworu Licencjonowanego w celach innych niż Użycie Niekomercyjne.
Paragraf 3 – Warunki Licencji.
Wykonywanie Uprawnień Licencyjnych przez Licencjodawcę jest wyraźnie uzależnione od przestrzegania następujących warunków.
- Uznanie autorstwa .
- W przypadku, gdy Licencjobiorca Dzieli się Utworem Licencjonowanym (również w zmodyfikowanej formie), jest obowiązany:
- zachować następujące elementy, jeśli są one wskazane przez Licencjodawcę w Utworze Licencjonowanym:
- identyfikację twórcy Utworu Licencjonowanego oraz jakichkolwiek innych osób, wskazanych do uzyskania atrybucji, w rozsądny sposób, oznaczony przez Licencjodawcę (włącznie z podaniem wskazanego pseudonimu);
- informacji o prawach autorskich;
- zachować następujące elementy, jeśli są one wskazane przez Licencjodawcę w Utworze Licencjonowanym:
- W przypadku, gdy Licencjobiorca Dzieli się Utworem Licencjonowanym (również w zmodyfikowanej formie), jest obowiązany:
- oznaczenie niniejszej Licencji Publicznej;
- oznaczenie wyłączenia gwarancji;
- URI lub hiperłącze do Utworu Licencjonowanego, w rozsądnym zakresie wyznaczonym przez możliwości techniczne;
- oznaczyć czy Licencjobiorca wprowadził modyfikacje w Utworze Licencjonowanym, oraz zachować oznaczenia poprzednich modyfikacji; oraz
- oznaczyć Utwór Licencjonowany jako dostępny na niniejszej Licencji Publicznej, a także załączyć tekst, adres URI lub hiperłącze do niniejszej Licencji Publicznej.
W razie wątpliwości, Licencjobiorca na podstawie niniejszej Licencji Publicznej nie posiada zezwolenia na Dzielenie się Utworami Zależnymi.
- Warunków określonych w Paragrafie 3(a)(1) Licencjobiorca może dochować w każdy rozsądny sposób, stosownie do nośnika, środka przekazu i kontekstu, w jakim Licencjobiorca Dzieli się Utworem Licencjonowanym. Na przykład, rozsądnym dochowaniem wyżej określonych warunków może być załączenie adresu URI lub hiperłącza do źródła zawierającego wymagane informacje.
- Jeśli zażąda tego Licencjodawca, Licencjobiorca obowiązany jest usunąć wszelkie informacje określone w Paragrafie 3(a)(1)(A) w uzasadnionym zakresie wyznaczonym przez możliwości techniczne.
Paragraf 4 – Prawa Sui Generis do Baz Danych.
W przypadku, gdy Uprawnienia Licencyjne obejmują Prawa Sui Generis do Baz Danych, mające zastosowanie do określonego korzystania z Utworu Licencjonowanego przez Licencjobiorcę:
- w razie wątpliwości, Paragraf 2(a)(1) przyznaje Licencjobiorcy prawo do wyodrębniania, ponownego wykorzystania, zwielokrotniania i Dzielenia się całością lub istotną częścią bazy danych, jedynie dla celów Użycia Niekomercyjnego oraz pod warunkiem, że Licencjobiorca nie Dzieli się Utworami Zależnymi;
- w przypadku, gdy Licencjobiorca zawiera całość lub istotną część bazy danych w bazie danych, do której Prawa Sui Generis do Baz Danych przysługują Licencjobiorcy, baza danych, do której Prawa Sui Generis do Baz Danych przysługują Licencjobiorcy, stanowi Utwór Zależny (jednakże nie dotyczy to jej samodzielnych części), oraz
- w przypadku, gdy Licencjobiorca Dzieli się całością lub istotną częścią bazy danych, obowiązany jest przestrzegać warunków Paragrafu 3(a) .
W razie wątpliwości, niniejszy Paragraf 4 uzupełnia, lecz nie zastępuje obowiązków Licencjodawcy wynikających z niniejszej Licencji Publicznej, w przypadku, gdy Uprawnienia Licencyjne obejmują inne Prawa Autorskie i Prawa Podobne do Praw Autorskich.
Paragraf 5 – Wyłączenie Gwarancji i Ograniczenie Odpowiedzialności.
- Jeżeli Licencjodawca oddzielnie nie postanowił inaczej, Licencjodawca, w możliwie najszerszym zakresie, oferuje Utwór Licencjonowany w takiej formie, w jakiej zapoznał się z nim Licencjobiorca i nie udziela żadnych zapewnień, ani jakiegokolwiek rodzaju gwarancji, dotyczących Utworu Licencjonowanego, ani wynikających z wyraźnego postanowienia, dorozumianych, ustawowych, ani jakichkolwiek innych. Obejmuje to, bez ograniczeń, rękojmię, zbywalność, przydatność do konkretnego celu, brak naruszeń praw innych osób, brak ukrytych lub innych wad, dokładność, występowanie lub niewystępowanie wad widocznych jak i ukrytych. W przypadku, gdy wyłączenie gwarancji nie jest dozwolone w całości lub w części, niniejsze wyłączenie może nie mieć zastosowania do Licencjobiorcy.
- W najdalej idącym stopniu, w żadnym wypadku Licencjodawca nie odpowiada wobec Licencjobiorcy na żadnej podstawie prawnej (włączając w to, bez ograniczeń, niedochowanie należytej staranności) za bezpośrednie, specjalne , pośrednie, przypadkowe, następcze, karne, ani żadne inne straty, koszty, utracone korzyści, wydatki, ani szkody wynikające z zastosowania niniejszej Licencji Publicznej lub korzystania z Utworu Licencjonowanego, nawet w przypadku, gdy Licencjodawca był powiadomiony o możliwości poniesienia takich strat, kosztów, wydatków, lub szkód. W przypadku, gdy ograniczenie odpowiedzialności nie jest dozwolone w całości lub w części, takie ograniczenie nie ma zastosowania do Licencjobiorcy.
- Powyższe wyłączenie gwarancji i ograniczenie odpowiedzialności będzie interpretowane w sposób zapewniający wyłączenie i zrzeczenie się odpowiedzialności w zakresie możliwie najszerszym.
Paragraf 6 – Termin i Wygaśnięcie.
- Niniejsza Licencja Publiczna jest udzielona na czas trwania licencjonowanych Praw Autorskich i Praw Podobnych do Praw Autorskich. Jednakże, jeśli Licencjobiorca naruszy postanowienia niniejszej Licencji Publicznej, prawa Licencjobiorcy wynikające z niniejszej Licencji Publicznej wygasają automatycznie.
- Jeżeli prawo Licencjobiorcy do korzystania z Utworu Licencjonowanego wygasło na podstawie Paragrafu 6(a), zostaje ono przywrócone:
- automatycznie z datą usunięcia naruszenia, jeśli nastąpiło ono w ciągu 30 dni od odkrycia naruszenia przez Licencjobiorcę; lub
- w razie wyraźnego przywrócenia przez Licencjodawcę.
W razie wątpliwości, niniejszy Paragraf 6(b) nie ogranicza żadnych uprawnień Licencjodawcy przysługujących mu w razie naruszenia przez Licencjobiorcę niniejszej Licencji Publicznej.
- W razie wątpliwości, Licencjodawca może także oferować Utwór Licencjonowany na odrębnych warunkach, bądź przestać dystrybuować Utwór Licencjonowany w każdej chwili; nie prowadzi to jednak do wygaśnięcia niniejszej Licencji Publicznej.
- Paragrafy 1 , 5 , 6 , 7 i 8 trwają również po wygaśnięciu niniejszej Licencji Publicznej.
Paragraf 7 – Inne Warunki.
- Licencjodawca nie jest związany żadnymi dodatkowymi lub zmienionymi warunkami zakomunikowanymi przez Licencjobiorcę, chyba że dosłownie wyrazi na to swoją zgodę.
- Jakiekolwiek ustalenia, porozumienia, umowy odnoszące się do Utworu Licencjonowanego, nie wyrażone w niniejszej Licencji Publicznej, nie stanowią jej postanowień i są od niej niezależne.
Paragraf 8 – Wykładnia.
- W razie wątpliwości, niniejsza Licencja Publiczna nie zawęża, nie ogranicza, ani nie warunkuje jakiegokolwiek dozwolonego wykorzystania Utworu Licencjonowanego, mogącego odbywać się zgodnie z prawem bez zezwolenia wynikającego z niniejszej Licencji Publicznej, ani nie może być w ten sposób interpretowana.
- Jeżeli jakiekolwiek postanowienie niniejszej Licencji Publicznej uważa się za nieskuteczne, będzie ono automatycznie, na ile to tylko możliwe, w jak najmniejszym, koniecznym stopniu przekształcone tak, aby stało się skuteczne. Jeżeli postanowienie takie nie może zostać przekształcone, zostanie ono unieważnione bez wpływu na skuteczność pozostałych postanowień niniejszej Licencji Publicznej.
- Żadne postanowienie niniejszej Licencji Publicznej nie będzie uchylone, ani żadne naruszenie jej postanowień dozwolone, bez wyrażonej dosłownie zgody Licencjodawcy.
- Niniejsza Licencja Publiczna nie stanowi, ani nie może być interpretowana jako ograniczenie lub zrzeczenie się jakichkolwiek przywilejów Licencjodawcy lub Licencjobiorcy, w tym immunitetów procesowych względem jakiejkolwiek władzy jurysdykcyjnej.
